ایراف، سرویس سیاسی: در سالهای اخیر، تقویت قابل توجه همکاری بین ازبکستان و افغانستان نه تنها بر روابط دوجانبه، بلکه بر رشد کلی شاخصهای اقتصادی در سراسر منطقه آسیای مرکزی تأثیر مثبت گذاشته است. در حالی که مسیرهای تجاری عمدتاً از طریق تاجیکستان عبور میکردند، اکنون ازبکستان و افغانستان مستقیماً از طریق شریانهای تجاری به هم متصل شدهاند. در این فرآیند، ابتکارات ازبکستان به طور طبیعی با منافع قزاقستان – یکی از قویترین کشورهای منطقه از نظر اقتصادی – همسو است؛ زیرا مسیرهای جدید حملونقل و تجارت که از طریق افغانستان در حال شکلگیریاند، فرصتهای بیشتری را برای کل منطقه ایجاد میکنند.
به گفته «حاجی زید»، سخنگوی والی منصوب طالبان در بلخ، در پایان نوامبر 2025 تعدادی توافقنامه تجاری استراتژیک بین دو کشور امضا شده است که عمدتاً بخشهای ساختمانی، انرژی و داروسازی را پوشش میدهد. بر اساس این توافقنامهها، ازبکستان سیمان و سایر مصالح ساختمانی را به افغانستان صادر میکند. این امر نشان میدهد که پروژههای زیرساختی در افغانستان طی سالهای اخیر با افزایش حجم ساختوساز، شتاب بیشتری گرفته است. علاوه بر این، عرضه محصولات دارویی تولیدشده در ازبکستان به افغانستان نیز پیشبینی شده است؛ با توجه به اینکه افغانستان با بحرانهای پیچیده اجتماعی–اقتصادی روبهروست، چنین حمایتی اهمیت ویژهای دارد.
صادرات زغالسنگ افغانستان به ازبکستان نیز بهوضوح نشاندهنده مکمل بودن منافع دو طرف است. در بحبوحه کاهش مقاصد صادراتی کلیدی، ازبکستان به عنوان بازاری جدید و امیدوارکننده برای زغالسنگ افغانستان ظهور کرده است. برای افغانستان، این روند عاملی حیاتی در حفظ ثبات اقتصادی محسوب میشود و برای ازبکستان – بهویژه در ماههای زمستان که تقاضا برای منابع انرژی افزایش مییابد – این واردات هم بهموقع و هم بسیار سودمند است. در نتیجه، این طرح تجاری به یک مکانیسم اقتصادی پایدار و مفید برای هر دو طرف تبدیل شده است.
مسیرهای جدید حملونقل و تجارت که از طریق افغانستان در حال ظهور هستند، فرصتهای بیشتری را برای کل منطقه ایجاد میکنند.
همچنین پیشبینی میشود افغانستان طیف گستردهای از میوههای خشک و تازه را به ازبکستان عرضه کند. لازم به ذکر است که افغانستان برای نخستینبار صادرات محموله بزرگی از میوههای تازه و محصولات کشاورزی را از طریق بندر حیرتان به ازبکستان و سایر کشورهای آسیای میانه آغاز کرده است. این محموله شامل سیب از میدان وردک، انار از قندهار و توت خشک از استانهای شمالی بوده و ارزش آن بیش از 250 هزار دلار برآورد شده است.
«هارونالرشید کوزی»، معاون رئیس اتاق بازرگانی و صنایع بلخ، اعلام کرد که این ابتکار در چارچوب توافق ازبکستان و افغانستان اجرا شده و ممکن است در آینده این مسیر به یک کریدور تجاری مهم تبدیل شود که آسیای میانه را به بازارهای گستردهتر آسیا متصل میکند.
بنابراین، افغانستان نه تنها قصد دارد حضور محصولات خود را در بازار ازبکستان گسترش دهد، بلکه از خاک ازبکستان به عنوان مسیر ترانزیت برای صادرات به قزاقستان و سایر کشورهای منطقه نیز استفاده خواهد کرد. طبق دادههای موجود، گردش مالی فعلی تجارت بین ازبکستان و افغانستان از ۱.۱ میلیارد دلار فراتر رفته است، در حالی که گردش مالی تجارت بین قزاقستان و افغانستان به ۵۴۵.۲ میلیون دلار رسیده که بار دیگر اهمیت استراتژیک این مسیرها را تأیید میکند.
امروزه ازبکستان به عنوان پل اصلی ترانزیت برای دسترسی افغانستان به بازارهای آسیای مرکزی عمل میکند. بهویژه کاهش ۸۰ درصدی تعرفههای گمرکی ازبکستان بر صادرات افغانستان، مزایای قابل توجهی برای کارآفرینان ایجاد کرده و گسترش جریانهای تجاری را تقویت میکند. چنین سیاستهای آزادسازی نه تنها فعالیت اقتصادی خارجی افغانستان را افزایش میدهد، بلکه اهمیت منطقهای ازبکستان را نیز از طریق پتانسیل ترانزیتی آن تقویت میکند.
این تغییرات بهنوبه خود با منافع قزاقستان همسو بوده و به شکلگیری یک فضای اقتصادی منسجمتر در منطقه کمک میکند. در نتیجه، یک کریدور اقتصادی یکپارچه در امتداد مسیر قزاقستان–ازبکستان–افغانستان بهتدریج در حال شکلگیری است.
یکی از مزایای کلیدی این کریدور آن است که سه کشور پرجمعیت آسیای مرکزی را به هم متصل میکند: قزاقستان با ۲۰.۳ میلیون نفر، ازبکستان با ۳۸ میلیون نفر و افغانستان با ۴۳.۸ میلیون نفر. به عبارت دیگر، یک منطقه بزرگ اقتصاد کلان با بیش از ۱۰۰ میلیون مصرفکننده در حال ظهور است.
این امر پایهگذار شکلگیری یک بازار مشترک بوده و فرآیندهای ادغام اقتصادی بین کشورها را تسریع میکند.
مزیت دیگر، توسعه مسیرهای حملونقل استراتژیک است که آسیای مرکزی و جنوبی را به هم متصل میکند. بهویژه توسعه کریدور حملونقل ترانسافغانستان و چشمانداز دسترسی ازبکستان و قزاقستان به اقیانوسهای جهانی میتواند جغرافیای اقتصادی منطقه را بهطور اساسی دگرگون کند. چنین ادغامی نه تنها سطح تجارت را افزایش میدهد، بلکه ظرفیت لجستیکی کشورها را نیز تقویت کرده و نقش آنها را به عنوان مراکز ترانزیتی ارتقا میدهد.
در نتیجه میتوان گفت که امروزه مدل جدیدی از همکاری بین افغانستان، ازبکستان و قزاقستان در حال شکلگیری است؛ مدلی مبتنی بر عملگرایی، هماهنگی منافع اقتصادی و تقویت اتصال منطقهای. در بلندمدت، این مدل میتواند به مرحله جدیدی از ثبات، ادغام اقتصادی و اتصال منطقهای در آسیای مرکزی منجر شود.
توافق اخیر میان شش کشور ایران، چین، ترکیه، قزاقستان، ترکمنستان و ازبکستان برای افزایش ترافیک ریلی در امتداد کریدور جنوبی چین–اروپا میتواند نقش ترانزیتی ایران در منطقه را احیا کند.
در این میان، ایران با موقعیت استراتژیک خود در قلب کریدورهای مهم منطقهای و در تقاطع مسیرهای شرق–غرب و شمال–جنوب، با فعالسازی دیپلماسی اقتصادی میتواند به محور شبکه حملونقل اوراسیا تبدیل شود. آینده کریدورها برای ایران دو مسیر دارد: یا کشوری خواهد بود که دیگران مسیرهای آن را تعیین میکنند و در نتیجه در معادلات به حاشیه رانده میشود؛ یا با بازآفرینی روایت تمدنی خود، موانع را به فرصت تبدیل خواهد کرد.
توافق اخیر میان شش کشور یادشده برای افزایش ترافیک ریلی در امتداد کریدور جنوبی چین–اروپا میتواند نقش ترانزیتی ایران را احیا کند. ایران اکنون باید با تکمیل راهآهن مرند–چشمهثریا، کریدور جاده ابریشم جنوبی را تثبیت کرده و نقش خود را در اتصال مستقیم ریلی چین و اروپا ایفا کند. بنابر گزارشها، نخستین محموله آزمایشی باری چین از مسیر ایران به اروپا با موفقیت انجام شده است. این محموله از شهر شیان وارد ایران شد و پس از عبور از مرز رازی، به لهستان رسید. کل زمان ترانزیت تنها ۲۳ روز بود، در حالی که مسیر مشابه دریایی حدود ۹۰ روز طول میکشد. این دستاورد بیسابقه نشاندهنده کارآیی مسیر ریلی ایران برای حمل کالاهای حساس و سریعالسیر است.
بیشتر بخوانید:
رئیسجمهور قزاقستان: ترانس افغان میتواند مسیر سنتی تجارت منطقه را بازتعریف کند
رئیسجمهور ازبکستان در نشست توکیو: صلح در افغانستان، کلید امنیت آسیای مرکزی است
