احیای عضویت ناظر افغانستان در سازمان همکاری شانگهای، نه صرفاً یک تصمیم دیپلماتیک، بلکه آزمونی راهبردی برای طالبان و اعضای این سازمان است. پس از چهار سال حاکمیت طالبان، افغانستان همچنان در مرکز تحولات اوراسیا قرار دارد و همزمان با فرصت‌های اقتصادی و سیاسی، با مجموعه‌ای از چالش‌های امنیتی و اجتماعی مواجه است.
این آزمون نشان می‌دهد که کشورهای منطقه تا چه حد به توانایی طالبان در مدیریت تهدیدهای تروریستی، مقابله با افراط‌گرایی و تعامل سازنده با همسایگان و اعضای شانگهای اعتماد دارند. از منظر اعضای این سازمان، افغانستان یک مسأله ترکیبی امنیتی، اقتصادی و سیاسی است؛ کشوری که جایگاه استراتژیک آن در مسیرهای اقتصادی اوراسیا، مرزهای طولانی با آسیای مرکزی و نفوذ گروه‌های افراطی، حساسیت تمامی اعضا را برانگیخته است.
بازگشت افغانستان به شانگهای، هم فرصتی برای مشروعیت مشروط طالبان است و هم ابزاری برای مدیریت تهدیدهای امنیتی و تروریستی در منطقه. در این میان، ایران می‌تواند با نقش میانجی و تأکید بر رعایت حقوق مردم افغانستان، روند اعتمادسازی را تسهیل کرده و ثبات منطقه‌ای را بهبود بخشد.
پیشینه و جایگاه افغانستان در شانگهای
افغانستان در تاریخ ۷ ژوئن ۲۰۱۲ (۱۷ خرداد ۱۳۹۱) به‌عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد. این عضویت زمینه برقراری روابط سیاسی و اقتصادی با اعضای این سازمان و همچنین همکاری‌های امنیتی و ضدتروریسم را فراهم کرد.
پس از سقوط دولت جمهوری اسلامی افغانستان و روی‌کار آمدن طالبان، روند تعامل افغانستان با شانگهای متوقف شد و بی‌اعتمادی اعضا نسبت به توانایی طالبان در مدیریت امنیت و ثبات داخلی، جایگاه افغانستان را به حالت تعلیق کشاند.
اکنون بحث احیای عضویت ناظر افغانستان در شانگهای مطرح است، اما این بار با تمرکز بر تضمین‌های امنیتی، مهار تهدیدهای تروریستی و تعهد طالبان به همکاری منطقه‌ای. این مسئله اهمیت ژئوپلیتیکی افغانستان را در اوراسیا و نقش آن در امنیت و توسعه منطقه برجسته می‌کند.
مشروعیت طالبان یا مدیریت بحران؟
احیای عضویت ناظر افغانستان دو بُعد اصلی دارد:
۱. مشروعیت‌بخشی مشروط به طالبان
بازگشت افغانستان به شانگهای می‌تواند طالبان را در مسیر کسب شناسایی بین‌المللی تقویت کند، به شرطی که متعهد به همکاری امنیتی و منطقه‌ای باشند.
۲. مدیریت تهدیدهای امنیتی و تروریستی
تعامل سازمانی با طالبان، امکان نظارت جمعی و اعمال فشار برای مهار گروه‌های افراطی و تروریستی را فراهم می‌کند.
به عبارت دیگر، شانگهای میان دو ضرورت بزرگ قرار دارد: حفظ اصول و مقابله با افراط‌گرایی یا واقع‌گرایی برای مدیریت بحران افغانستان.
تهدیدهای امنیتی؛ سایه سنگین بر منطقه
افغانستان همچنان یکی از پیچیده‌ترین محیط‌های امنیتی جهان را تجربه می‌کند:
حضور گروه‌های افراطی فعال در مناطق مختلف؛ تهدیدی جدی برای ثبات داخلی و امنیت مرزهای کشورهای همسایه.
فعالیت گروه‌های خارجی و نفوذ خارجی‌ها؛ طالبان تحت فشارند تا کنترل گروه‌های مرتبط با جریان‌های خارجی را افزایش دهند.
قاچاق مواد مخدر و اقتصاد زیرزمینی؛ تهدیدی برای اقتصاد داخلی، ثبات اجتماعی و امنیت منطقه.
مهاجرت‌های اجباری و بحران انسانی؛ فشاری بر کشورهای همسایه و افزایش حساسیت‌های امنیتی.
این تهدیدها نشان می‌دهد که بازگشت افغانستان به شانگهای می‌تواند بستر همکاری امنیتی و نظارت منطقه‌ای باشد و نقش طالبان را در مهار بحران‌ها برجسته کند.
نقش کشورهای منطقه و اعضای شانگهای
نگرش اعضای اصلی شانگهای نسبت به افغانستان متفاوت است:
چین: اصلی‌ترین نگرانی نفوذ افراط‌گرایی به سین‌کیانگ است.
روسیه: با حساسیت تحولات آسیای مرکزی را دنبال می‌کند و از انتقال افراط‌گرایی بیم دارد؛ تعاملش با طالبان محتاطانه است.
ایران: ضمن تأکید بر دولت فراگیر و رعایت حقوق زنان و اقوام، ثبات افغانستان را بخشی از امنیت ملی خود می‌داند و می‌تواند نقش میانجی ایفا کند.
پاکستان: حامی سنتی طالبان، اما اکنون از تهدید تحریک طالبان پاکستان آسیب دیده و خواهان کنترل آن است.
آسیای مرکزی: تاجیکستان و ازبکستان با مرزهای طولانی با افغانستان، تهدید تروریسم را جدی گرفته و خواهان نظارت سخت‌گیرانه در چارچوب شانگهای هستند.
این تنوع منافع، تصمیم‌گیری درباره بازگشت افغانستان به شانگهای را پیچیده و چندلایه کرده است.
چالش‌های داخلی طالبان
حتی با پذیرش احتمالی افغانستان، طالبان با بحران‌های داخلی روبه‌رو هستند:
بحران اقتصادی و فقر گسترده؛ کاهش کمک‌های خارجی و ضعف مدیریت منابع.
محدودیت شدید علیه زنان و اقوام؛ کاهش مشروعیت داخلی و پذیرش خارجی.
نبود رسانه آزاد و سرکوب جامعه مدنی؛ مخدوش شدن شفافیت و اعتماد خارجی.
فقدان ساختار دولت فراگیر؛ نبود سازوکار مشارکت سیاسی گسترده و تضعیف اعتماد منطقه‌ای.
این عوامل باعث می‌شود حتی پذیرش ناظر افغانستان با شرط‌ها و نظارت‌های سخت‌گیرانه همراه باشد.
ایران؛ نقش کلیدی و راهبردی
ایران می‌تواند نقشی میانجی و عملیاتی ایفا کند:
حفاظت از مرزها و جلوگیری از نفوذ گروه‌های تروریستی و قاچاق مواد مخدر.
پشتیبانی از مردم افغانستان و تأکید بر رعایت حقوق زنان و اقلیت‌ها.
تشویق طالبان به اصلاحات داخلی و تشکیل دولت فراگیر.
استفاده از ظرفیت شانگهای برای کاهش نفوذ قدرت‌های فرامنطقه‌ای.
با این رویکرد، بازگشت افغانستان به شانگهای می‌تواند علاوه بر مشروعیت مشروط طالبان، ابزاری مؤثر برای ثبات منطقه‌ای و مدیریت تهدیدهای امنیتی باشد.
سناریوهای پیش‌روی شانگهای
سازمان همکاری شانگهای می‌تواند چند گزینه را دنبال کند:
احیای مشروط عضویت ناظر: پذیرش افغانستان با الزام طالبان به تعهدات امنیتی و همکاری منطقه‌ای.
فشار دیپلماتیک و نظارت جمعی: وادار کردن طالبان به اصلاحات در حقوق بشر و سیاست داخلی.
تعامل محدود و گزینشی: همکاری در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی بدون مشروعیت کامل.
تعلیق ادامه‌دار: حفظ وضعیت فعلی تا زمانی که طالبان گام‌های عملی برای اصلاحات برندارند
جمع‌بندی؛ آزمون تاریخی طالبان و فرصت منطقه‌ای
افغانستان امروز در یک چهارراه تاریخی و امنیتی قرار دارد. طالبان دو مسیر متفاوت پیش رو دارند:
مسیر اعتمادسازی: پذیرش اصلاحات داخلی، مبارزه واقعی با افراط‌گرایی، تعامل سازنده با شانگهای و رعایت حقوق زنان و اقوام. این مسیر می‌تواند فرصت‌های سرمایه‌گذاری، ثبات و توسعه را به همراه آورد.
مسیر انزوا: پافشاری بر سیاست‌های فعلی، حمایت‌های پنهان از گروه‌های خارجی و محدود کردن مشارکت سیاسی، که به بی‌اعتمادی منطقه‌ای، فشارهای بین‌المللی و انزوای اقتصادی منجر خواهد شد.
بازگشت افغانستان به شانگهای نه صرفاً یک امتیاز دیپلماتیک، بلکه ابزاری برای مدیریت امنیت جمعی، مهار تهدیدهای تروریستی و ایجاد مشروعیت مشروط است. در این میان، ایران با نقش میانجی و تأکید بر رعایت حقوق مردم و فشار به طالبان برای اصلاحات، می‌تواند مسیر اعتمادسازی را تسهیل کرده و ثبات منطقه‌ای را بهبود بخشد.
در نهایت، آینده افغانستان و جایگاه طالبان در اوراسیا در گرو توانایی این گروه در تطبیق با واقعیت‌های منطقه‌ای و پاسخ به الزامات امنیتی و اجتماعی است. شانگهای می‌تواند آزمونی باشد برای نشان دادن ظرفیت طالبان در مدیریت تهدیدها و ایفای نقش سازنده در امنیت و توسعه منطقه.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد | برای تماشا اینجا کلیک کنید:
ایراف تی‌وی
آخرین اخبار تحلیلی افغانستان را در ایراف بخوانید:
قطع اینترنت در افغانستان | ارتباط با دنیای خارج قطع می‌شود؟
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز پنجشنبه (۲۷ شهریورماه ۱۴۰۴)
پیمان امنیتی عربستان و پاکستان: از تردید به آمریکا تا تهدید به طالبان
خواف-هرات: کریدوری برای اتصال ریلی اقتصاد منطقه
باد نوروز درآمیخت خراسان‌ها را؛ نگاهی به نقش شعر فارسی در پیوند ایران و افغانستان
