به گزارش ایراف، حدود چهار سال است که درب مدرسه و کلاس درس، به روی دختران افغان بسته مانده و تلاش‌های داخلی و خارجی تاثیری بر این موضوع نداشته است.
طبق گزارش مشترک یونیسف و یونسکو (سال ۲۰۲۵)، بیش از ۲٫۱۳ میلیون کودک در سن مدرسه ابتدایی در افغانستان از تحصیل بازمانده‌اند.
با وجود تلاش‌هایی که از سوی نهادهای بین‌المللی و سازمان‌های مردم‌نهاد انجام می‌شود، باز هم عده زیادی از کودکان، نمی‌توانند تحصیل کنند.
این وضع در روستاها و مناطق دورافتاده، به مراتب بغرنج‌تر از شهرهای بزرگ است و عملا تحصیل به یکی از آرزوهای کودکان افغان بدل شده است.
از سوی دیگر، مشکلات جدی خانواده‌های افغان، بیکاری، فقر و تبعیض، باعث شده تا کیفیت یادگیری نیز در میان کودکان بسیار پایین باشد.
بر اساس تحقیقی که یونیسف انجام داده است، بیش از ۹۰٪ از کودکان ده‌ساله افغان قادر به خواندن یک متن ساده نیستند که این موضوع نشان‌دهنده بحرانی در «مدرسه رفتن بدون آموختن» است.
علاوه بر مشکلات خانواده‌های افغان، دلیل این امر را باید در مدارس و کیفیت پایین آموزش جستجو کرد.
تقریباً نیمی از مدارس در افغانستان فاقد آب سالم، سرویس بهداشتی مناسب یا امکانات گرمایشی هستند و بیش از هزار مدرسه به دلیل جنگ یا مشکلات مالی بسته‌مانده‌اند.
از نظر جنسیتی، وضعیت بحرانی‌تر است و دختران بالاتر از ۱۳ سال حق تحصیل ندارند. دخترانی که حالا به جای درس و مدرسه، ناچارند خود را در آشپزخانه مشغول نگه‌دارند.
علاوه بر این، کمبود معلم، به‌ویژه معلمان زن، یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدارس در افغانستان است. طی سال‌های اخیر نه‌تنها چاره‌ای برای این مشکلات یافت نشده، بلکه روز به روز مشکلات بیشتری بروز کرده است.
مجموع این مشکلات، دانش‌آموزان افغانستان را تحت فشار مضاعف قرار داده، به شکلی که بسیاری از کودکان، ناخواسته قید درس و مدرسه را می‌زنند.
با این وجود، تلاش‌هایی نیز در راستای بالا بردن سطح کیفی آموزش از سوی نهادهای اجتماعی صورت گرفته و در یک نمونه، بیش از ۱۶ هزار دانش‌آموز تحت پوشش آموزش آنلاین قرار گرفته‌اند.
نبود تجهیزات، کمبود معلم، هزینه‌های سرسام‌آور، منع تحصیل دختران و مشکلاتی از این دست، باعث شده تا آموزش مجازی، جایگزین مناسبی برای دانش‌آموزان افغان باشد.
با این اوصاف، وضعیت دانش‌آموزان در افغانستان بحرانی است، بحرانی که می‌تواند آینده افغانستان را تهدید کند.
دانش‌آموزان مهاجر و مساله ثبت‌نام در مدرسه
وضعیت دانش‌آموزان مهاجر اگرچه در مجموع نسبت به دانش‌آموزان داخل افغانستان بهتر است، با این‌حال آنها نیز با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
آن دسته از دختران افغانستانی که در ایران هستند، تنها نسلی از دختران افغان خواهند بود که به تحصیل دسترسی دارند.
آنها در حالی در مدارس دولتی ایران مشغول به تحصیل هستند که هم‌نسلانشان در افغانستان، از رفتن به مدرسه محروم‌اند.
بر اساس آمار وزارت کشور ایران، در سال تحصیلی جاری حدود ۳۲۰ هزار دانش‌آموز اتباع در مدارس ایران ثبت‌نام شده‌اند. اما در سال گذشته این تعداد بسیار بیشتر بود و گزارش‌ها از حدود ۷۰۰ هزار دانش‌آموز افغان در مدارس ایران خبر می‌دهند.
دلیل این کاهش چشمگیر دانش‌آموزان مهاجر، اخراج گسترده مهاجرین غیرمجازی است که طی سال گذشته ایران را ترک کرده و به افغانستان بازگشتند.
با این وجود، وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان مهاجر در ایران، نسبت به دانش‌آموزان افغانستان بهتر است. استفاده از مدارس ایران، کیفیت آموزشی بالا، امکانات رفاهی و امنیت روانی، از جمله تسهیلات آموزشی در ایران هستند.
در کنار این مسائل، دستور مستقیم رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران، مبنی بر تحصیل تمام دانش‌آموزان مهاجر، نقطه عطف تحصیل دانش‌آموزان مهاجر در ایران است.
البته در کنار این تسهیلات، مشکلاتی نیز وجود دارد که مشکلات ثبت‌نام به موقع دانش‌آموزان مهاجر قانونی از آن جمله است.
در یک تحلیل آموزشی، تاکید شده که باوجود دسترسی به مدارس، محدودیت‌های اداری و بروکراسی باعث شده برخی خانواده‌های مهاجر نتوانند از حق تحصیل کامل فرزندان‌شان بهره‌مند شوند.
در کنار مدارس دولتی ایران، مدارس خودگردان مهاجرین نیز نقش ایفا می‌کنند. این مدارس برای کسانی ایجاد شده که با وجود تسهیلات موجود، نتوانسته‌اند در مدارس ایران ثبت‌نام شوند.
در روز جهانی دانش‌آموز، شاید یادآوری این نکته خالی از لطف نباشد که: کودکان هیچ نقشی در انتخاب ملیت، سرزمین، وضعیت خانوادگی و جغرافیای زندگی خود ندارند، پس نباید هیچ کودکی از تحصیل باز بماند.
