به گزارش ایراف، سفر اخیر وزیر صنعت، معدن و تجارت ایران به کابل نیز در همین چارچوب قابل‌درک است. مسئولان ایرانی می‌گویند توسعه روابط اقتصادی با کشورهای همسایه، لازمه استقلال سیاسی و رشد پایدار منطقه است. علیرضا بیکدلی، سرپرست سفارت ایران در کابل، اعلام کرده که ایران به‌طور جدی به‌دنبال واردات کالاهایی از افغانستان است که قبلاً از کشورهای دورتر یا پرریسک تهیه می‌شد.
بر این اساس، واردات مواردی مانند گوشت، پنبه خام، غلات و دانه‌های کشاورزی از افغانستان در اولویت قرار گرفته است. این رویکرد جدید برای دو کشور سودآور است، برای ایران: تنوع‌بخشی به مسیرهای واردات و تقویت امنیت غذایی از طریق دسترسی به منابع نزدیک‌ترو برای افغانستان: گسترش صادرات رسمی، ایجاد اشتغال در بخش کشاورزی و افزایش درآمد ارزی.
با وجود این فرصت‌ها، برای اینکه ایران و افغانستان بتوانند به شکلی کامل و پایدار از این همکاری بهره ببرند، باید ابتدا مشکلات زیرساختی و اداری میان دو کشور برطرف شود. در این گزارش، ظرفیت‌های اقتصادی و کالایی افغانستان و همچنین آثار اقتصادی و اجتماعی این همکاری بررسی می‌شود تا راه‌هایی برای تقویت آن پیشنهاد شود.
تراز تجاری ایران با افغانستان در دهه اخیر
بررسی روند تجارت ایران و افغانستان در ده سال اخیر نشان می‌دهد که تراز تجاری ایران همواره مثبت بوده است؛ به این معنا که صادرات ایران به افغانستان چندین برابر واردات آن از این کشور بوده است.
بر اساس آمار اتاق بازرگانی ایران در جدول زیر، اوج صادرات ایران به افغانستان در سال ۱۳۹۷ حدود ۲.۹ میلیارد دلار بوده است. شیوع کرونا و ناپایداری‌های سیاسی در سال ۱۳۹۹ سبب کاهش صادرات به حدود ۱.۷ میلیارد دلار شد. پس از آن، صادرات بین ۱.۶ تا ۲.۴ میلیارد دلار نسبتاً پایدار باقی ماند. از سوی دیگر، واردات ایران از افغانستان در دوره پیش از طالبان (۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹) بسیار محدود و کمتر از ۲۱ میلیون دلار در سال بود. پس از تغییر حاکمیت و روی کار آمدن طالبان، واردات ایران به طور محسوس افزایش یافت و از ۲۱ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ به ۶۵ میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ رسید. این رشد نشان‌دهنده افزایش اعتماد اقتصادی، فعال‌تر شدن مسیرهای تجاری مرزی و تمایل دو کشور به تقویت همکاری عملیاتی است.
بنابراین، داده‌های جدول نشان می‌دهد که افغانستان در دوران طالبان نسبت به دوره جمهوریت حجم بیشتری از کالاها را صادر کرده و روندی صعودی داشته است. همچنین افزایش واردات در دوره طالبان بیانگر گسترش روابط اقتصادی در این دوره است.
پتانسیل تولیدی افغانستان و اهمیت آن برای بازار ایران
کالاهای کشاورزی و غذایی: اولویت اصلی ایران در واردات از افغانستان بر کالاهای کشاورزی و غذایی متمرکز است؛ حوزه‌ای که افغانستان توان تأمین بخشی از نیازهای راهبردی ایران را دارد. این محصولات شامل غلات، حبوبات و دانه‌های روغنی به‌ویژه از استان‌هایی مانند هرات و بلخ است که می‌توانند کمبودهای فصلی استان‌های مرزی ایران را جبران کنند. همچنین همکاری در زمینه واردات گوشت قرمز و دام زنده رو به گسترش است و در صورت تکمیل و استانداردسازی زیرساخت‌های قرنطینه‌ای، این منابع می‌توانند قسمت از کالاهای جایگزین واردات از آمریکای لاتین یا آسیای میانه برای افغانستان شوند.
مواد معدنی و سنگ‌های ساختمانی: افغانستان دارای ذخایر بسیار زیادی از معادن مهم مثل سنگ‌های تزئینی، لیتیوم، مس و سنگ‌آهن است. این مواد از کالاهای مهم صادراتی افغانستان به‌شمار می‌روند.ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها از منابع معدنی افغانستان استفاده کرده و نیازهای معدنی خود را از این کشور تأمین کند.
مواد اولیه صنعتی و گیاهان دارویی: افغانستان در زمینه تولید مواد اولیه صنعتی و گیاهان ارزشمند ظرفیت بسیار بالایی دارد.ایران می‌تواند از دام و پوست دام افغانستان استفاده کند و نیاز صنایع چرم و کفش خود به‌ویژه در آذربایجان شرقی را تأمین نماید.همچنین افغانستان منبع بسیار غنی گیاهان دارویی مانند شیرین‌بیان، زیره، انغوزه و… است که در صنایع دارویی و غذایی ایران تقاضای زیادی دارند. اگر سرمایه‌گذاری مشترک برای فرآوری اولیه این گیاهان انجام شود، می‌تواند ارزش افزوده بالایی برای هر دو کشور ایجاد کند.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی برای افغانستان و ایران
برای افغانستان، توسعه صادرات به ایران می‌تواند درآمد ارزی و گردش مالی استان‌های غربی را افزایش دهد و وابستگی به کمک‌های خارجی را کاهش دهد. رشد تقاضا از سوی بازار ایران، انگیزه سرمایه‌گذاری در فرآوری، بسته‌بندی و زنجیره ارزش محصولات کشاورزی را افزایش داده و فرصت‌های شغلی جدید ایجاد می‌کند. ورود سرمایه‌گذاری ایرانی در بخش‌های سردخانه، حمل‌ونقل و لجستیک می‌تواند بهره‌وری تولید و زیرساخت‌های روستایی را بهبود دهد و تثبیت جریان صادرات رسمی، افغانستان را به تأمین‌کننده ساختارمند منطقه تبدیل می‌کند. از منظر اجتماعی، افزایش درآمد خانوارها و ادغام مناطق تولیدی در بازار رسمی ایران به کاهش فقر و ارتقای رفاه محلی منجر می‌شود، اما بدون مدیریت پایدار، فشار بر منابع طبیعی و تنش‌های محلی محتمل است. همچنین مهاجرت نیروی کار و تعاملات فرامرزی می‌تواند ساختار جمعیتی را تغییر دهد و همزمان شبکه‌های اجتماعی و فرهنگی دو کشور را تقویت کند.
برای ایران، این همکاری اقتصادی موجب تنوع‌بخشی واردات و تقویت امنیت غذایی به ویژه در مناطق شرقی می‌شود و هزینه تأمین کالاها را کاهش می‌دهد. خرید مستقیم محصولات افغانستان ثبات بازارهای محلی را افزایش داده و نوسان عرضه را کاهش می‌دهد، هرچند عدم رعایت استانداردها می‌تواند ریسک‌های کیفیت و بهداشتی به همراه داشته باشد. از منظر اجتماعی و سیاسی، تعامل پایدار اقتصادی روابط بین‌المللی و اعتماد مرزی را تقویت می‌کند افزایش تماس‌های روزمره میان جوامع مرزی زمینه همگرایی فرهنگی و اجتماعی را فراهم می‌آورد و فرصت توسعه مشترک ایجاد می‌کند.
پیشنهادهای سیاستی و اقدامات پیشنهادی برای تعمیق همکاری‌های ایران و افغانستان
۱. توسعه مسیرها و تسهیل تجارت مرزی: راه‌اندازی کریدور سبز تجاری ایران–افغانستان می‌تواند مسیر ویژه‌ای برای تجارت محصولات کشاورزی و کالاهای استراتژیک ایجاد کند، با تشریفات گمرکی سریع، تعرفه ترجیحی و تسهیلات حمل‌ونقل در مرزهای دوغارون، میلک و ماهیرود. همچنین با تقویت ظرفیت گمرکات مرزی از طریق افزایش نیروهای متخصص، نصب تجهیزات اسکن و کنترل دیجیتال محموله‌ها و استانداردسازی فرایندهای اظهارنامه، ترخیص کالاها سریع‌تر خواهد شد. ایجاد دفتر مشترک تجارت و تسهیل‌گری مرزی با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های مربوطه نیز به حل فوری مشکلات اجرایی و جلوگیری از توقف محموله‌ها کمک می‌کند.
۲. هماهنگی مالی و پولی: کاهش وابستگی به ارزهای ثالث، مدیریت ریسک‌های مالی و بهبود توازن تجاری از طریق توافق بر پایه پول ملی یا تهاتر انرژی و محصولات کشاورزی و دامی.
۳. حمایت از سرمایه‌گذاری و صنایع مشترک: توسعه زیرساخت‌هایی مانند سردخانه‌ها، کارخانه‌های بسته‌بندی و فرآوری محصولات کشاورزی و دامی برای جلوگیری از خام‌فروشی، افزایش اشتغال و حفظ ارزش افزوده کالاها و تشویق شرکت‌های ایرانی برای ورود به پروژه‌های کشاورزی، دامپروری و صنایع تبدیلی با تضمین حقوق مالکیت و مشوق‌های مالیاتی مشترک.
۴. بهداشت و کنترل کیفیت: احداث و تجهیز آزمایشگاه‌ها و سامانه‌های کنترل استاندارد در مرزها برای کاهش ریسک‌های بهداشتی و تدوین و ایجاد آزمایشگاه‌های مشترک برای تشخیص کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی و کاهش هزینه قرنطینه.
۵. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و ترانزیت منطقه‌ای: پیوستن به پروژه‌های ترانزیتی منطقه‌ای مانند راه‌آهن خواف–هرات–مزار و اتصال به کریدورهای آسیای میانه برای کاهش هزینه حمل‌ونقل و افزایش حجم تجارت رسمی.
6- آموزش، ترویج و دیپلماسی عمومی:اجرای پروژه‌های آموزشی مشترک با تمرکز بر بهره‌وری منابع آب و خاک و انتقال دانش فنی ایران و همچنان تقویت دیپلماسی عمومی و رسانهای: معرفی ایران به‌عنوان شریک اقتصادی قابل‌اعتماد از طریق رسانه‌ها، نشست‌های تجاری و برنامه‌های اطلاع‌رسانی در مناطق مرزی و میان اتاق‌های بازرگانی دو کشور.
نتیجه‌گیری
اگر همکاری‌های ایران و افغانستان با برنامه‌ریزی هوشمندانه ادامه یابد، افغانستان می‌تواند از نقش «بازار مصرفی ایران» فراتر رفته و به «شریک تأمین‌کننده راهبردی» تبدیل شود. در این مسیر، ایران ضمن تقویت امنیت غذایی و کاهش وابستگی به واردات دوردست، یک سپر نرم امنیتی در مرزهای شرقی خود ایجاد خواهد کرد.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
از «دولت اسلامی» به «امارت اسلامی»؛ نگاهی به تفاوت‌ها و شباهت‌های طالبان اول و دوم
فروپاشی مذاکرات طالبان و پاکستان: از جنگ روایت‌های رسانهای تا دورنمای خطرناک دیپلماسی
بسته شدن مرزها، توقف کامل تجارت و تشدید بحران اقتصادی در افغانستان و پاکستان
