به گزارش ایراف، ساخت فاز دوم سد پاشدان در بالادست ایران بار دیگر از سرگرفته شده و این سد می‌تواند تنش‌های آبی و محیط‌زیستی را در ایران و ترکمنستان افزایش دهد.
مسئولان حکومت طالبان گفته‌اند که تکمیل سد تنها پنج ماه زمان می‌برد و کارشناسان می‌گویند که با تکمیل بند پاشدان، استان خراسان در ایران تحت‌تاثیر کم‌آبی قرار خواهد گرفت.
سد پاشدان کجاست؟
سد پاشدان، یکی از بزرگ‌ترین سدهای افغانستان در مرز با ایران و در مسیر هریرود واقع شده است که احداث آن با حضور ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیرو عبدالطیف منصور، سرپرست وزارت آب و انرژی طالبان در هرات آغاز شده است.
برای احداث سد پاشدان در استان هرات چند فاز در نظر گرفته شده است.
برخی منابع می‌گویند که پیش از این ۷۰ درصد از سد تکمیل شده و برخی دیگر رقم ۸۵ درصد را ذکر کرده‌اند. به هرحال افغانستان می‌گوید در پنج ماه آینده سد پاشدان تکمیل خواهد شد.
این سد از ظرفیت ذخیره ۴۵ میلیون مترمکعب آب، تولید دو مگاوات برق، و آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی برخوردار است. به همین‌خاطر ساخت آن از سال ۱۳۹۰ تاکنون، تبدیل به چالشی مهم برای دولت‌های افغانستان شده است.
زمانی که ساخت این سد کلنگ زنی شد اعلام شد که ساخت سد پاشدان تنها سه سال طول می‌کشد. اما به دلیل ناامنی، ساخت این سد ۱۳ سال بعد هم تمام نشده است. در آن زمان طالبان با حمله به سد پاشدان و عوامل سازنده آن باعث ایجاد ناامنی شدند به طوری که در سال‌های اخر دولت اشرف غنی، ساخت سد پاشدان عملا متوقف شده بود.
چرا این سد برای افغانستان اهمیت دارد
طرفداران تکمیل سد پاشدان در افغانستان که اعتقادی به پرداخت سهم ایران از آب هریرود ندارند؛ مساله کمبود آب را در هرات مطرح می‌کنند.
مسئولان طالبان هم یک‌صدا فرض را بر این امر گذاشته‌اند که با راه‌افتادن سد پاشدان به‌کلی مشکل کم‌آبی در هرات حل و فصل خواهد شد.
به‌نظر می‌رسد افغانستان تنها به مساله استفاده از آب هریرود برای حل مشکل کم آبی هرات بسنده نمی‌کند. برای مقامات طالبان، آب تبدیل به مساله‌ای برای چانه زنی شده است. آنها پیش از این درمورد سد کمال‌خان و حقابه هیرمند هم مشکلاتی را ایجاد کرده بودند که کماکان ادامه دارد.
تهران، در مقابل با روش دوستانه‌ای که با طالبان در پیش گرفته؛ تلاش دارد به اختلافات بر سر آب دامن نزند. افغانستان خودش را صاحب تمام و کمال آب‌هایی می‌داند که در این کشور سرازیر می‌شود و به مساله فرادست بودن و قواعد آن توجهی ندارد.
از آنجایی که سرچشمه رودهایی چون هریرود و هیرمند در افغانستان است، طالبان در ادامه روندی که حکومت جمهوری در افغانستان پیش گرفته بود، سهمی برای ایران در نظر نمی‌گیرد.
سدی برای دوستی
ایران و ترکمنستان در سال‌های پایانی دهه ۷۰، سد دوستی را در بالادست هریرود افتتاح کردند. آنها امید داشتند که این سد بتواند گره از مساله کم‌آبی در برخی از نواحی دو کشور باز کند. ایران بر روی سد دوستی برای حل بحران آب در استان خراسان حساب باز کرده بود.
افغانستان در آن زمان تحت تصرف طالبان قرار داشت و عملا در این پروسه حضور نداشت. ۱۱ سال پس از اینکه سد دوستی به‌طور کامل به سرانجام رسید، افغانستان که کمی سروسامان گرفته بود، اقدام به ایجاد سد بزرگ سلما بر روی هریرود کرد که باعث کم آبی شد.
در ادامه همان پروژه سد پاشدان در حال تکمیل است که باعث می‌شود سد دوستی بهره‌ای از آبی که از سمت هریرود می‌آید نداشته باشد.
افغانستان متهم اصلی گرد و غبار سیستان
مصطفی فدایی کارشناس حوزه آب درباره وضعیت رودخانه‌ها و تالاب‌های مرزی و مشترک شرق و جنوب شرق کشور و تاثیر فعالیت‌های سدسازی همسایگان بر منابع آبی ایران ابتدا به ارزیابی مهم‌ترین رودخانه‌های مشترک بین ایران و افغانستان پرداخته و اظهار می کند: رود هیرمند که طول آن حدود ۱۱۰۰ کیلومتر است، از استان هلمند افغانستان جاری شده و به دریاچه هامون که بین افغانستان و ایران مشترک است می‌ریزد، این رود برای ایران و افغانستان از اهمیت قابل توجهی در تأمین آب آشامیدنی، معیشت مردم و توسعه اقتصادی منطقه برخوردار است. از سوی دیگر، حیات تالاب های هامون که از حیث بین‌المللی، اقتصادی، اجتماعی، معیشتی، زیست‌محیطی، تاریخی و فرهنگی جایگاهی ویژه‌ای در منطقه سیستان دارند، به آب هیرمند به شدت وابسته است.
وی افزود: نقش برجسته هیرمند به عنوان شاهرگ حیاتی سیستان، موجب شده تا هرگونه تغییر در بالادست، بر شرایط این منطقه اثرات عمیقی داشته باشد که از آن جمله می‌توان به کمبود منابع آب آشامیدنی، کاهش اراضی زیر کشت، نبود علوفه و تلف شدن دام‌ها، افزایش وقوع طوفان‌های شن و پدیده گرد و غبار و در نهایت، بیکاری، فقر، ناامنی، توسعه قاچاق و مهاجرت مردم اشاره کرد. خشکیدگی رودخانه هیرمند به دلیل توسعه شدید در بالادست توسط افغان‌ها؛ بهره‌برداری از چاه‌نیمه‌ها به عنوان منابعی استراتژیک و تالاب هامون را با مشکلات جدی مواجه کرده است.
این پژوهشگر حوزه آب در ادامه به هریرود اشاره و تصریح کرد: رودخانه هریرود نیز با طول بیش از هزار کیلومتر که از مناطق مرتفع در افغانستان سرچشمه می‌گیرد، با گذر از ولایت‌های غور و هرات در افغانستان، از مرز مشترک آن کشور با ایران می‌گذرد و پس از پیوستن کشف‌رود از ایران به آن، با نام رود تِجِن وارد شنزارهای کشور ترکمنستان شده و به بیابان قره‌قوم منتهی می‌شود و بین سه کشور افغانستان، ایران و ترکمنستان مشترک است.
وی افزود: رودخانه هریرود یکی از منابع اصلی آب ورودی به بخش‌هایی از مناطق شمال شرق ایران و جنوب ترکمنستان و تامین‌کننده نیاز شرب و کشاورزی جمعیت زیادی بوده و همواره به عنوان یکی از نگرانی‌های این دو کشور به لحاظ پایداری جریان ورودی تلقی شده و سد دوستی که بین ایران و ترکمنستان مشترک است، بر روی آن احداث شده و آب آشامیدنی کلان شهر مشهد و آب کشاورزی روستاهای واقع در مناطقی در ایران و در ترکمنستان را تأمین می‌کند. خشکیدگی این رودخانه به دلیل توسعه شدید در بالادست توسط افغانستان در سال‌های اخیر، سد دوستی را غیر قابل استفاده کرده است.
آب باید محور وحدت باشد
با تکمیل سد پاشدان، فقط ایران نیست که از احداث آن متأثر خواهد شد. بلکه ترکمنستان نیز به‌شدت تحت‌تأثیر این پروژه قرار خواهد گرفت. اسفند سال ۱۴۰۱ وزیر نیرو در سیزدهمین شورای حکام آب مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری عنوان کرد کشورهای منطقه برای غلبه بر چالش‌های آبی همکاری کنند. «علی‌اکبر محرابیان» آن زمان اعلام کرد زمان آن رسیده که در حکمرانی منابع آب با مشارکت اعضا گام‌های بلندی برداریم. آب باید محور وحدت برای توسعهٔ اقتصادی و اجتماعی کشورهای عضو باشد و زمان آن رسیده که در حوضهٔ آب هم یک گام بلند در مدیریت و حکمرانی منابع آب داشته باشیم. او اضافه کرد: همچنین، فعال کردن این مرکز به‌عنوان مرکزی برای توسعهٔ مدیریت منابع آب، تبادل تجربیات و بهره‌گیری از آخرین فناوری‌ها مدنظر اعضا بود که امید است به این اهداف برسیم.
به‌نظر می‌رسد این پیشنهاد همچنان می‌تواند برای ایران و ترکمنستان روی میز قرار بگیرد تا در فعالیتی مشترک با افغانستان وارد مذاکره شوند. به‌ویژه حالا که از اتاق مشترک تجاری ایران و ترکمنستان نیز بیش‌ازپیش فعال شده است می تواند این پیشنهاد را به جریان اندازد.
