کمتر کسی پیش بینی کرده بود که کابل با چه سرعتی سقوط می‌کند. اما سقوط افغانستان در تابستان 2021 ضمن آنکه اعتبار آمریکا را خدشه‌دار کرد، این ایده را تقویت کرد که پیروزی یک نیروی خارجی در افغانستان امکانپذیر نیست.
در ژانویه 2021 جو بایدن اعلام کرد که دولت او سیاست آمریکا در برابر افغانستان را بررسی می‌کند.
در 14 آوریل او تایید کرد که زمان «بازگشت نیروهای آمریکایی به خانه» است و ایالات متحده به تعهدات خود تحت توافق فوریه 2020 عمل خواهد کرد، اما در چهارچوب رویکرد «در افق» کمک‌های دیپلماتیک، بشردوستانه و توسعه‌ای آمریکا پس از خروج ادامه خواهد یافت.
همزمان با اعلام این خبر در آوریل 2021 وزاری خارجه و دفاع ناتو تصمیم گرفتند تا طی چندماه تمام نیروهای خود را از افغانستان اخراج کنند.
در همین رابطه در آگوست 2021 بیش از 120هزار نفر در فرودگاه کابل تخلیه شدند که حدود ۲هزار نفر آن شهروندان افغانستانی بودند که برای ناتو کار می‌کردند.
اما به موازات این خروج آشفته، سئوالات بسیاری در مورد نحوه این خروج به وجود آمد و آمریکا و متحدانش با انتقاد جدی پیرامون چگونگی پایان درگیری در افغانستان مواجه شدند.
به طوری که دولت بایدن در راس انتقادات و پاسخگویی به چگونگی خروج از افغانستان قرار گرفت. این رویداد برای بسیاری از منتقدین دولت بایدن از جمله جمهوریخواهان یک حادثه «شرم آور» تلقی شد.
اما در میانه انتقادات تند به سوی ایالات متحده، کشورهای عضو ناتو که متحد اصلی آمریکا برای حضور 20 ساله در افغانستان بودند نیز عملکردشان مورد سوال قرار گرفتند و کشورهای عضو ناتو به دنبال چرایی و چگونگی خروج از افغانستان برآمدند.
در تازه ترین مورد، اولاف شولتس، صدراعظم آلمان چند هفته پیش به پارلمان این کشور فراخوانده شد تا درمورد فرآیند عملیات تخلیه آلمان از افغانستان در تابستان 2021 پاسخ دهد.
به گزارش خبرگزاری‌های آلمان هدف از دعوت این مقام آلمانی به پارلمان این کشور توضیح در مورد شرایط دقیق عملیات این کشور در جریان خروج از افغانستان بوده است.
گفتنی است آلمان از جمله کشورهایی بود که به موازات اعلام خروج نیروهای آمریکایی، نیروهای خود را سریعا از افغانستان خارج کرد.
چنانچه که وزارت دفاع آلمان در ماه ژوئن سال 2021 اعلام کرد که خروج نیروهایش را از افغانستان که در ماه مه آغاز کرده بود، تکمیل کرده است و به استقرار نزدیک به 20 سال این کشور در کنار نیروهای آمریکایی و دیگر نیروهای بین المللی پایان داده است.
وزیر دفاع آلمان در بیانیه‌ای گفت که آخرین سرباز ما پس از تقریباً دو دهه خروج خود را در افغانستان به پایان رساند.
خبر خروج نیروهای آلمانی از افغانستان که بعد از نیروهای آمریکایی در رتبه دوم قرار داشت (150هزار سرباز) درحالی اعلام شد که آمریکا قصد داشت تا 11 سپتامبر عقب نشینی خود را تکمیل کند. در آلمان روایت این بود غرب در افغانستان شکست خورده است و ایده دولت سازی غربی با شکست مواجه شده است. ریشه این روایت در این بود که این ماموریت از ابتدا تقریبا غیرممکن یا غیرقابل پیروزی بود.
اما این ایده پس از خروج در میان متحدین آمریکا در ناتو خود را بیشتر نشان داد. سه سال پس از خروج آمریکا و متحدانش از افغانستان، ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو خروج از افغانستان را «دردناک» و بزرگترین «فاجعه» خواند.
او در ماه سپتامبر در گفتگو با شبکه خبری سی ان ان گفته بود که ما سعی در تلاش بودیم تا افغانستانی دموکراتیک با حقوق برابر ایجاد کنیم اما پس از چندسال فعالیت این هدف را بسیار بلندپروازانه دیدیم.
او همچنین گفته بود که قرار بود آمریکا خروج از افغانستان را با رویکردی مبتنی بر شرایط اتخاذ کند.
دبیرکل سابق ناتو افزوده بود که قرار بر این بود که در شرایطی از افغانستان خارج شویم که این اطمینان ایجاد شود حکومت افغانستان توانایی تامین امنیت را دارد اما این اتفاق رخ نداد و ما مجبور به خروج از افغانستان شدیم.
اما باید گفت خروج ناتو از افغانستان سه سال پیش که ناظران آن را بی نظم و مرگبار می‌خوانند در میان کشورهای ناتو این سوال را خلق کرد که حضور آنها در افغانستان چگونه بوده است و آیا به اهداف این سازمان تحقق بخشیده است یا خیر؟
این درحالی است این سازمان در اوج خود بیش از 130هزار سرباز در افغانستان داشت که نزدیک به 3500 نفر از آنها کشته شدند.
تغییراتی که در این دو دهه در عرض چند هفته در سال 2021 از بین رفت. زیرا گفته می‌شود تصمیم ایالات متحده برای پایان دادن به حضور خود در افغانستان همه متحدان ناتو را مجبور به پیروی از این تصمیم کرد.
ناتو و اهداف محقق نشده
خروج آشفته آمریکا از افغانستان ضمن آنکه برای حضور دودهه ای این کشور در افغانستان دستاوردی را به همراه نداشت، متحدین اروپایی آمریکا در ناتو را نیز با کمترین دستاورد پس از بیست سال هزینه در افغانستان مجبور به ترک افغانستان کرد.
به عبارت دیگر، خروج عجولانه و خطرناک که حدود 78هزار افغان را به نیروهای غربی کمک کردند، رها کرد بر شهرت ناتو پیامدهای منفی گذاشت و به اعتبار غرب لطمه زد.
به باور بسیاری اهداف حضور ناتو در افغانستان مانند آوردن دموکراسی محقق نشد، اما از منظر مبارزه با تروریسم ماموریت کار خود را انجام داد. القاعده دیگر تهدیدی برای ایالات متحده یا منافع آن نبود اما پروژه‌هایی چون دموکراسی‌سازی نتوانست در افغانستان نمود پیدا کند.
در واقع برای بسیاری از کشورهای ناتو بسیاری از خواسته‌های آنها در روند حضور در افغانستان محقق نشد. در یک تحقیق پارلمانی آلمان آمده است که این کشور شاهد شکست استراتژیک در این ماموریت و عدم تطابق اولویت‌ها در میان دست اندرکاران در افغانستان بود.
همچنین، بوندستاگ در تابستان 2022 یک کمیسیون مطالعاتی تشکیل داد تا از دخالت آلمان در افغانستان برای سیاست خارجی و امنیتی آینده درس بگیرد. این کمیته متشکل از 11 نماینده پارلمان و 11 کارشناس بود که کل دوره دخالت آلمان در افغانستان را از سال 2001 تا 2021 بررسی کردند و در 19 فوریه 2024 یک گزارش موقت ارائه کردند.
این گزارش در یک نتیجه‌گیری موقت به این مساله رسید که رویکردهای بهینه‌سازی و رویکردهای شبکه‌ای به عنوان یک اصل اساسی سیاست خارجی آلمان باید توسعه یابد.
همچنین در تحلیل خود ناتو به این نتیجه رسیدند که ماموریت‌های آتی باید توجه بیشتری به هنجاری‌های سیاسی و فرهنگی محلی داشته باشند.
ناتو در گزارشی تحت نام «درس‌هایی از افغانستان» آورده است که مشارکت ناتو در افغانستان نشان دهنده قدرت عظیم متحدینی است که در تعقیب یک هدف مشترک کار می کردند.
قدرت سیاسی، انسجام و قابلیت‌های نظامی و ترکیب ائتلافی که در افغانستان به نمایش گذاشته شد، بی رقیب بود. اما جامعه جهانی در کل سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در افغانستان انجام داد.
در مجموع این سطح از جاه طلبی را ایجاد کرد که بسیار فراتر از تخریب پناهگاه‌های امن تروریست ها بود. ناتو در مبارزه با تروریسم دستاوردهای چشمگیری داشت، اما جاه‌طلبی‌های گسترده برای ساختن یک افغانستان باثبات اگرچه بدون دستاورد نبود اما بسیار چالش برانگیز بود. تحلیلگران بر این باورند که این امر باید محدودتر می‌شد.
از سوی دیگر، خروج ناتو از افغانستان تحت فرمان ایالات متحده این نگاه انتقادبرانگیز را ایجاد کرد که واشنگتن تسلط مداوم بر اتحاد دارد.
به گفته استن رینینگ، مدیر موسسه مطالعات پیشرفته دانمارک در دانشگاه جنوب دانمارک، تصمیم برای پایان دادن به این ماموریت در افغانستان تصمیم ایالات متحده بود.
او افزود: بسیاری از متحدان اروپایی احساس ناآگاهی داشتند و مشورت و هماهنگی کافی نبود.درواقع این تجربه به طور گسترده به عنوان یک زنگ خطر بزرگ برای اعضای اروپایی ناتو تلقی شد و برخی از آنها خواستار تشکیل ارتش اتحادیه اروپا شدند.
اندرو رادین، پژوهشگر موسسه مطالعاتی رند نیز معتقد است که همانطور که محافل فراآتلانتیک به شوخی می‌گویند ناتو مخفف نیاز آمریکایی ها به عملیات است. افغانستان از جمله عملیاتی بود که این موضوع را برجسته کرد.
برهمین مبنا، خروج آمریکا و متحدینش از افغانستان در میان کشورهای اروپایی این مفکوره را تقویت کرد و جان بخشید که آنها تسلط کافی و آگاهی جامع از روند خروج نداشتند. آنها براساس تصمیم ایالات متحده اقدام وعمل کردند.
امری که اکنون ناتو را به فکر فروبرده است که آیا در برنامه افغانستان آنها متحدان استراتژیک آمریکا بودند یا صحنه گردان تصمیم‌های کاخ سفید.
