ابزارهای طالبان برای حفظ بگرام: از حملات انتحاری تا دیپلماسی تعاملی

دونالد ترامپ با تهدید دوباره به بازپس‌گیری پایگاه بگرام، طالبان را در موقعیت دشواری قرار داده است. این گروه در واکنش، از یک‌سو بر دیپلماسی و مذاکره با آمریکا تأکید می‌کند و از سوی دیگر تهدید به بازگشت حملات انتحاری برای حفظ «نظام اسلامی» کرده است؛ وضعیتی که می‌تواند آینده روابط واشنگتن–کابل و معادلات منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد.

3 ساعت پیش

پس از اظهارات اخیر دونالد ترامپ دربارهٔ بگرام در نشست خبری با نخست‌وزیر انگلیس، واکنش‌ها و اظهارنظرها دربارهٔ این پایگاه هوایی مهم در افغانستان بالا گرفته است. رئیس‌جمهور آمریکا روز گذشته در جمع خبرنگاران بار دیگر بر مواضع خود تأکید کرد و گفت اگر طالبان موافقت نکند «خواهید فهمید که من چه خواهم کرد». ترامپ همچنین با انتشار پستی تهدیدآمیز در تروث سوشال طالبان را تهدید به وقوع «اتفاق بد» در صورت عدم واگذاری پایگاه بگرام نمود.

اما ترامپ در حالی دوباره موضوع بگرام را رسانه‌ای کرده است که اکنون چشم‌ها بیش از هر زمان دیگری به کابل دوخته شده است. نوع واکنش طالبان به این مسأله، طبیعتاً بر آیندهٔ معادلات افغانستان تأثیرگذار خواهد بود. اینکه طالبان چه پاسخی خواهند داد، افغانستان و به موازات آن منطقه را وارد دور تازه‌ای از تحولات سیاسی با معادلات و رقابت‌های نو خواهد کرد.

پاسخ اولیه طالبان

در نخستین واکنش‌ها به اظهارات ترامپ، ذاکر جلالی، رئیس دفتر سوم سیاسی وزارت خارجه طالبان، سعی کرده با لحنی آرام در حساب رسمی خود در ایکس، ترامپ را «معامله‌گر» بخواند. او نوشته است: «افغانستان و آمریکا نیاز به تعامل با یکدیگر دارند و می‌توانند برپایهٔ احترام متقابل و منافع مشترک، روابط اقتصادی و سیاسی داشته باشند، بدون آنکه آمریکا در هیچ بخش از افغانستان حضور نظامی داشته باشد.»

اما بعدتر امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه، و عبدالمتین قانع، سخنگوی وزارت کشور افغانستان، اظهارات ترامپ را بی‌اساس خواندند و تأکید کردند که این گروه حاضر به واگذاری بگرام یا هیچ جغرافیای دیگری از افغانستان به آمریکا نیست. فصیح‌الدین فطرت با سروصداخواندن اظهارات ترامپ گفت: «معامله بر سر حتی یک وجب خاک افغانستان امکان‌پذیر نیست.»

بعد از آن نیز طالبان با انتشار بیانیهٔ رسمی نوشته است که افغانستان بر اساس اصول شرعی، سیاست خارجی متوازن و اقتصادمحور، خواهان مناسبات مثبت بر پایهٔ منافع دوجانبه با تمام کشورها است.

در بخش دیگری از این بیانیه آمده است که در جریان توافقنامهٔ دوحه به آمریکا گفته شد استقلال و تمامیت ارضی برای این گروه نسبت به هرچیز دیگری اولویت دارد و آمریکا نیز تعهد داد که از زور و تهدید علیه تمامیت ارضی افغانستان استفاده نکند. در نهایت طالبان به آمریکا توصیه کرده است که به جای تکرار تجربه‌های ناکام گذشته، باید بر پایهٔ واقعیت و عقلانیت عمل کند.

اما برخی دیگر از مقامات طالبان هم‌زمان با این اظهارنظرها گفته‌اند که حاضرند برای حفظ نظام بار دیگر به سمت اقدامات انتحاری بازگردند. تاجمیر جواد، معاون ریاست عمومی استخبارات طالبان و از چهره‌های شناخته‌شدهٔ شبکهٔ حقانی، می‌گوید در صورت نیاز آمادهٔ بازگشت به حملات انتحاری برای حفظ «نظام اسلامی» خود هستند. او تأکید کرده که برای تثبیت حاکمیت این گروه حاضر است «ذره‌ذره» شوند. وی نظام طالبان را «میراث خون شهدا» خواند و گفت که برای حفاظت از آن هیچ خط قرمزی وجود ندارد.

طالبان چه خواهد کرد؟

طالبان در حالی تحت فشار برای واگذاری بگرام قرار گرفته است که این گروه به دنبال عادی‌سازی روابط با واشنگتن است. دو بار دیدار طالبان با مقام‌های آمریکایی در کابل نشان می‌دهد که این گروه به دنبال جلب توجه آمریکا برای ازسرگیری روابط است، اما به نظر می‌رسد مسیر بازگشت به یکدیگر شرایط سنگینی از جانب دو طرف دارد. طالبان که به‌خوبی درک کرده مهر تأیید واشنگتن بر حکومت آن‌ها به معنای بازشدن تمام گره‌های حکومت‌داری این گروه خواهد بود، از این‌رو چراغ‌های سبز متعددی به آمریکا فرستاده است؛ اما پاسخ کاخ سفید به مسئلهٔ بگرام گره‌خورده است.

در شرایط کنونی طالبان دو ابزار برای مقابله با فشار آمریکا دارد. نخست، از طریق دیپلماسی، مذاکره و احتمالاً میانجیگری قطر، می‌تواند دولت ترامپ را متقاعد به پذیرش یک توافق سیاسی دیگر مشابه توافقنامهٔ دوحه کند؛ همان‌گونه که در متن بیانیهٔ طالبان هم احساس می‌شود. و دوم، می‌تواند به گزینهٔ نظامی فکر کند یا به قول جهادگرایان طالب، حملات انتحاری را از سر بگیرد. بخش زیادی از بدنهٔ طالبان همچنان آمادهٔ هرگونه جهاد و حملات انتحاری برای حفظ «نظام اسلامی» و مقابله با «کفار» هستند. طالبان که به نوعی استفاده از عملیات انتحاری را در افغانستان رواج داده‌اند، مقابله با ابرقدرتی که به گفتهٔ خودشان آن‌ها را شکست داده است، از طریق عملیات انتحاری را کار دشواری نمی‌دانند. همچنین هزاران نیروی جان‌برکف در میان طالبان وجود دارد که با بازگشت این گروه به قدرت هنوز به «آرزوی شهادت» نرسیده‌اند.

در نهایت این نکته را نیز نباید فراموش کرد که طالبان در شرایطی مجبور به اتخاذ تصمیم است که پاکستان، در همسایگی بلافصلش، به‌تازگی پیمان امنیتی با واشنگتن امضا کرده است. اسلام‌آباد که برخلاف انتظارها با بازگشت طالبان به دردسر جدی افتاده است، بیش از هر کس دیگری منتظر فرصتی است تا از آن برای فشار بر طالبان استفاده کند. برخی ناظران معتقدند که دولت آمریکا در سیاست تازهٔ خود، مسیر ورود به افغانستان را از راولپندی می‌داند.