به گزارش ایراف، افغانستان به‌عنوان کشوری محصور در خشکی، همواره در تلاش بوده است مسیرهای پایدار و مطمئن برای دسترسی به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی پیدا کند. اتکای تاریخی این کشور به مسیرهای ترانزیتی پاکستان، به‌ویژه بندر کراچی، طی دهه‌ها با چالش‌های سیاسی، محدودیت‌های تجاری و اختلالات مرزی همراه بوده و بارها جریان تجارت خارجی افغانستان را متوقف کرده است. این وابستگی و آسیب‌پذیری، ضرورت یافتن مسیرهای جایگزین و کاهش اتکا به پاکستان را به یک نیاز راهبردی برای افغانستان تبدیل کرده بود.
اخیراً امضای قراردادی حدود ۹۰ میلیون دلاری میان بخش خصوصی افغانستان و یک شرکت کشتیرانی ایرانی، همراه با تقویت همکاری‌های ترانزیتی با ایران، نقطه عطفی در تغییر جهت‌گیری تجارت دریایی افغانستان به شمار می‌رود. بهره‌گیری از ظرفیت‌های بندر چابهار، که سال‌ها به‌عنوان گلوگاه بالقوه‌ای برای اتصال افغانستان و آسیای میانه به اقیانوس هند شناخته می‌شد، اکنون به شکل عملی و اجرایی درآمده است.
به‌گفته مقام‌های وزارت صنعت و تجارت افغانستان، تسهیلات قابل‌توجهی برای ساماندهی امور ترانزیتی از طریق بندر چابهار فراهم شده و این بندر امروز به یکی از مسیرهای قابل‌اعتماد برای صادرات و واردات افغانستان تبدیل شده است. ایران نیز با کاهش هزینه‌های ترانزیتی، زمینه دسترسی سریع‌تر و اقتصادی‌تر افغانستان به آب‌های آزاد را فراهم کرده است.
اهمیت بندر چابهار برای افغانستان
ایران با شبکه گسترده حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی و توسعه بندر چابهار، امکان اتصال مستقیم افغانستان به آب‌های آزاد را فراهم کرده است. این مسیر نسبت به مسیر پاکستان از ثبات و پیش‌بینی‌پذیری بیشتری برخوردار بوده و کمتر تحت تأثیر تنش‌های سیاسی یا بسته‌شدن ناگهانی مرزها قرار می‌گیرد. علاوه بر این، استفاده از بندر چابهار هزینه و زمان حمل‌ونقل را کاهش داده و نظم بیشتری به برنامه‌ریزی تجاری می‌بخشد.
هم‌سویی منافع ایران، هند و افغانستان منجر به شکل‌گیری توافق سه‌جانبه چابهار شد که هدف آن ایجاد مسیر ترانزیتی امن، پایدار و قابل‌اعتماد میان سه کشور است. اجرای این توافق، مسیر تجارت افغانستان را از انحصار پاکستان خارج کرده و زمینه دسترسی مستقل به آب‌های آزاد و بازارهای جهانی را فراهم می‌کند.
طالبان نیز توجه ویژه‌ای به بندر چابهار دارند، زیرا این بندر به دلیل نزدیکی جغرافیایی و مسیر کوتاه‌تر نسبت به دیگر بنادر منطقه، فرصت استراتژیک برای اقتصاد افغانستان محسوب می‌شود. دسترسی افغانستان از طریق چابهار به اقیانوس هند، دریای عمان، خلیج فارس و بازار کشورهای عربی، مسیر انتقال کالاهای این کشور به خاورمیانه و اروپا را تسهیل می‌کند. همچنین، این بندر فرصت تقویت روابط اقتصادی افغانستان با هند و کشورهای آسیای میانه را فراهم کرده و ظرفیت کسب درآمد از ترانزیت کالاهای منطقه را افزایش می‌دهد.
بهره‌برداری مؤثر از بندر چابهار زمینه افزایش سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بخش حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی افغانستان را فراهم می‌کند و امکان اتصال به ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان از مسیرهای جاده‌ای و ریلی را به وجود می‌آورد. به این ترتیب، چابهار نه تنها یک بندر جایگزین، بلکه نقطه تحول‌ساز در راهبرد ترانزیتی و اقتصادی افغانستان محسوب می‌شود.
توافق ۹۰ میلیون دلاری؛ نقطه عطف در تغییر مسیر تجارت افغانستان
در جریان یک نشست چندجانبه با حضور نمایندگان افغانستان، ایران، هند و ازبکستان، قراردادی به ارزش حدود ۹۰ میلیون دلار میان طرف افغان و یک شرکت کشتیرانی ایرانی امضا شد. هدف این قرارداد، فراهم‌سازی خدمات حمل‌ونقل دریایی مستقیم برای کالاهای افغانستان و کاهش اتکا به مسیرهای پاکستان است. اتحادیه صادرکنندگان خشکبار افغانستان اعلام کرده است که این همکاری می‌تواند ظرفیت‌های صادراتی کشور را توسعه داده و انتقال محموله‌ها از طریق بنادر ایران را به‌طور پایدار فراهم کند.
ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه خود، برای کابل به یکی از مسیرهای اصلی اتصال به اقتصاد جهانی تبدیل شده است. مقام‌های طالبان بر این باورند که گسترش استفاده از بندر چابهار و راه‌اندازی سرویس‌های منظم کشتیرانی با همکاری ایران و هند، مسیرهای معتبرتر و اقتصادی‌تری را برای تجارت خارجی افغانستان فراهم خواهد کرد. کارشناسان اقتصادی نیز این قرارداد را گامی مهم برای ارتقای زیرساخت‌های صادراتی و ایجاد ثبات در زنجیره‌های اقتصادی افغانستان می‌دانند.
مزایا و فرصت‌های راهبردی برای افغانستان
استفاده از بندر چابهار و مسیرهای ایران و آسیای میانه، آسیب‌پذیری افغانستان در برابر تعطیلی مرزها یا اختلالات سیاسی با پاکستان را کاهش می‌دهد. این مسیرهای حساب‌شده علاوه بر کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و حداقل کردن تأخیرهای مرزی، امکان اتصال به شبکه ترانزیتی بین‌المللی و مسیرهای جنوب ایران به آسیای میانه و روسیه را فراهم می‌کنند و ظرفیت افزایش صادرات و دسترسی به بازارهای بزرگ‌تر را ایجاد می‌نمایند. همچنین، گسترش صادرات مستقیم محصولات کشاورزی و خشکبار، خلق ارزش افزوده در داخل کشور و تقویت بنگاه‌های کوچک را به همراه دارد.
پیامدهای ژئوپلیتیک و سیاست خارجی برای افغانستان
گسترش استفاده از مسیر چابهار و همکاری با ایران و هند می‌تواند نفوذ پاکستان در تجارت افغانستان را کاهش دهد و کابل را در برابر فشارها مقاوم‌تر سازد. این مسیر جایگزین، ثبات تجارت، کاهش هزینه و زمان حمل‌ونقل و تقویت بخش خصوصی را فراهم کرده و جایگاه افغانستان را در معادلات اقتصادی و ژئوپلیتیک منطقه ارتقا می‌دهد.
توصیه‌های سیاستی
برای تقویت روابط تجاری و راهبرد دریایی افغانستان و ایران، لازم است مسیرهای زمینی و ریلی دو کشور توسعه یابد، سرمایه‌گذاران خصوصی در پروژه‌های ترانزیتی و لجستیکی تشویق شوند، صادرکنندگان با استانداردسازی و بسته‌بندی رقابتی توانمند گردند و کانال‌های مالی و بیمه‌ای مطمئن برای کاهش ریسک‌ها ایجاد شود.
سخن آخر
بازطراحی راهبرد دریایی و تجاری افغانستان از طریق بهره‌گیری از بندر چابهار و مسیرهای ترانزیتی ایران، نماد روابط حسنه و همکاری راهبردی میان دو کشور است. این همکاری نه تنها به کاهش وابستگی تاریخی افغانستان به پاکستان و دسترسی مستقل به آب‌های آزاد کمک می‌کند، بلکه ثبات، پیش‌بینی‌پذیری و کارآمدی تجارت خارجی را افزایش داده و ظرفیت توسعه صادرات، رشد بخش خصوصی و تقویت زنجیره ارزش داخلی را فراهم می‌آورد.
