به گزارش ایراف، روز جهانی سینما، برای بسیاری از شهرهای جهان فرصتی است برای بازخوانی نقش سالنهای سینما در شکلگیری فرهنگ عمومی است؛ اما در کابل، این روز بیش از آنکه جشن باشد، یادآور فقدان است.
تخریب سینما برای ساختن مرکز تجاری
سینما آریانا، یکی از قدیمیترین و اثرگذارترین سالنهای نمایش فیلم در افغانستان، سالها پیش از آنکه از نقشه شهر حذف شود، از حافظه فرهنگی جامعه کنار گذاشته شد.
سینما آریانا در دهه ۱۳۴۰ خورشیدی و در دورهای ساخته شد که کابل در مسیر مدرنشدن، شاهد رشد فضاهای فرهنگی و هنری بود. این سینما با معماری شاخص، سالن بزرگ و موقعیت مرکزی، به یکی از مهمترین مراکز نمایش فیلم در پایتخت بدل شد و نقش پررنگی در آشنایی جامعه شهری با سینمای جهان ایفا کرد.
اگرچه سینمای افغانستان درست زمانی که تازه به مرحله ثمر دادن رسیده بود، سقوط کرد، با اینحال نمایش فیلم کماکان کارکرد فرهنگی خود را داشت و مردم خاطرات زیادی از سالنهای سینما در کابل داشتند، اما از آن خاطرات چیزی باقی نمانده جز تلی از خاک.
در سالهای نهچندان دور فیلمهای هندی، غربی و آثار تولیدی سینمای افغانستان در سینما آریانا به نمایش درمیآمد و بسیاری از سینماگران افغان منجمله عتیق رحیمی، خاطرات خوبی از آن دوره دارند. اما با تخریب این سینما، آن خاطرات نیز ویران شد. به گفته عتیق رحیمی، سینماگر مشهور افغان، سینما آریانا خرابهای نبود که باید تخریب میشد، بلکه خاطرهای بود که باید احیا میشد، تخریب سینما ساختن آینده نیست.
برای سینماگران افغان، آریانا یادآور دورانی است که سینما امکان دیدهشدن داشت و حضور در فضای عمومی شهر را از دست نداده بود. سینمایی که میتوانست مرکزی برای سینماگران افغان باشد. در تمام دنیا اماکنی با سابقه تاریخی فرهنگی، حتی سالهاس پس از آنکه کارکرد اصلی خود را از دست بدهند، به شکل موزه یا مرکز فرهنگی به حیات خود ادامه میدهند، اما اینجا در کابل، آنرا تخریب میکنند تا بهجایش مرکز تجارتی بسازند.
روایت سینمایی که دیگر نیست
نسلهایی از شهروندان کابل، نخستین مواجهه جدی خود با تصویر، روایت و پرده نقرهای را در سینما آریانا تجربه کردند. عتیق رحیمی در این باره میگوید: زمانی که فیلم روی پرده سینما آریانا میرفت، برای لحظاتی باور داشتیم که فرهنگ میتواند از بربریت جان سالم به در ببرد، اما با تخریب آن عمیقا متاثر شدم، چون اولین فیلم من در آن سینما به نمایش درآمد و خاطرات خوبی برایم ساخت.
سینما آریانا یکی از دهها مرکز فرهنگی و هنری کابل است که مستقیما در دو دوره حاکمیت طالبان، تحت تاثیر قرار گرفته است. در دوره اول حاکمیت طالبان، این سینما تعطیل و به مکانی متروکه تبدیل شد، پس از سقوط طالبان، آریانا بازسازی و دوباره فعال شد و برای مدتی کوتاه، به نماد احیای سینما و امید به بازگشت زندگی فرهنگی در کابل تبدیل گردید.
در طول بیست سال حکومت جمهوریت، امیدهایی برای احیا و توسعه سینما آریانا زنده شد، اما با سقوط حکومت و آغاز دوباره حکومت طالبان، این امیدها نیز از بین رفت.
با بازگشت طالبان به قدرت و اعمال محدودیتهای سختگیرانه بر هنر و سرگرمی، سینما آریانا بار دیگر تعطیل شد. در نهایت، این بنای تاریخی توسط طالبان تخریب شد؛ اقدامی که نهتنها پایان یک سالن سینما، بلکه حذف بخشی از حافظه فرهنگی شهر کابل تلقی شد.
تخریب آریانا واکنش گسترده هنرمندان، سینماگران و فعالان فرهنگی را بهدنبال داشت و به نمادی از تنگتر شدن عرصه فرهنگ و هنر در افغانستان بدل شد.
روز جهانی سینما؛ اهمیت مراکز فرهنگی و هنری
مراکز فرهنگی مانند سینما آریانا علاوه بر اینکه مکانی برای تفریح و سرگرمی هستند، کارکرد اجتماعی و فرهنگی نیز دارند. سینما صرفا دیدن فیلم نیست، بلکه نقطه اتصال مردم یک کشور با سینمای جهان است.
سینماگران افغان که در دوره جمهوریت در عرصه جهانی حرفی برای گفتن داشتند، به حاشیه رفتهاند و بعید به نظر میرسد دوباره خاطرات خوش سابق را تجربه کنند.
تعطیلی و تخریب سینماها، علاوه بر اینکه صنعت فیلمسازی را بهطور مستقیم تحت تاثیر قرار داده است، باعث شده تا زندگی دهها سینماگر و افرادی که حیات شغلی آنها به سینما وابسته است نیز تحت تاثیر قرار گیرد. بسیاری از هنرمندان عرصه سینما افغانستان را ترک کردهاند و آنهایی که ماندهاند نیز ناچارند در شغلهایی غیر از بازیگری مشغول به کار شوند.
