به گزارش ایراف، براساس پایشهای آنلاین و دادههای ماهوارهای در تاریخ ۱ دی ۱۴۰۴، رودخانه هیرمند بار دیگر شاهد شکلگیری جریان سیلابی گسترده شده است. این رخداد در شرایطی اتفاق افتاده که مخزن سد کمالخان در افغانستان در آستانه پر شدن قرار دارد و بیم آن میرود که در صورت عدم مدیریت صحیح، آب به جای هدایت به سمت تالابهای هامون، به گود زَرِه سرریز شود.
حقابه ایران و نقش سد کمالخان
مسئله حقابه ایران از هیرمند یکی از قدیمیترین اختلافات دو کشور است و ریشه آن به جدایی هرات از ایران در سال ۱۸۵۷ و مناقشات مکرر بر سر تقسیم آب بازمیگردد.
طبق معاهده ۱۳۵۱، افغانستان موظف است سالانه ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب به ایران تحویل دهد، اما گزارشها نشان میدهد که در سالهای اخیر، چه در دوره دولت اشرف غنی و چه پس از روی کار آمدن طالبان، این حقابه بهطور کامل تأمین نشده است.
سد کمالخان که در سالهای اخیر تکمیل شده، بهگفته مقامهای ایرانی مانع اصلی تحقق حقابه است و انحراف بیش از ۲ میلیارد مترمکعب آب هیرمند به شورهزار گود زَرِه، برخلاف تعهدات افغانستان عنوان شده است.
کارشناسان هشدار میدهند که هدایت آب به گود زَرِه ـ که یک چاله طبیعی و شورهزار بزرگ است ـ عملاً آب را از چرخه حیات خارج میکند و مانع اصلی احیای هامون است.
ضرورت اقدام فوری و هماهنگی دیپلماتیک
کارشناسان منابع آب تأکید دارند که مسئولان ایرانی باید با نگاه فنی و دیپلماسی فعال، زمینه هماهنگی با دولت افغانستان را برای بازگشایی کامل دریچههای سد فراهم کنند تا این آب ارزشمند به مسیر طبیعی خود بازگردد و حیات تالابهای هامون دوباره جان گیرد.
در داخل کشور نیز آمادهسازی زیرساختها اهمیت ویژهای یافته است.
مسیرهای منتهی به چاهنیمه، رودخانهها، کانالها و انهار ورودی به هامون باید بهطور کامل لایروبی و پاکسازی شوند تا در صورت ورود آب، از اتلاف، انحراف یا خسارات احتمالی جلوگیری شود.
همچنین پایشها نشان دادهاند که جریان اندکی از رودخانه فراهرود به سمت هامون صابری در حرکت است؛ رخدادی که اگر تداوم یابد و با مدیریت اصولی منابع آبی همراه شود، میتواند نویدبخش بهبود شرایط زیستمحیطی این بخش از تالاب باشد.
امید میرود با استمرار بارشها، مدیریت علمی و همکاری منطقهای، تالابهای هامون در سال جاری بهطور کامل آبگیری شوند.
تحقق این هدف نهتنها به احیای یکی از مهمترین زیستبومهای کشور منجر خواهد شد، بلکه نوار مرزی ایران، افغانستان و پاکستان را از تهدید طوفانهای گرد و غبار و پیامدهای زیستمحیطی سنگین در امان نگاه خواهد داشت.
