به گزارش ایراف، روابط تجاری ایران و افغانستان تحت حاکمیت طالبان، به‌ویژه پس از اعمال محدودیت‌های شدید بر تجارت با پاکستان، روندی صعودی را تجربه می‌کند. این تحول که با دستور مستقیم رهبری طالبان همراه بوده، افغانستان را به سمت مسیرهای ترانزیتی جایگزین و کارآمد از جمله بندر استراتژیک چابهار هدایت کرده و فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای گسترش همکاری‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری مشترک و تقویت زنجیره تأمین منطقه‌ای ایجاد کرده است.
محدودیت طالبان بر پاکستان
در روزهای اخیر، ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر طالبان، با صدور دستوری رسمی تجارت و ترانزیت کالا با پاکستان را به حالت تعلیق کامل درآورد و به بازرگانان افغان سه ماه فرصت داد تا وابستگی دیرینه به مسیرهای پاکستانی را کاهش دهند. این تصمیم که ریشه در تنش‌های مزمن مرزی، درگیری‌های نظامی و اتهامات متقابل دارد، ماهانه حدود ۴.۲ میلیارد دلار خسارت به اقتصاد شکننده افغانستان وارد کرده و زنجیره تأمین این کشور را به چالش کشیده است.
پیش از این، بیش از ۸۰ درصد واردات حیاتی افغانستان از جمله مواد غذایی، کالاهای مصرفی و تجهیزات صنعتی از طریق پاکستان انجام می‌شد. اکنون اما طالبان با تشویق فعالانه مسیرهای جایگزین مانند چابهار و کریدورهای آسیای مرکزی، تنوع‌بخشی به تجارت خارجی را در دستور کار قرار داده است. این چرخش، به‌طور مستقیم به نفع ایران عمل کرده و حجم ترانزیت از مرزهای شرقی کشور را به شکل قابل‌توجهی افزایش داده است. برای نمونه، صادرات ایران از گمرک دوغارون از مارس ۲۰۲۴ تا ژانویه ۲۰۲۵ نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵ درصد رشد داشته است.
رشد چشمگیر تجارت دوجانبه
طبق گزارش گمرک ایران و داده‌های خبرگزاری تهران‌تایمز، تجارت دو کشور طی سال‌های اخیر فراتر از پیش‌بینی‌ها رشد کرده است. در سال ۱۴۰۲، صادرات غیرنفتی ایران به افغانستان به ۱.۸ میلیارد دلار رسید و رشد ۱۳.۶ درصدی را ثبت کرد. واردات نیز ۱۵۰ میلیون دلار بود و تراز تجاری مثبت ۱.۶۵ میلیارد دلاری برای ایران ایجاد شد.
این روند در سال ۱۴۰۳ تقویت شد و تراز تجاری به ۲ میلیارد دلار رسید. تنها در هشت ماه نخست ۱۴۰۳، صادرات به ۱.۶ میلیارد دلار رسید که ۳۱ درصد رشد داشت. در سه‌ماهه نخست ۱۴۰۴ نیز صادرات ۵۱۰ میلیون دلاری با رشد ۴۱ درصدی به ثبت رسید.
محصولات کلیدی صادراتی ایران شامل میوه و سبزی تازه، خشکبار، مصالح پیشرفته ساختمانی و ماشین‌آلات صنعتی است که ۶۵ درصد حجم صادرات را تشکیل می‌دهد. بندر چابهار نیز نقش محوری دارد و در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۵ میلیارد دلار صادرات ایران به افغانستان از این مسیر انجام شده است. در مجموع، صادرات ایران به افغانستان در ۲۰۲۴ رشد بی‌سابقه ۸۵ درصدی را تجربه کرده است.
سفر وزیر طالبان به سیستان و بلوچستان
نورالدین عزیزی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت طالبان، اخیراً در رأس یک هیئت عالی‌رتبه از مرز میلک وارد سیستان و بلوچستان شد. این سفر که بلافاصله پس از تعلیق تجارت با پاکستان انجام شد، با هدف بررسی مسیرهای جایگزین ترانزیتی و تسهیل تجارت از طریق چابهار صورت گرفت.
عزیزی در دیدار با حسین بیجار، استاندار سیستان و بلوچستان، بر ایجاد مسیر جدید ترانزیتی در میلک، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و افزایش سرعت مبادلات تأکید کرد و از پیشنهادهای ایران مانند تخفیف‌های لجستیکی استقبال نمود. این سفر زمینه‌ساز تدوین تفاهم‌نامه‌های جدید در حوزه ترانزیت، سرمایه‌گذاری و تبادل فناوری شد.
نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های مشترک
در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ چندین رویداد مشترک برگزار شده است.
نمایشگاه تجارت و سرمایه‌گذاری ایران–افغانستان در بیرجند (اکتبر ۲۰۲۵) با حضور بیش از ۲۰۰ شرکت برگزار شد و منجر به امضای قراردادهایی به ارزش ۵۰ میلیون دلار شد.
همچنین کنفرانس فرصت‌های تجاری ایران–افغانستان در ایران‌اکسپو ۲۰۲۵ با حضور ۱۰۰ تاجر افغان نقشه راه همکاری بلندمدت را ترسیم کرد. این رویدادها مسیر افزایش تجارت دوجانبه به سطح ۵ میلیارد دلار در میان‌مدت را هموار کرده‌اند.
نمایشگاه بین‌المللی ابوحنیفه در کابل
نمایشگاه بزرگ ابوحنیفه (۱۲ تا ۱۵ نوامبر ۲۰۲۵) یکی از بزرگترین رویدادهای اقتصادی افغانستان پس از طالبان بود. بیش از ۴۰ شرکت ایرانی از سه استان شرقی کشور در آن حضور یافتند و محصولات خود را عرضه کردند. هیئت عالی‌رتبه ایرانی شامل معاون وزیر صمت و رؤسای سازمان‌های تجاری استان‌ها در این برنامه حضور داشتند.
نورالدین عزیزی در افتتاحیه این نمایشگاه ایران را «شریک راهبردی» خواند و هدف افزایش تجارت دو کشور به ۱۰ میلیارد دلار در پنج سال آینده را اعلام کرد. این نمایشگاه با امضای ده‌ها تفاهم‌نامه و قرارداد مستقیم میان شرکت‌های ایرانی و تاجران افغان به پایان رسید.
تأکید پزشکیان بر استفاده از ظرفیت‌های مرزی
رئیس‌جمهور پزشکیان استفاده حداکثری از ظرفیت‌های مرزی برای توسعه روابط با افغانستان را اولویت ملی اعلام کرده است. او وضعیت معیشتی مرزنشینان را نگران‌کننده دانست و وعده تخصیص بودجه ویژه برای توسعه زیرساخت‌هایی چون گسترش بندر چابهار و جاده‌های مرزی را مطرح کرد. پزشکیان هدف افزایش ۳۰ درصدی درآمد مرزنشینان از تجارت قانونی را اعلام نمود و بر همکاری امنیتی–اقتصادی با طالبان تأکید کرد.
نتیجه‌گیری
تجارت ایران و افغانستان، به‌ویژه در محور سیستان و بلوچستان، در آستانه جهشی پایدار قرار گرفته است. محدودیت‌های طالبان علیه پاکستان، همراه با رویدادهای مشترک اقتصادی، حمایت‌های دولتی و آمارهای امیدوارکننده، زمینه افزایش تجارت تا سطح ۵ میلیارد دلار را در آینده نزدیک فراهم کرده است. بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های مرزی علاوه بر بهبود معیشت مردم محلی و ایجاد اشتغال پایدار، به کاهش تنش‌ها و تقویت ثبات منطقه‌ای کمک خواهد کرد.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
مدیریت منطقه‌ای یک بحران؛ ابتکار راهبردی تهران برای حل اختلاف طالبان و پاکستان
کمال‌الدین بهزاد، نگارگر صاحب سبک هرات، میراث مشترک ایران و افغانستان
