به گزارش ایراف، ایران به دلایل مختلف وارد عرصه میانجیگری در بحرانهای پاکستان و طالبان شده است.
موسسه مطالعات راهبردی شرق به این نکته اشاره میکند که ملاحظات امنیتی نخستین عامل است. بیثباتی در مرزهای افغانستان و پاکستان میتواند تاثیرات منفی بر امنیت ایران داشته باشد، بهویژه در حوزه قاچاق مواد مخدر و مهاجرتهای گسترده.
ایران از طریق میانجیگری میخواهد این تهدیدات را مدیریت کند و از سرایت بحران به داخل مرزهای خود جلوگیری کند.
دومین انگیزه ایران، تقویت جایگاه منطقهای است. ایران تلاش دارد تا خود را بهعنوان یک «بازیگر مسئول» در تحولات منطقهای معرفی کند و از طریق میانجیگری در بحرانهای افغانستان و پاکستان، نقش خود را در بهبود امنیت و ثبات منطقه تقویت کند.
این اقدام ایران میتواند به تثبیت تصویر «ثباتساز» ایران در سطح منطقه کمک کند.
منافع اقتصادی نیز یکی دیگر از عوامل تعیینکننده برای ایران است.
موسسه مطالعات راهبردی شرق بر این نکته تاکید دارد که ایران بهویژه از طریق بندر چابهار و کریدور ترانزیتی آن میتواند در صورت انسداد مسیرهای تجاری میان افغانستان و پاکستان، بهعنوان یک جایگزین برای ترانزیت کالاها و منابع انرژی عمل کند.
این فرصتها ایران را در مسیر تقویت پیوندهای اقتصادی و تجاری در منطقه قرار میدهد.
ظرفیتهای ایران برای ایفای نقش میانجیگر
ایران از ظرفیتهای منحصر بهفرد خود برای ایفای نقش میانجیگر بهرهبرداری میکند.
یکی از مهمترین ظرفیتهای ایران، ارتباط گسترده با هر دو طرف درگیر است. ایران بهدلیل روابط دیپلماتیک و غیررسمی طولانیمدت خود با پاکستان و طالبان، میتواند در مذاکرات میان دو طرف تاثیرگذار باشد. ایران بهویژه در زمان بحران، توانسته است از این روابط برای میانجیگری بهره گیرد.
تجربه دیپلماسی منطقهای ایران نیز از دیگر ظرفیتهای این کشور است. ایران بهعنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه، سالهاست که روابط خود را با افغانستان و پاکستان تقویت کرده است.
این تجربیات به ایران این امکان را میدهد که با شناخت عمیق از ساختارهای داخلی این کشورها، در فرآیند میانجیگری بهطور مؤثری عمل کند.
قدرت نرم ایران در افغانستان و پاکستان نیز نقشی مهم دارد. ایران بهدلیل نفوذ فرهنگی و اجتماعی، تسلط بر زبانهای مشترک و شبکههای ارتباطی، میتواند فضای اعتمادسازی بین طالبان و پاکستان را ایجاد کرده و بهعنوان یک میانجی معتبر در حل مناقشات بین طرفین عمل کند.
محدودیتها و چالشهای میانجیگری ایران
با وجود ظرفیتهای بالا، ایران با محدودیتها و چالشهایی در مسیر میانجیگری خود مواجه است.
یکی از این چالشها، رقابتهای بینالمللی و منطقهای است.
کشورهای غربی، بهویژه ایالات متحده، بهدلیل منافع خود ممکن است تلاشهای ایران برای میانجیگری را محدود کنند.
علاوه بر این، رقابتهای منطقهای میان چین، روسیه، قطر، ترکیه و عربستان میتواند فرآیند میانجیگری ایران را پیچیدهتر کند.
گزارش موسسه مطالعات راهبردی شرق تاکید دارد که این رقابتها میتواند با مداخلات مستقیم یا غیرمستقیم، روند میانجیگری ایران را تحت تاثیر قرار دهد.
چالش دیگر، عدم همگونی داخلی در هر دو کشور افغانستان و پاکستان است. در افغانستان، حکومت طالبان از نظر ساختاری و درونی دارای جناحهای مختلف است که ممکن است دیدگاههای متفاوتی در خصوص میانجیگری ایران داشته باشند.
در پاکستان نیز تقسیمات سیاسی داخلی، از جمله رقابت میان جناحهای اسلامگرا و سکولار، میتواند بر فرآیند میانجیگری ایران تاثیر بگذارد.
عوامل افزایشدهندۀ احتمال موفقیت میانجیگری ایران
چند عامل میتواند شانس موفقیت ایران در این میانجیگری را افزایش دهد. نخستین عامل، تغییر رویکرد پاکستان است.
در حالی که پاکستان در مذاکرات قبلی انعطاف زیادی از خود نشان نداد، اینبار اسلامآباد از پیشنهاد ایران برای میانجیگری استقبال کرده است.
نگارنده گزارش عبدالرحیم کامل؛ کارشناس مسائل افغانستان، این تغییر رویکرد را یک امتیاز مهم برای ایران میداند.
دومین عامل، نیاز طالبان به کاهش تنشها با پاکستان است.
طالبان با توجه به بحرانهای داخلی و فشارهای بینالمللی، تمایل دارد روابط خود با پاکستان را تعدیل کرده و به سمت ثبات حرکت کند.
این تمایل به کاهش درگیریها و تعدیل تنشها، میتواند انعطافپذیری بیشتری را از سوی طالبان در پذیرش میانجیگری ایران به دنبال داشته باشد.
نتیجهگیری
میانجیگری ایران در بحران پاکستان و طالبان، با وجود چالشها و محدودیتهای مختلف، همچنان میتواند فرصتی برای تقویت جایگاه ایران در منطقه و ایجاد ثبات در تحولات امنیتی و اقتصادی افغانستان و پاکستان باشد.
ایران با بهرهگیری از ظرفیتهای خود، روابط مستحکم با طرفین درگیر و تجربههای دیپلماتیک، توانایی ایفای نقش مؤثری در این میانجیگری را دارد. با این حال، در شرایطی که رقابتهای منطقهای و بینالمللی، و همچنین چالشهای داخلی افغانستان و پاکستان ادامه دارد، ایران باید از سیاستهای چندجانبه و همکاریهای منطقهای بهرهبرداری کند تا شانس موفقیت میانجیگری خود را افزایش دهد.
