اگرچه بازگشت طالبان به قدرت در تابستان 2021 در گام نخست گزینه تحریم و انزوای افغانستان را فعال کرد اما اکنون پس از گذشت نزدیک به چهار سال به نظر می رسد دیدگاه ها در مورد نحوه تعامل با طالبان در جغرافیای این کشور تغییر کرده است. هرچند هیچ کشوری در جهان تاکنون این گروه را به عنوان حاکمان قانونی افغانستان به رسمیت نشناخته است اما تعاملات تازه یا تغییر رویکردهایی اندک با چاشنی احتیاط و محافظه کاری نسبت به طالبان ایجاد شده است. این درحالی است که به نظر می رسد افغانستان منزوی چهار سال پیش حالا دوباره به کانون توجه قدرت های بزرگ بازگشته است. بازگشتی که هیچ یک از کشورها نمی خواهند آن را علنی کنند و در رقابتی پنهان به دنبال عمق نفوذ در این کشور هستند. به عبارت دیگر، اکنون افغانستان باری دیگر به عنوان یک کانون حیاتی در ژئوپلتیک منطقه ای و جهانی تبدیل شده است که با تشدید روابط چین و روسیه و بازگشت پیدا و پنهان آمریکا شکل گرفته است.
در ابتدا باید گفت که روسیه و چین دو متحد اصلی طالبان از همان روزهای نخست دست همکاری به سوی حاکمان کابل دراز کردند. هریک از این کشورها با درنظرداشتن اهداف سیاسی، اقتصادی و امنیتی درتلاش بوده تا ضمن دفع نگرانی های امنیتی، نفوذ خود را برای دستیابی به اهداف سیاسی و اقتصادی تقویت کنند. به نظر می‌رسد که دست‌کم در این بازه زمانی، ورود این دو کشور به افغانستان در فضایی تعاملی صورت گرفته است؛ به گونه‌ای که هیچ یک از طرفین در پی محدود ساختن دیگری نبوده و تمرکز هر دو بر نگرانی‌های امنیتی و اهداف اقتصادی و سیاسی خود بوده است. اما اکنون، با ورود «عامل سوم، یعنی آمریکا»، این اهداف در حال تغییر مسیر به سوی رقابت‌های ژئوپلیتیکی چندلایه هستند.
روسیه در افغانستان به دنبال چیست؟
برای مسکو یک افغانستان بی ثبات پناهگاهی برای گروه های تروریستی افراطی آسیای مرکزی فراهم می کند. این جهادگرایان محروم، علیرغم رویای کسب استقلال از کرملین، رژیم های آسیای مرکزی را دست نشانده پوتین می دانند که منجر به منزوی شدن اسلام در این جغرافیا شده است.خطر فعال بودن این گروه ها درحالی همیشه روشن است که فعالیت داعش شاخه خراسان از افغانستان می تواند آتش کینه این گروه ها از دولت های آسیای مرکزی و روسیه را شعله ورتر کند. به طوری که گزارش ها حکایت از آن دارند که داعش به جذب فعالانه نیروها از میان کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان می پردازد. این نگرانی در کنار تجربه تلخ حمله به تالار کرکوس منجر به آن شده که روسیه برای جلوگیری از افتادن مسکو و این حیات خلوت خود به دام افراط گرایی اسلامی به افغانستان توجه و تمرکز بیشتری کرده است. از سوی دیگر اهداف اقتصادی و نفوذ سیاسی از دیگر محرک های تقویت روابط روس ها و طالبان بوده است.
اما اخیرا روس ها برای حضور پررنگ تر در افغانستان دست به جیب شده و ولخرجی کرده اند. تصمیم اخیر روسیه مبنی بر حذف نام طالبان از فهرست ممنوعه این کشور نشان دهنده یک سیاست بازسازی شده برای روابط سیاسی و اقتصادی با حاکمان کنونی افغانستان است. همچنین قرار است که نمایندگان دو طرف در نشست آتی کازان ملاقات مهمی داشته باشند. روسیه درحالی امتیازدهی خود به طالبان را شدت بخشیده است که دیگر قدرت ها نیز بیکار ننشسته اند.
از پکن تا کابل: از همکاری های اقتصادی تا تعاملات اطلاعاتی
کمی آن طرف تر، چینی ها نیز برای پیگیری سیاست تعامل با کابل همکاری های نظامی و اطلاعاتی خود را با طالبان تشدید کرده اند. چنانچه در ژانویه 2025 مقامات اطلاعاتی ارتش چین با هدف تکمیل چهارچوب های هماهنگی امنیتی مشترک و تقویت سازوکارهای دفاعی از کریدور واخان بازدید کرد. امری که ناظران معتقدند با هدف تعمیق جای پا در این منطقه صورت گرفته است.این درحالی است که پکن به افغانستانی باثبات برای تحقق اهداف خود نیاز دارد؛ جایی که کمتر کارشکنی برای برنامه های بلندپروازانه اقتصادی این کشور وجود داشته باشد.این هدف درحالی دنبال می شود که چین باید نگران تنش های کابل و اسلام آباد و تاثیر آن بر کریدور اقتصادی چین- پاکستان نیز باشد.
تعامل چین و روسیه با طالبان که به نظر می رسد تاکنون در محیطی صورت گرفته که دلخواه هردو طرف بوده اکنون در معرض خطر است.گزارش های تایید نشده از حضور آمریکا در افغانستان در میانه سفر یک هیئت رسمی به این کشور از یک سو و گزارش ها از حضور یک هواپیمای C-174 در بگرام که مقامات ارشد سیا در آن حضور داشتند که نشان می دهد آمریکا به دنبال فعال سازی دوباره برنامه نفوذ اطلاعاتی خود در منطقه در رقابت با رقبا است، برای این دو کشور زنگ خطر را روشن کرده است.
همین امر منجر شده که مسکو و پکن برای دفع نگرانی های خود از حضور دوباره امریکا و مقابله با آن رقابت خود در افغانستان را تشدید کنند. از سوی دیگر این شرایط احتمالا بار دیگر رقابت های منطقه ای و موازات آن فعال شدن نیروهای نیابتی در افغانستان را محتمل می کند. شرایط کنونی در افغانستان نشان می دهد که این کشور احتمالا به کانون تحولات ژئوپلتیکی بازگردد: جایی که طالبان باید بتواند ضمن تحقق ادعای ایجاد روابط دوستانه همه جانبه و تبدیل این کشور به نقطه وصل این رقابت ها را مدیریت کند که در غیر این صورت آینده چندان درخشان نخواهد بود.
