به گزارش ایراف، اظهارات اخیر عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، مبنی بر پیشی‌گرفتن حجم تجارت ایران با افغانستان از مجموع مبادلات تجاری با کشورهای اروپایی، صرفاً یک مقایسه آماری نیست؛ بلکه نشان‌دهنده یک چرخش ژئو‌اکونومیک بنیادین در راهبرد تجاری تهران است. این تغییر جهت که با تشدید تحریم‌های ایالات متحده و محدودیت در تعاملات بانکی با غرب سرعت گرفته، ایران را به سمت تقویت روابط با همسایگان و محور شرق سوق داده است.
به گفته عراقچی، ملاحظات سیاسی در اروپا تعاملات اقتصادی با ایران را با محدودیت جدی مواجه کرده است. این وضعیت، ایران را ملزم می‌سازد تا کانون سیاست‌گذاری تجاری خود را به ظرفیت‌های منطقه‌ای، به‌ویژه افغانستان، معطوف کند. تقویت این همکاری دوجانبه، فرصتی استراتژیک برای بهبود اقتصاد، افزایش امنیت منطقه و ایجاد اشتغال در هر دو کشور است.
بنابراین، تقویت تجارت میان ایران و افغانستان صرفاً یک رخداد مقطعی نیست، بلکه مرحله‌ای تازه در معماری اقتصادی ایران و بازتعریف جایگاه افغانستان در سلسله‌مراتب روابط منطقه‌ای تهران به شمار می‌آید. این گزارش با اتکا بر مستندات آماری معتبر و تحلیل روندهای ژئو‌اکونومیک، به بررسی دقیق اظهارات سیدعباس عراقچی و واکاوی عوامل و متغیرهایی می‌پردازد که موجب تقویت و شتاب‌گیری روابط اقتصادی دو کشور شده‌اند.
تجارت ایران با افغانستان و اروپا در نیمه نخست ۱۴۰۴
در شش‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴، حجم تجارت ایران و افغانستان به ۱.۶۲۶ میلیارد دلار رسید که بخش عمده آن مربوط به واردات افغانستان از ایران با رقم ۱.۶۱۳ میلیارد دلار بود؛ در حالی که صادرات افغانستان به ایران حدود ۱۳ میلیون دلار را تشکیل داد. در مقابل، تجارت ایران و اروپا در نه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ برابر با ۲.۸۲ میلیارد یورو گزارش شد که با کاهش سالانه حدود ۱۹ درصد همراه بوده و در معادل دلاری نیز افت قابل‌توجهی را نشان می‌دهد.
این مقایسه نشان می‌دهد که در برخی دوره‌های میان‌مدت و کوتاه‌مدت، حجم تجارت ایران–افغانستان توانسته با مجموع تجارت ایران–اروپا برابری کند یا حتی از آن پیشی بگیرد؛ موضوعی که عراقچی نیز بر اهمیت آن تأکید کرده است. چنین روندی بیانگر تغییر جهت‌گیری‌های تجاری ایران در شرایط تحریم و محدودیت‌های بانکی و برجسته شدن نقش افغانستان به‌عنوان شریک اقتصادی نزدیک و قابل اتکا برای ایران است.
چرا تجارت ایران و افغانستان به‌سرعت رشد کرد؟
– کاهش ارزش ریال موجب شد کالاهای ایرانی برای بازار افغانستان ارزان و رقابتی باشند.
– صادرات گسترده سوخت، مواد غذایی، مصالح ساختمانی، فرآورده‌های پتروشیمی و دارو ایران را به تأمین‌کننده اصلی کالاهای اساسی افغانستان تبدیل کرده است.
– پس از سال ۲۰۲۱ و قطع کمک‌های خارجی و خروج نیروهای غربی، افغانستان بیش از پیش به واردات ارزان و قابل اتکا از همسایگان وابسته شد و ایران به دلیل نزدیکی جغرافیایی و آمادگی عرضه، جایگزین بسیاری از کانال‌های غربی و پاکستانی گردید.
– سهولت مبادلات نقدی و تهاتری میان دو کشور، برخلاف تجارت با اروپا که وابسته به سیستم بانکی بین‌المللی است، زمینه‌ساز گسترش روابط تجاری شد؛ نمونه‌هایی چون زغال‌سنگ، زعفران، خشکبار و برخی مواد معدنی در این چارچوب مبادله می‌شوند.
– در عرصه سیاسی و دیپلماتیک، ایران رویکرد تعامل‌محور با طالبان را در پیش گرفته است. در حالی که اروپا و آمریکا طالبان را به رسمیت نمی‌شناسند، ایران روابط عملیاتی و مرزی خود را حفظ کرده و با ادامه و افزایش صادرات برق، سوخت، آرد، دارو و گاز نقش مهمی در وابستگی تجاری دو کشور ایفا کرده است.
– توسعه مسیرهای حمل‌ونقل ترانزیتی میان افغانستان و ایران اهمیت ویژه‌ای یافته است؛ فعال‌سازی گمرک‌های دوغارون، میلک و ماهیرود، راه‌اندازی خط ریلی خواف–هرات و تقویت بندر چابهار به‌عنوان جایگزین مسیرهای پاکستانی، تجارت ایران–افغانستان را سریع‌تر، ارزان‌تر و کم‌ریسک‌تر کرده است.
– افغانستان نقشی گذرگاهی در اتصال ایران به آسیای مرکزی ایفا می‌کند؛ بخشی از کالاهای ایرانی که وارد افغانستان می‌شود، مجدداً به آسیای مرکزی ترانزیت می‌گردد و این جایگاه گذرگاهی جذابیت اقتصادی مسیر ایران را افزایش داده است.
توصیه‌های راهبردی برای تقویت روابط تجاری ایران و افغانستان
برای دولت جمهوری اسلامی ایران:
1. ایجاد و انتشار منظم آمارهای تجارت دوجانبه برای افزایش دقت در تحلیل داده‌ها.
2. توسعه و سرمایه‌گذاری در بنادر راهبردی (به‌ویژه بندر چابهار) و تکمیل مسیرهای ریلی بین‌المللی نظیر خطوط بیرجند–هرات و هراز، همراه با نوسازی و دیجیتالی‌سازی نظام گمرکی از طریق سامانه‌های الکترونیکی یکپارچه.
3. طراحی و راه‌اندازی ابزارهای نوین تسویه مالی با استفاده از ارزهای محلی دو کشور و کانال‌های بانکی منطقه‌ای، برای کاهش ریسک‌های ناشی از تحریم‌ها و تسهیل تراکنش‌ها.
برای حکومت طالبان در افغانستان:
1. حمایت از صادرات کالاهای ارزش‌افزوده‌دار مانند خشکبار بسته‌بندی‌شده، میوه‌های فرآوری‌شده و صنایع دستی باکیفیت.
2. ایجاد سازوکارهای مشترک برای نظارت و ثبت اطلاعات کالاهای تجاری در گمرکات، به‌منظور جلوگیری از قاچاق و افزایش شفافیت.
نتیجه‌گیری
پیشی‌گرفتن تجارت ایران با افغانستان از اروپا نشان‌دهنده تغییر راهبرد اقتصادی ایران و تقویت جایگاه افغانستان در تجارت منطقه‌ای است. عوامل اقتصادی، سیاسی و مرزی، همراه با تعامل عملیاتی با طالبان، رشد این روابط را تسریع کرده است. استمرار این روند نیازمند سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، توسعه سازوکارهای مالی و گمرکی و افزایش شفافیت دوجانبه است تا این تحول تجاری پایدار و راهبردی شود.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
پیمان امنیت جمعی: افغانستان باید عاری از تروریسم، جنگ و مواد مخدر باشد
جرم شخصی، تنبیه همگانی؛ ترامپ تر و خشک مهاجرین افغانستانی را با هم می‌سوزاند
زیارتگاه «خواجه غلتان» هرات؛ آیینی کهن در دل تاریخ
شراکت سودآور دو همسایه؛ افزایش تجارت ایران و افغانستان از مجموع مبادلات ایران با اروپا
