به گزارش ایراف، تحولات اخیر در سیاستهای انرژی منطقهای نشان میدهد افغانستان بهتدریج در حال تبدیل شدن به یکی از کانونهای مهم و روبهرشد سرمایهگذاری در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر است. موقعیت جغرافیایی ممتاز و منابع طبیعی متنوع، از جمله رودخانههای پرآب، تابش مستمر خورشید و بادهای موسمی، ظرفیتهای کمنظیری را برای تولید انرژی پاک در این کشور فراهم کرده است. افزون بر این، سیاستهای جدید حکومت طالبان در زمینه جذب سرمایه خارجی، افغانستان را بیش از پیش به کانون توجه بازیگران منطقهای و بینالمللی تبدیل کرده است.
در چنین شرایطی، ایران و ترکیه بهعنوان دو قدرت مهم منطقهای، با رویکردهایی متفاوت وارد عرصه انرژی افغانستان شدهاند. به باور کارشناسان اقتصادی و حوزه انرژی، ایران با تکیه بر نزدیکی جغرافیایی، پیوندهای تاریخی و توان فنی گسترده، نقش شریک راهبردی و حمایتکننده را ایفا میکند؛ در حالی که ترکیه بیشتر در قالب سرمایهگذار و همسو با سیاستهای آمریکا در این حوزه حضور یافته است. در این گزارش ضمن بررسی ظرفیتهای انرژی تجدیدپذیر افغانستان، نقش و جایگاه این دو بازیگر را در شکلدهی آینده انرژی تجدیدپذیر افغانستان بررسی میکنیم.
حضور سرمایهگذاران داخلی و خارجی در انرژیهای تجدیدپذیر افغانستان
گزارشهای رسمی نشان میدهد که در یک سال گذشته، سرمایهگذاران داخلی و خارجی میلیونها افغانی در پروژههای تولید برق زیر مدیریت شرکت برق افغانستان سرمایهگذاری کردهاند و این روند همچنان رو به افزایش است؛ موضوعی که گویای رشد توجه به بازار انرژی پاک در افغانستان است. به گفته عبدالباری عمر، رئیس شرکت برق، بهبود شرایط امنیتی و ایجاد تسهیلات تازه برای سرمایهگذاران باعث شده سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر نسبت به گذشته افزایش چشمگیری یابد.
برخورداری افغانستان از بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال در ولایتهای مرکزی کابل، سمنگان، بلخ و…، دالانهای قدرتمند باد در هرات، فراه، بغلان و بادغیس، و رودخانههای متعدد و دستنخورده در شمال و شرق کشور، این روند را تقویت کرده است. مجموع این ظرفیتها افغانستان را به یکی از مقصدهای جذاب برای سرمایهگذاری در انرژی پاک بدل میکند و میتواند زمینهساز اجرای پروژههای بزرگ خورشیدی، بادی و برقآبی در سالهای پیش رو باشد.
رویکرد ترکیه
ترکیه از طریق شرکتها و پیمانکاران انرژی در تلاش است در پروژههای ساخت بندها و نیروگاههای برقآبی افغانستان نقشآفرینی کند. اظهارات «بولنت بیلگی» در دیدار با رئیس شرکت برق افغانستان نیز نشاندهنده علاقه آنکارا برای ورود به بازار انرژیهای تجدیدپذیر افغانستان است.
با این حال، بسیاری از کارشناسان امنیتی معتقدند حضور ترکیه بیش از آنکه بر پایه یک برنامه راهبردی بلندمدت باشد، ابعاد سیاسی و امنیتی دارد. تجربه سالهای گذشته نیز نشان داده است که سیاستهای اقتصادی ترکیه در کشورهای منطقه معمولاً در هماهنگی با راهبردهای کلان آمریکا پیگیری میشود. از این منظر، فعالیت ترکیه در بخش انرژی افغانستان را میتوان بخشی از سیاست نفوذ غیرمستقیم واشنگتن در زیرساختهای این کشور دانست؛ حضوری که عمدتاً فرصتمحور و تابع شرایط سیاسی است و نه بر مبنای یک رویکرد پایدار توسعهای.
رویکرد ایران
ایران با تکیه بر پیوندهای تاریخی، فرهنگی و اقتصادی خود با افغانستان، رویکردی فعال و متفاوت در حوزه انرژی اتخاذ کرده است. در دیدار علیرضا بیکدلی، سرپرست سفارت ایران در کابل، با رئیس شرکت برق افغانستان، بر گسترش همکاریها در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر، تولید تجهیزات برقی و انتقال فناوری تأکید شد.
موقعیت جغرافیایی دو کشور و تجربه گسترده ایران در انرژیهای پاک، زمینه همکاری شرکتها و متخصصان فنی ایرانی با افغانستان را تسهیل میکند. ایران همچنین آمادگی خود را برای اعزام کارشناسان، ارائه تسهیلات ویزا و مشارکت در ساخت تجهیزات اعلام کرده است؛ اقدامی که میتواند نیازهای فوری افغانستان در ایجاد و توسعه زیرساختهای انرژی را برطرف کرده و پایهای برای سرمایهگذاری پایدار و بلندمدت فراهم سازد.
همزمان، ایران تلاش دارد با مشارکت در بخشهای تولیدی و فنی، زنجیره ارزش افزوده بومی در افغانستان ایجاد کند و مهارت نیروی کار افغان را ارتقا دهد. در همین چارچوب، دوطرف بر انتقال فناوری ساخت تجهیزات برقی، آموزش تخصصی مهندسان افغان در مراکز فنی ایران، توسعه پروژههای خورشیدی در مناطق مرزی شمال و غرب افغانستان و تسهیل صدور ویزا برای کارشناسان و پیمانکاران ایرانی توافق کردند. اجرای این برنامهها میتواند ظرفیت داخلی افغانستان را در تولید انرژی پاک بهطور قابل توجهی افزایش دهد.
عوامل جذب سرمایهگذاری در افغانستان
رئیس شرکت برق افغانستان اعلام کرده است که بهبود شرایط امنیتی و تسهیلات سرمایهگذاری توسط دولت، جذب سرمایهگذاران داخلی و خارجی را تسهیل کرده است. مهمترین عوامل شامل سیاست باز سرمایهگذاری، منابع طبیعی غنی (رودخانهها و بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال)، موقعیت ترانزیتی ویژه افغانستان، افزایش تقاضای داخلی برق و مشوقهای مالی مانند معافیتهای مالیاتی و تخصیص زمین هستند. این عوامل افغانستان را به مقصدی جذاب برای سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر تبدیل کردهاند.
چشمانداز راهبردی انرژی افغانستان
افغانستان با برخورداری از منابع طبیعی گسترده، تابش خورشید در بیش از ۳۰۰ روز سال، دالانهای باد قدرتمند و رودخانههای پرآب، کمبود شدید برق و بهبود نسبی شرایط امنیتی، در مسیر تبدیل شدن به یک کانون راهبردی انرژیهای تجدیدپذیر در منطقه قرار دارد. این ظرفیتها امکان تأمین نیازهای داخلی کشور و توسعه صادرات انرژی پاک به کشورهای همسایه را فراهم میآورد و افغانستان را به یک بازیگر مهم در نقشه انرژی منطقه تبدیل میکند.
در این مسیر، ایران با توان فنی گسترده نقش شریک اصلی و تأثیرگذار را ایفا میکند و میتواند با انتقال فناوری، آموزش نیروی متخصص و مشارکت در توسعه پروژههای انرژی، پایههای سرمایهگذاری پایدار و توسعه بومی انرژی را در این کشور تقویت کند. این تعامل میان بازیگران منطقهای، برای افغانستان فرصت شکلگیری یک بلوک انرژی منطقهای را فراهم میکند.
نتیجهگیری
افغانستان با منابع گسترده انرژی پاک و بهبود نسبی امنیت، به مقصدی جذاب برای سرمایهگذاری تبدیل شده است. ایران نقش پیشرو و راهبردی دارد و با انتقال فناوری و آموزش نیروی متخصص، توسعه پایدار انرژی را تقویت کرده و افغانستان را در مسیر دستیابی به خودکفایی انرژی یاری میکند.
