به گزارش ایراف، پس از سقوط نظام جمهوری و بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، روابط افغانستان و هند وارد دوره‌ای از رکود و ابهام شد. دولت نارندرا مودی در روزهای نخست تغییر حاکمیت در افغانستان، تمامی ویزاهای صادرشده برای شهروندان افغان را تعلیق و همکاری‌های مالی و توسعه‌ای خود را متوقف ساخت. در آن زمان، دهلی‌نو تنها به ارسال کمک‌های بشردوستانه محدود بود و فعالیت سفارت خود در کابل را در سطحی فنی و غیرسیاسی ادامه داد.
اکنون، با سفر رسمی امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه حکومت طالبان، به دهلی‌نو، روابط دو کشور وارد مرحله‌ای تازه شده است. در این دیدار، سوبرامانیام جایشنکار، وزیر امور خارجه هند، از آغاز شش پروژه توسعه‌ای جدید و تکمیل پروژه‌های ناتمام دوران نظام جمهوری خبر داد. وزیر خارجه هند در نشست خبری مشترک با متقی اعلام کرد که مأموریت فنی دهلی‌نو در کابل به «سفارت کامل» ارتقا خواهد یافت و افزود:«همکاری نزدیک‌تر میان ما هم به توسعه ملی افغانستان کمک می‌کند و هم به ثبات و تاب‌آوری منطقه‌ای.»
در مقابل، وزیر خارجه افغانستان بر تمایل کابل برای برقراری روابط نیک و پایدار با هند تأکید و اظهار داشت که حکومت طالبان خواهان همکاری متوازن با تمامی قدرت‌های منطقه‌ای است.
بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه طالبان، سفر متقی به دهلی‌نو یکی از رویدادهای مهم روابط خارجی این کشور در سال‌های اخیر محسوب می‌شود؛ سفری که می‌تواند فصل تازه‌ای در مناسبات سیاسی، اقتصادی و منطقه‌ای میان دو کشور بگشاید. از منظر اقتصادی، این دیدار زمینه‌ی گفت‌وگو درباره‌ی همکاری در تجارت، ترانزیت، استخراج معادن، آموزش فنی و توسعه کشاورزی را فراهم کرده است.
با توجه به مطالعات انجام‌شده از کنفرانس‌های خبری مقامات حکومت طالبان، سفر سرپرست وزارت خارجه به هند را می‌توان نقطه‌عطفی در احیای روابط کابل و دهلی‌نو معرفی کرد.
پیشینه تاریخی همکاری‌های هند و افغانستان
روابط افغانستان و هند ریشه در پیوندهای فرهنگی، تمدنی و سیاسی دیرینه دارد. دو کشور در طول تاریخ از مسیرهای تجاری، تمدنی و آموزشی مشترک بهره‌مند بوده‌اند و میراث این پیوندها هنوز در حوزه‌های زبان، معماری و تعاملات مردمی مشهود است.
پس از سال ۲۰۰۱ و شکل‌گیری نظام جمهوری در افغانستان، هند به یکی از بزرگ‌ترین کمک‌کنندگان منطقه‌ای در روند بازسازی این کشور تبدیل شد. دهلی‌نو در آن دوره بیش از سه میلیارد دلار در پروژه‌های زیربنایی، آموزشی و بهداشتی سرمایه‌گذاری کرد. از مهم‌ترین این پروژه‌ها می‌توان به سد دوستی افغانستان–هند (سد سلما) در ولایت هرات، ساختمان جدید پارلمان و صدها پروژه کوچک و متوسط در حوزه‌ی آموزش و سلامت اشاره کرد.
تمرکز هند بر پروژه‌های توسعه‌ای و همکاری‌های انسانی سبب افزایش اعتماد عمومی و تقویت اعتبار سیاسی دهلی‌نو در میان مردم افغانستان شد و جایگاه هند را به‌عنوان شریک توسعه‌ای قابل اعتماد تثبیت کرد.
ابعاد اقتصادی سفر سرپرست وزارت خارجه طالبان به هند
این سفر از منظر اقتصادی نقطه‌عطفی در تعاملات منطقه‌ای به شمار می‌رود و می‌تواند زمینه احیای همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های تجارت، ترانزیت، سرمایه‌گذاری و بازسازی اقتصادی را فراهم کند؛ حوزه‌هایی که پس از تغییر حکومت در افغانستان برای مدتی متوقف مانده بودند.
۱. ترانزیت و اتصال به آسیای میانه
در جریان این سفر، وزرای خارجه دو کشور در مورد تسهیل انتقال کالا و مسیرهای ترانزیتی گفت‌وگو کردند. هند به‌عنوان یکی از اقتصادهای بزرگ آسیا، به دنبال دسترسی به بازارهای آسیای میانه است و افغانستان می‌تواند نقش حلقه اتصال پروژه‌های ترانزیتی هند را ایفا کند. در این چارچوب، بندر چابهار که با سرمایه‌گذاری مشترک هند و ایران توسعه یافته است، نقش کلیدی در صادرات و واردات کالا به افغانستان و سپس آسیای میانه دارد. بهره‌برداری از این بندر نه‌تنها مسیر ترانزیت جایگزین و امنی برای هند فراهم می‌کند و وابستگی آن به مسیرهای عبوری از پاکستان را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه‌ی رونق اقتصادی و توسعه زیرساخت‌های افغانستان را نیز فراهم می‌آورد.
۲. تعهد هند به تکمیل پروژه‌های ناتمام و آغاز شش طرح توسعه‌ای تازه
در جریان سفر رسمی سرپرست وزارت خارجه حکومت طالبان به دهلی‌نو، هند از آغاز شش پروژه تازه‌ی توسعه‌ای در افغانستان و ارسال بسته‌های بزرگ کمک‌های پزشکی و بشردوستانه خبر داد. این اقدام در چارچوب تلاش دهلی‌نو برای بازسازی نقش توسعه‌ای خود در افغانستان پس از سال ۲۰۲۱ صورت گرفته است.
سوبرامانیام جایشنکار، وزیر امور خارجه هند، اعلام کرد که دهلی‌نو ۲۰ آمبولانس، واکسن و تجهیزات طبی برای بیمارستان‌های افغانستان فراهم کرده است و این کمک‌ها به‌زودی به مقامات اداره بهداشت این کشور تحویل داده خواهد شد. او همچنین از آمادگی شرکت‌های هندی برای سرمایه‌گذاری در بخش معادن افغانستان خبر داد و تأکید کرد که هند علاقه‌مند است در زمینه استخراج منابع طبیعی و اجرای پروژه‌های زیربنایی با کابل همکاری کند.
در مقابل، امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه حکومت طالبان، از تداوم همکاری‌های هند با مردم افغانستان استقبال کرد و خواهان گسترش روابط اقتصادی، فرهنگی و ترانزیتی میان دو کشور شد.
به باور ناظران، این تحرکات در شرایطی صورت می‌گیرد که رقابت قدرت‌های منطقه‌ای از جمله چین و پاکستان بر سر نفوذ در افغانستان شدت گرفته است. تحلیل‌گران معتقدند، دهلی‌نو می‌کوشد با گسترش نقش اقتصادی و بشردوستانه خود، جایگاه پیشینش را در افغانستان احیا کند.
علاوه بر این، هند اعلام کرده است که در مراحل بعدی بخشی از پروژه‌های زیربنایی خود، از جمله فعالیت‌های مرتبط با بندر چابهار، طرح‌های سدسازی و پروژه‌های انرژی را از سر خواهد گرفت. از جمله مهم‌ترین این طرح‌ها، سد شاه‌توت بر رودخانه کابل است که با هدف تأمین آب و توسعه کشاورزی طراحی شده و قراردادی بیش از ۲۸۶ میلیون دلار برای آن به امضا رسیده است.
اگرچه جزئیات رسمی شش پروژه جدید هنوز منتشر نشده است، اما منابع رسانه‌ای بین‌المللی گزارش داده‌اند که این طرح‌ها شامل بازسازی شبکه‌های آبرسانی، احداث مراکز بهداشتی، نوسازی مدارس، بازسازی پل‌ها و جاده‌های ارتباطی، تأمین تجهیزات دانشگاهی و اجرای پروژه‌های کوچک انرژی خورشیدی است.
واکنش کشورهای منطقه به روابط تازه افغانستان با هند
در سطح منطقه‌ای، این سفر پیامی آشکار از تغییر رویکرد کابل در سیاست خارجی دارد. افغانستان، که در مرکز رقابت‌های ژئوپلیتیکی جنوب و مرکز آسیا قرار گرفته است، می‌کوشد تا از جایگاه یک «میدان رقابت» به سمت یک «بازیگر فعال» در معادلات منطقه‌ای حرکت کند. این تغییر رویکرد می‌تواند موازنه قدرت میان هند، چین و پاکستان را دگرگون ساخته و زمینه‌ساز همکاری‌های چندجانبه در حوزه‌های صلح، امنیت و توسعه‌ی اقتصادی در منطقه گردد.
واکنش پاکستان
پاکستان به‌عنوان اصلی‌ترین منتقد این روند، بارها نگرانی خود را از بازگشت نفوذ هند در کابل اعلام کرده و آن را تهدیدی برای «عمق استراتژیک» خود می‌داند. اسلام‌آباد تأکید دارد که افغانستان نباید با روابط با هند به گروه‌های ضدپاکستانی تبدیل شود. چنان‌که در جریان سفر امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه حکومت طالبان، به دهلی‌نو، حملات هوایی و زمینی از سوی نیروهای پاکستانی در مناطق مرزی به‌ویژه کابل انجام شد. این اقدامات با هدف اعمال فشار بر طالبان و مختل کردن فضای دیپلماسی این سفر صورت گرفته است.
تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند در صورت گسترش همکاری‌های اقتصادی و توسعه‌ای میان کابل و دهلی‌نو، پاکستان ممکن است حمایت خود از مخالفان داخلی طالبان و گروه‌های نیابتی را افزایش دهد تا نفوذ هند در افغانستان مهار شود.
موضع چین
چین در واکنش به این تحولات رویکردی محتاطانه اتخاذ کرده است. پکن پروژه‌های هند در کابل را بخشی از رقابت ژئوپلیتیکی برای نفوذ در افغانستان می‌داند و گسترش فعالیت‌های دهلی‌نو را مانعی برای طرح‌های منطقه‌ای خود، به‌ویژه کریدور اقتصادی چین–پاکستان (CPEC)، ارزیابی می‌کند. در عین حال، چین تعامل خود با طالبان را حفظ می‌کند تا ثبات نسبی افغانستان را تضمین کرده و امنیت سرمایه‌گذاری‌های خود در پاکستان و آسیای مرکزی را حفظ کند.
همچنین، ایران و کشورهای آسیای میانه گسترش حضور هند در افغانستان را فرصتی برای ایجاد توازن منطقه‌ای و توسعه مسیرهای ترانزیتی جایگزین می‌دانند. ایران با بهره‌گیری از بندر چابهار نقش کلیدی در تسهیل این مسیرها و اتصال جنوب و مرکز آسیا ایفا می‌کند و به هند و افغانستان امکان می‌دهد شبکه‌های ترانزیتی شمال–جنوب را تقویت کرده و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای و فرصت‌های سرمایه‌گذاری متنوع را تسهیل کنند.
نتیجه‌گیری
همکاری هند و افغانستان در شرایط کنونی، نمود عینی یک بازی شطرنج ژئوپلیتیکی در جنوب آسیا است که هر گام آن بر موازنه قدرت منطقه‌ای تأثیرگذار است. سرمایه‌گذاری هدفمند دهلی‌نو در پروژه‌های توسعه‌ای، علاوه بر منافع اقتصادی، نقش دیپلماتیک و ژئوپلیتیکی مهمی دارد و هند را به‌عنوان شریک قابل اعتماد و راهبردی در منطقه برای افغانستان تثبیت می‌کند.
موفقیت این راهبرد به چند عامل کلیدی بستگی دارد: ثبات سیاسی داخلی افغانستان، مدیریت فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی و تداوم مسیرهای ترانزیتی جایگزین مانند بندر چابهار.
پروژه‌های توسعه‌ای هند، علاوه بر اهداف بشردوستانه، ابزارهایی دیپلماتیک و استراتژیک برای حفظ تعادل قدرت و مقابله با نفوذ چین و پاکستان هستند. تحقق این همکاری‌ها می‌تواند نقش هند را در جنوب آسیا تقویت کرده و جایگاه افغانستان را به‌عنوان مسیر حیاتی اقتصادی و ژئوپلیتیکی تثبیت کند.
در عین حال، افغانستان می‌تواند از رقابت میان این قدرت‌ها به سود خود بهره گیرد. با ایجاد توازن میان همکاری با هند، چین و پاکستان، کابل قادر خواهد بود جایگاه خود را از یک «میدان رقابت» به یک بازیگر فعال و تأثیرگذار منطقه‌ای ارتقا دهد. استمرار تعامل‌های هدفمند با دهلی‌نو و بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی و ترانزیتی می‌تواند موازنه قدرت در جنوب و مرکز آسیا را به‌طور چشمگیری تغییر دهد و به ثبات و توسعه منطقه‌ای کمک کند.
