به گزارش ایراف، تهران امروز میزبان نشستی دو روزه درباره افغانستان با حضور نمایندگان کشورهای مختلف منطقه، از جمله چین، روسیه و پاکستان است. محمدرضا بهرامی، دستیار وزیر و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه ایران، روز گذشته با اشاره به برگزاری این نشست اعلام کرد: «جمهوری اسلامی ایران همواره ثبات، امنیت و توسعه پایدار در منطقه را وابسته به تأمین این مهم در همه کشورهای منطقه، از جمله افغانستان، دانسته و در همین چارچوب، رایزنیهای گستردهای را با کشورهای همسایه و طرفهای مؤثر دنبال کرده است.»
بهرامی با تأکید بر اینکه این نشست نتیجه مشورت و تبادل نظر میان ایران و کشورهای منطقه است، افزود: هدف ما از این نشست، ایجاد فضایی برای تبادل نظر و طرح دیدگاههای نمایندگان ویژه کشورهای همسایه افغانستان است. وی تصریح کرد: در این نشست در پی آن هستیم که بستر همگرایی و فهم متقابل نسبت به تحولات مربوطه را تقویت کنیم. مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه با اشاره به ظرفیتهای افغانستان برای همکاریهای منطقهای گفت: افغانستان میتواند نقش مهمی در اتصال منطقه، توسعه اقتصادی و تقویت امنیت منطقهای ایفا کند.
تلاش تهران برای بومیسازی راهحل بحران افغانستان
برگزاری نشست دو روزه کشورهای منطقه درباره افغانستان در تهران را میتوان تلاشی هدفمند از سوی جمهوری اسلامی ایران برای بازتعریف نقش همسایگان در مدیریت بحران افغانستان دانست. حضور کشورهایی چون چین، روسیه و پاکستان نشاندهنده درک مشترک بازیگران منطقهای از پیوند مستقیم ثبات افغانستان با امنیت و توسعه منطقه و نیز اعتماد به نقش تهران برای ارائه نسخهای منطقهای جهت حل بحران افغانستان است؛ پیوندی که به گفته مقامات ایرانی، بدون مشارکت فعال کشورهای همسایه دستیافتنی نخواهد بود. در همین راستا، از نگاه ایران این نشست فراتر از یک رویداد صرفاً دیپلماتیک بوده و بخشی از روندی بلندمدت برای ایجاد فهم متقابل و همگرایی منطقهای است؛ روندی که در ذیل آن، افغانستان نباید تنها از منظر امنیتی مورد توجه قرار گیرد.
با نگاهی کلانتر، دیپلماسی فعال تهران در قبال افغانستان ریشه در تجربه چند دهه بحران و مداخلات ناکام خارجی دارد. همانگونه که سیدعباس عراقچی نیز تصریح کرده است، نسخههای تحمیلی و مداخلهجویانه نهتنها بحران افغانستان را حل نکردهاند، بلکه بر پیچیدگی آن افزودهاند. از این منظر، تأکید ایران بر نقش محوری همسایگان تلاشی برای بومیسازی راهحلها و کاستن از وابستگی به بازیگران فرامنطقهای است؛ مسئلهای که تجربه تاریخی نشان داده است در غیر این صورت، نتیجهای جز شکنندگی صلح، تداوم چرخه خشونت و تشدید رقابتهای نیابتی برای افغانستان نخواهد داشت.
این نشست در حالی برگزار میشود که منطقه از زمان بازگشت طالبان و تجربه ناکام حضور آمریکا در افغانستان کوشیده است بحرانهای این کشور را بومیسازی کرده و از طریق سازوکارهای منطقهای به حل آن بپردازد. این رویکرد زمانی پررنگتر میشود که تجربه دههها جنگ در افغانستان از یک سو، و ناکامی سازوکارهای فرامنطقهای در مدیریت مسائل این کشور از سوی دیگر، ضرورت تأکید بر راهحلی منطقهای را بیش از پیش برجسته میکند.
در همین راستا، این نشست که با حضور نمایندگان کشورهای مؤثر منطقهای از جمله چین، روسیه و پاکستان برگزار شد، را میتوان تلاشی عقلانی برای نهادینهسازی اتخاذ راهحلهای منطقهمحور درباره افغانستان دانست؛ آن هم در شرایطی که با توجه به ماهیت منطقهای تحولات افغانستان، خلأ چنین رویکردی بهوضوح احساس میشود. این موضوع در اظهارات مقامات وزارت امور خارجه ایران، بهویژه تأکید محمدرضا بهرامی بر پیوند ناگسستنی ثبات افغانستان با امنیت منطقه، بازتاب یافته و نشاندهنده درک ساختاری ایران از ماهیت درهمتنیده بحران افغانستان است. از این منظر، افغانستان نه صرفاً یک واحد سیاسی بحرانزده، بلکه حلقهای ژئوپلیتیکی در شبکه امنیتی، اقتصادی و ترانزیتی منطقه تلقی میشود که بیثباتی آن میتواند آثار سرریزکنندهای بر همسایگان داشته باشد. تأکید بر ظرفیتهای این کشور در اتصال منطقهای و توسعه اقتصادی نیز بیانگر تلاش تهران برای عبور از رویکردهای صرفاً امنیتی و حرکت بهسوی خوانشی توسعهمحور از مسئله افغانستان است.
نسخه منطقهگرایی برای بحران افغانستان
اهمیت این نشست در حالی برجسته میشود که تجربه تاریخی افغانستان نشان داده است مداخلات خارجی جز ناکامی، نتیجهای دیگر نداشتهاند. نسخههای وارداتی و سازوکارهای تحمیلی، حل بحران افغانستان را وارد مسیری پرپیچوخم کردهاند. در همین رابطه، تأکید سیدعباس عراقچی بر نقش محوری همسایگان را میتوان تلاشی برای بازتعریف نظم منطقهای پیرامون افغانستان دانست؛ نظمی که در آن، بازیگران منطقهای بهعنوان ذینفعان مستقیم، مسئولیت بیشتری در مدیریت بحران بر عهده میگیرند. نقشی که ایران در چند دهه اخیر با تکیه بر عدم مداخلهگرایی، تسهیلگری و رویکرد منطقهگرایانه کوشیده است از طریق آن، افغانستان را از چنگال روندهای ناکام خارج کند. جمهوری اسلامی ایران که از منتقدان جدی مداخلهگرایی خارجی بوده، اکنون امیدوار است با نسخه منطقهگرایی ـ که نیازمند استمرار و تلاشی همهجانبه است ـ بحران افغانستان را به سلامت پشت سر بگذارد.
این خواسته در حالی مطرح میشود که در غیاب طالبان در این نشست، اخیراً جمع کثیری از چهرههای سیاسی، احزاب و جریانهای سیاسی افغانستان در قالب روندی تحت عنوان «همصدایی»، خواستار شکلگیری مذاکراتی بینالافغانی و کاملاً ملی، بدون مداخله خارجی شدهاند؛ روندی که در آن، همسایگان، منطقه و جامعه جهانی صرفاً نقش حامی و تسهیلکننده را ایفا کنند، نه مداخلهگر. با این حال، نباید از نظر دور داشت که تجربه تاریخی نشان داده است هر روندی برای دستیابی به صلح در افغانستان، در صورت غیاب یکی از طرفهای اصلی، محکوم به شکست خواهد بود.
بیشتر بخوانید:
همصدایی ملی جریانهای سیاسی؛ فرصتی تاریخی برای حل مساله افغانستان
روند همصدایی ملی برای صلح پایدار و ایجاد نظام مشروع در افغانستان
