حادثه یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ نقطه عطفی در تاریخ معاصر جهان بود؛ رویدادی که نه‌تنها برج‌های دوقلوی نیویورک را به خاکستر بدل ساخت، بلکه تصورات جهانی از امنیت، قدرت و تهدید را دگرگون کرد. ایالات متحده که خود را فاتح بلامنازع پس از جنگ سرد می‌دانست، ناگهان دریافت که تهدیدها الزاماً در قالب دولت‌ها و ارتش‌های کلاسیک ظاهر نمی‌شوند، بلکه می‌توانند از دل شبکه‌های فراملی و بازیگران غیردولتی سر برآورند.
واکنش آمریکا به این رویداد در همان روزهای نخست، آشکارا نظامی و مبتنی بر نمایش قدرت بود. دولت بوش عملیات خود را با نام «عدالت نامتناهی» آغاز کرد؛ نامی که در ظاهر بیانگر عزم ایالات متحده برای مجازات عاملان حمله بود، اما در بطن خود بار سنگین دینی و فلسفی داشت. این نام، با واکنش‌های منفی متحدان و حتی برخی محافل داخلی روبه‌رو شد، زیرا مفهوم «نامتناهی» عدالت را به عرصه‌ای قدسی و فراتاریخی پیوند می‌زد و پیامدهایی فراتر از یک عملیات نظامی القا می‌کرد. درست به همین دلیل بود که آمریکا خیلی زود عقب‌نشینی کرد و عنوان «مبارزه با تروریسم» را جایگزین ساخت؛ تغییری که در ظاهر ساده می‌نمود، اما در عمل بنیان روایت دو دهه بعد را رقم زد.
از این منظر، اهمیت تغییر نام فراتر از انتخاب واژگان بود؛ نشان می‌داد که قدرت‌ها برای توجیه سیاست‌های خود ناگزیرند ابتدا میدان روایت را فتح کنند. روایت‌ها در اینجا به ابزار قدرت بدل شدند: ابزاری برای بسیج افکار عمومی، جلب همراهی متحدان و مشروعیت‌بخشی به اقداماتی که بعدها به جنگ‌های طولانی افغانستان و عراق انجامید.
جنگ روایت‌ها: از عدالت تا تروریسم
در عرصه سیاست بین‌الملل، واژگان همواره حامل قدرت‌اند. «عدالت نامتناهی» بیش از حد مطلق‌گرا و دینی جلوه می‌کرد؛ گویی ایالات متحده خود را داور نهایی خیر و شر در جهان می‌پندارد. اما «مبارزه با تروریسم» واژه‌ای انعطاف‌پذیرتر بود؛ تروریسم مفهومی سیال و کشدار است که می‌تواند بر هر گروه یا بازیگری که در تعارض با منافع آمریکا قرار گیرد اطلاق شود.
این تغییر روایت دو پیام روشن داشت:
ایالات متحده به‌جای نمایش یک جنگ انتقام‌جویانه، مبارزه‌ای جهانی و مشروع را به تصویر کشید.
دامنه تهدید از القاعده فراتر رفت و هر گروه مخالف می‌توانست ذیل برچسب «تروریسم» تعریف شود.
در واقع، «مبارزه با تروریسم» به چک سفید امضایی برای اقدامات بی‌پایان نظامی و امنیتی بدل شد؛ از اشغال افغانستان و عراق گرفته تا عملیات پهپادی در یمن و سومالی.
پیامدهای روایت جدید
دو دهه پس از ۱۱ سپتامبر، اکنون روشن است که تغییر روایت صرفاً یک تاکتیک زبانی نبود، بلکه به معماری نظم امنیتی جدیدی منجر شد:
تغییر ژئوپلیتیک خاورمیانه: افغانستان به میدان نخستین جنگ علیه ترور بدل شد و پس از آن عراق به بهانه سلاح‌های کشتارجمعی مورد تهاجم قرار گرفت. این روند خاورمیانه را به صحنه‌ای از بی‌ثباتی دائمی بدل کرد.
رشد گروه‌های افراطی جدید: در حالی‌که هدف نابودی القاعده بود، نتیجه ظهور داعش و شبکه‌های رادیکال گسترده‌تر بود؛ گروه‌هایی که دقیقاً از ویرانه‌های جنگ‌ها تغذیه شدند.
اسلام‌هراسی سازمان‌یافته: روایت «مبارزه با تروریسم» در غرب به‌تدریج با اسلام گره خورد و زمینه‌ساز تبعیض، محدودیت‌های مهاجرتی و تقویت جریان‌های راست افراطی شد.
تضعیف حقوق بین‌الملل: از شکنجه در گوانتانامو تا حملات هوایی و پهپادی بدون محاکمه، همه با توجیه مبارزه با تروریسم صورت گرفتند و بنیان‌های حقوق بشر جهانی را زیر سؤال بردند.
از گذشته تا امروز: درس‌های روایت
تجربه نشان داد که آمریکا بیش از آنکه در پی عدالت باشد، به دنبال ساختن روایتی برای استمرار هژمونی خود بود. واژه‌ها به‌خودی‌خود بی‌گناه‌اند، اما زمانی‌که در دست قدرت قرار می‌گیرند، به سلاحی نرم و مؤثر بدل می‌شوند. تغییر از «عدالت نامتناهی» به «مبارزه با تروریسم» نمونه‌ای روشن از این واقعیت است.
امروز که 24 سال از آن روز می‌گذرد، پرسش اصلی این است: آیا جهان از این تجربه آموخته است؟ آیا جامعه بین‌المللی می‌تواند روایت‌هایی مستقل از قدرت‌های بزرگ بسازد، یا همچنان در دام روایت‌هایی خواهد ماند که امنیت را قربانی سیاست می‌کنند؟
جمع‌بندی
تغییر روایت آمریکا از «عدالت نامتناهی» به «مبارزه با تروریسم» صرفاً اصطلاحی زبانی نبود؛ این تغییر به راهبردی جهانی بدل شد که ساختار امنیت بین‌الملل را دگرگون ساخت. نتیجه آن، جنگ‌های بی‌پایان، گسترش افراط‌گرایی، تضعیف حقوق بشر و افزایش بی‌اعتمادی جهانی بود.
جهان امروز بیش از هر زمان دیگر نیازمند بازنگری در مفهوم «عدالت» است؛ عدالتی که نه ابزاری برای تحمیل هژمونی، بلکه بستری برای همزیستی و صلح باشد. اگر قدرت‌های بزرگ همچنان روایت‌ها را در خدمت منافع خود مصادره کنند، آینده نیز تکرار گذشته خواهد بود: جنگ‌هایی بی‌پایان با نام‌های زیبا و پیامدهایی ویرانگر.
پرسش سرنوشت‌ساز باقی می‌ماند: آیا بشر خواهد توانست از اسارت روایت‌های قدرت‌محور رها شود و روایتی تازه از عدالت و امنیت جهانی بسازد؟
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد | برای تماشا اینجا کلیک کنید:
ایراف تی‌وی
آخرین اخبار تحلیلی افغانستان را در ایراف بخوانید:
آیا ازبکستان هواپیماهای ارتش افغانستان را به طالبان تحویل می‌دهد؟
ترور احمد شاه مسعود؛ ۲۴ سال بعد
وحدت اسلامی، ضرورت راهبردی جهان اسلام
جنون جنگ‌افروزانه ترامپ – نتانیاهو و انفعال منطقه و جهان
احمدشاه مسعود و ایران، از همگرایی تاریخی تا اهداف مشترک
فرماندهی که تنها به قلمرو طالبان رفت تا برای صلح مذاکره کند
واکنش جهان به زلزله افغانستان | کمک ایران، بی‌تفاوتی آمریکا
