به گزارش ایراف، مارات ممدشایف، سردبیر مؤسسه گزارش جنگ و صلح (IWPR) در تاجیکستان، در تحلیلی پیرامون تحولات جهانی و پیامدهای آن برای منطقه آسیای مرکزی، می‌نویسد که جهان امروز در آستانۀ فروپاشی نظم سنتی روابط بین‌الملل قرار دارد. به باور او، دیگر راهی برای بازگشت باقی نمانده و کشورهای آسیای مرکزی ناگزیرند خود را با شرایط نوین جهانی سازگار کنند؛ شرایطی که در آن اتحادیه‌ها و ساختارهای قدیمی ناکارآمدی خود را نشان داده‌اند. این عصر جدیدِ هرج‌ومرج جهانی، چالش‌هایی جدی را پیش روی دولت‌های آسیای مرکزی قرار می‌دهد.
درگیری میان ایران و اسرائیل ـ که ایالات متحده نیز به آن پیوست ـ نشانه‌ای روشن از شکل‌گیری واقعیتی تازه و آشفتگی در نظام پیشین روابط میان دولت‌هاست. پیش از هر چیز، افول نقش نهادهای بین‌المللی همچون سازمان ملل متحد و دیگر ابتکارهای جهانی مرتبط با آن، از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، آشکار شده است، همان‌طور که الهام چرمگی در تحلیل متن ممدشایف برجسته کرده است.
تضعیف حقوق بین‌الملل
ممدشایف معتقد است که ارکان بنیادین نظم جهانی پس از جنگ جهانی دوم، یعنی نهادهای بین‌المللی و اصل حاکمیت قانون، امروزه با بحران کارآمدی و مشروعیت مواجه‌اند؛ بحرانی که آنها را در مدیریت منازعات بزرگ جهانی ناتوان ساخته است. الهام چرمگی در ترجمه متن، تأکید دارد که پس از حملۀ روسیه به اوکراین، این نهادها عملاً دچار فلج عملکردی شده‌اند و محدودیت‌های حق وتو اعضای دائم، کارایی شورا را بیش از پیش کاهش داده است.
به‌طور کلی، فعالیت‌های صلح‌طلبانۀ سازمان ملل با بحران مالی روبه‌روست. از سال ۲۰۱۴ تاکنون، هیچ مأموریت بزرگ جدیدی توسط این سازمان راه‌اندازی نشده است؛ در حالی که تعداد درگیری‌های جهانی به سطحی بی‌سابقه رسیده است، نکته‌ای که الهام چرمگی در ترجمه متن ممدشایف نیز بر آن تأکید کرده است.
پوپولیسم و حمله به حقوق بین‌الملل
ممدشایف در ادامه می‌نویسد تضعیف حقوق بین‌الملل با رشد جنبش‌های پوپولیستی در سراسر جهان شتاب گرفته است. این جنبش‌ها نهادهای جهانی را ابزار نخبگان سیاسی برای تضعیف حاکمیت ملی کشورها می‌دانند. چنین نگرشی باعث خروج کشورها از پیمان‌های بین‌المللی، کاهش حمایت مالی از نهادهای جهانی و بی‌اعتنایی به اصول چندجانبه‌گرایی شده است.
همچنین، کاهش بودجۀ مأموریت‌های صلح‌بان سازمان ملل و عقب‌نشینی برنامه‌های کمک‌رسانی غربی مانند «یواس‌اید»، خلأیی در حوزه حکمرانی و توسعه در مناطقی مانند آسیای مرکزی ایجاد کرده است؛ خلأیی که الهام چرمگی در تحلیل متن به‌وضوح نشان می‌دهد بازیگران جدیدی چون چین و کشورهای خلیج فارس آن را با سرمایه‌گذاری و کمک‌های مالی پر می‌کنند، بدون توجه به شرایطی مانند رعایت حقوق بشر یا دموکراسی.
چالش نهادهای بین‌المللی در برابر درگیری‌ها
درگیری‌های اخیر میان ایران، اسرائیل و ایالات متحده، تصویری روشن از ناکارآمدی نهادهای بین‌المللی نوظهور همچون بریکس و سازمان همکاری شانگهای ارائه می‌دهد. ایران، عضو هر دو سازمان، در جریان درگیری‌ها هیچ‌گونه حمایت عملی از سوی این نهادها دریافت نکرد. همچنین، درگیری میان هند و پاکستان ـ دو عضو سازمان همکاری شانگهای ـ نشان‌دهندۀ شکنندگی این ساختارهاست. الهام چرمگی در ترجمه متن، به این نکته اشاره می‌کند که در مقابل، نهادهای غربی مانند اتحادیۀ اروپا و ناتو، با وجود کاستی‌ها، همچنان شرکای قابل‌اعتمادتری باقی مانده‌اند.
مسیر امنیت و سیاست در آسیای مرکزی
به اعتقاد ممدشایف، سیاست چندجانبه‌گرایی که در گذشته به کشورهای آسیای مرکزی امکان می‌داد میان قدرت‌های بزرگ تعادل برقرار کنند، امروز در سایۀ رقابت‌های ژئوپلیتیکی می‌تواند منبع خطر باشد. کشورهای منطقه اکنون باید امنیت خود را در اولویت قرار دهند. تکیه بر روسیه دیگر پاسخ‌گو نیست، به‌ویژه پس از اقدام مسکو در به‌رسمیت شناختن یک‌جانبۀ رژیم طالبان در کابل که نشانه‌ای از ناکارآمدی دیپلماسی روسیه تلقی می‌شود.
در عین حال، نزدیکی به چین نیز با مخاطرات خاص خود همراه است، از جمله نگرانی‌های مربوط به ادعاهای ارضی پکن در منطقه. از این رو، کشورهای آسیای مرکزی باید به سمت ایجاد یک نظام امنیت جمعی حرکت کنند و در کنار آن، روابط خود را با قدرت‌های قابل‌اعتمادتر مانند کشورهای اروپایی و ترکیه گسترش دهند، نکته‌ای که الهام چرمگی در ترجمه متن ممدشایف بر آن تأکید کرده است.
فرصت‌های اقتصادی در دل رقابت‌های ژئوپلیتیکی
در بخش پایانی، ممدشایف بر اهمیت همکاری منطقه‌ای برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های مشترک تأکید می‌کند. آسیای مرکزی اکنون در مرکز رقابت طرح‌های کلان جهانی همچون «کمربند و جاده» چین، «دروازۀ جهانی» اروپا و سرمایه‌گذاری‌های رو به رشد کشورهای خلیج فارس قرار دارد. مسیر ترانزیتی ترانس‌کاسپین یا «راهگذر میانی» که از سال ۲۰۲۲ رشد چشمگیری در حجم ترافیک داشته، به‌عنوان شریان حیاتی جدید تجارت منطقه مطرح است. کشورهای آسیای مرکزی باید با تدوین برنامه‌ای واحد، سرمایه‌گذاری قدرت‌های خارجی را در راستای منافع خود هدایت کنند و از تبدیل شدن به میدان رقابت ژئوپلیتیکی جلوگیری نمایند، موضوعی که الهام چرمگی در ترجمه متن آن را برجسته کرده است.
منبع: موسسه مطالعات راهبردی شرق
مترجم: الهام چرمگی
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
پرواز ۱۱۰۱: روایت بهروز افخمی از سفر به افغانستان
بحران در روابط طالبان و پاکستان؛ زمان نقش‌آفرینی تهران فرارسیده است؟
فروپاشی نظم بین‌المللی و دورنمای پیچیده امنیت آسیای مرکزی
سایه جنگ بر اقتصاد؛ چشم‌انداز مبهم روابط تجاری افغانستان و پاکستان
