رسانه‌های افغانستانی به‌تازگی گزارش داده‌اند که قرار است ازبکستان بالگردهای ارتش دولت پیشین افغانستان را که در جریان سقوط این کشور در سال ۲۰۲۱ به ازبکستان انتقال داده شده بودند، به طالبان تحویل دهد. در جریان چهار سال گذشته تاکنون، سرنوشت این هواپیماها و مسأله تصمیم‌گیری درباره آن‌ها بارها خبرساز شده است. طالبان در درخواست‌های مکرر از تاشکند خواسته است که این هواپیماها را به آن‌ها تحویل دهد. با توجه به سابقه رابطه ازبکستان با طالبان در چهار سال گذشته، برخی این اقدام را نشانه فصل تازه‌ای از روابط می‌دانند. همچنین ناظران معتقدند که بازگرداندن این تجهیزات نشان‌دهنده تغییر معادلات منطقه‌ای و پویایی‌های امنیتی میان افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی است.
این هواپیماها مدت‌هاست که موضوع حساسی بوده‌اند. اما تصمیم جدی برای واگذاری آن‌ها از سوی تاشکند می‌تواند چند عامل داشته باشد. ناظران پیش‌بینی می‌کنند که روابط افغانستان و ازبکستان در سال پیش‌رو عمیق‌تر شود. در چهار سال گذشته، تاشکند از جمله کشورهایی بوده است که براساس منافع استراتژیک خود، سیاست خارجی فعالی را در برابر افغانستان تحت حاکمیت طالبان اتخاذ کرده است. سیر روابط دو طرف در چهار سال گذشته نشان می‌دهد که نگاه امنیت‌محور گذشته تاشکند به کابل، حالا به یک سیاست خارجی اقتصادمحور و عمل‌گرایانه تبدیل شده است. از سوی دیگر، واقعیت ژئوپلتیکی فعلی و روابط افغانستان و آسیای مرکزی، به‌ویژه اکنون که طالبان کنترل این کشور را برعهده گرفته، برای ازبک‌ها مهم‌تر شده است؛ چرا که اکنون خطر حضور گروه‌های تروریستی براساس گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی، به دلیل حضور گروه‌های متعدد افراطی، بیشتر شده است.
اما دو طرف در حالی دارند ماه‌عسل روابط خود را تجربه می‌کنند که یک نقطه اختلاف در این مسیر وجود دارد: هواپیماهای ارتش افغانستان در تاشکند. تجهیزاتی که طالبان بارها خواستار تحویل آن شده است، اما دولت ازبکستان با این درخواست‌ها مخالفت کرده است. به‌طور مثال، در ژانویه ۲۰۲۲ محمد یعقوب، سرپرست وزارت خارجه طالبان، به دولت‌های ازبکستان و تاجیکستان هشدار داد که اگر این هواپیماها را به افغانستان تحویل ندهند، عواقب آن را خواهند دید. او بعدتر با لحنی آرام‌تر درخواست خود را تکرار کرد. در مقابل، دولت‌های ازبکستان و تاجیکستان اعلام کردند که ایالات متحده اجازه بازگشت هلیکوپترها را نمی‌دهد.
بعدتر جانان هنیک، سفیر آمریکا در ازبکستان، گفت: «این تجهیزات هرگز افغانی نبوده و آمریکایی است. ارتش جمهوری افغانستان از آن استفاده می‌کرد، اما ما همیشه مالک آن بودیم.» او همچنین گفته بود که این تجهیزات در ازبکستان خواهد ماند. این در حالی است که در بهمن سال گذشته، ۷ هواپیمای ارتش افغانستان از ازبکستان به آمریکا منتقل شد.
اما باید گفت که احتمالاً تاشکند به دو دلیل اقدام به این کار کند. نخست آن‌که همان‌گونه که گفته شد، طالبان و تاشکند وارد مرحله تازه‌ای از روابط شده‌اند. از سوی دیگر، روابط طالبان با مسکو پس از شناسایی رسمی این گروه از سوی روسیه، عمیق‌تر شده است؛ تحولاتی که طبعاً بر نوع رابطه کشورهای آسیای مرکزی با این گروه تأثیرگذار خواهد بود. در همین بین، ناظران معتقدند که واگذاری این تجهیزات به معنای فصل تازه‌ای از روابط با طالبان و تحولات منطقه‌ای خواهد بود.
این اقدام تاشکند، ضمن تمایل این کشور برای محکم کردن پایه‌های حضور و نفوذ خود در افغانستان، بی‌ربط به تلاش‌های مسکو برای ترسیم نظم منطقه‌ای تازه‌ای نخواهد بود. به‌ویژه آن‌که نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای نشان داد که چگونه قدرت‌های شرق، از جمله روس‌ها، به دنبال آن هستند که نفوذ خود در منطقه را تقویت کنند. در این چینش جدید، افغانستان نیز به دلیل موقعیتی که دارد، نقش غیرقابل چشم‌پوشی خواهد داشت.
اما این‌که آیا آمریکا نیز اجازه واگذاری این تجهیزات را در بازه زمانی کنونی که از اهرم فشاری بر طالبان برای پذیرش خواسته‌هایش دریغ نمی‌کند، جای تعامل است. ازبکستان قطعاً بدون اجازه آمریکا نمی‌تواند این تجهیزات را ارسال کند.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد | برای تماشا اینجا کلیک کنید:
ایراف تی‌وی
آخرین اخبار تحلیلی افغانستان را در ایراف بخوانید:
ترور احمد شاه مسعود؛ 24 سال بعد
وحدت اسلامی، ضرورت راهبردی جهان اسلام
احمدشاه مسعود و ایران، از همگرایی تاریخی تا اهداف مشترک
فرماندهی که تنها به قلمرو طالبان رفت تا برای صلح مذاکره کند
واکنش جهان به زلزله افغانستان | کمک ایران، بی‌تفاوتی آمریکا
پیش‌بینی وضعیت آب و هوای افغانستان (پنجشنبه، ۲۰ شهریور ۱۴۰۴)
