به گزارش ایراف، ۵ دسامبر ۲۰۰۱ یکی از روزهای سرنوشتساز در تاریخ معاصر افغانستان است؛ روزی که شهر بنِ آلمان میزبان کنفرانس توافق برای تشکیل قدرت موقت شد تا افغانستان از دورهٔ حاکمیت طالبان به دوران دموکراسی گذار کند؛ توافقی که بهسرعت از سوی شورای امنیت سازمان ملل و سایر بازیگران بینالمللی مورد حمایت قرار گرفت و نقش حقوقی و سیاسی تعیینکنندهای در دورهٔ انتقالی ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۴ ایفا کرد.
بن، سازوکاری برای تشکیل مقامات موقت فراهم آورد تا خلأ قدرت پس از سقوط طالبان پر شود و مسیر برای تشکیل جرگه و حکومت موقت هموار گردد. این چارچوب در گام اول از نظر سرعت عمل موفق بود و مانع فروپاشی کامل ساختار جامعه در روزها و ماههای اولیهٔ پساطالبان شد؛ اما نقاط ضعف غیرقابلانکاری نیز داشت که در درازمدت پیامدهای زیانآوری به بار آورد:
الف) حذف رقبا و عدم فراگیری سیاسیِ کامل: بن عمداً طالبان را از میز مذاکرات خارج کرد؛ این تصمیم ممکن بود در کوتاهمدت منطقی باشد، اما در بلندمدت به تداوم خشونت و بازگشت طالبان بهعنوان یک جنبش اسلامی و مخالف حضور خارجیها کمک کرد.
ب) تمرکز بر رهبران نظامی-قومی و ضعف نهادسازی ملی: بسیاری از کرسیها و ساختارهای انتقالی به بازیگران منطقهای و فرماندهان محلی واگذار شد و نتیجهٔ آن تضعیف دولت مرکزی و شکلگیری وابستگی دولت به شبکههای قومی و محلی بود که اتحاد در برابر بحرانها و انسجام ملی را کاهش میداد.
ج) عدم توسعهٔ عدالت و بیتوجهی به اصلاح قوهٔ قضاییه: فقدان مکانیزمهای واقعی برای پاسخگو کردن بازیگران مسلح و رهبران سیاسی باعث شد نارضایتیها و تبعیضها ادامه یابند و گروههای سیاسی مختلف مستقل و بیاعتنا به چارچوبهای حکومت مرکزی عمل کنند.
حداقل این سه مورد نشان میدهد بن مشروعیت و منابع کافی داشته است، اما از نظر ساختار و طراحی برای ایجاد نهادهای پایدار و تشکیل نهادهای فراگیر در بلندمدت دچار نقص جدی بوده است.
در تمام سالهایی که ساختار برآمده از کنفرانس بن بر افغانستان حاکم بوده است، نهادسازی ضعیف و تمرکز بر رهبران قومی باعث شد دولت در بسیاری مناطق مشروعیت و نفوذ کافی نداشته باشد. همین ضعف، فضای باز برای رشد و تداوم شورشهای طالبان را فراهم آورد. از طرف دیگر، کمرنگبودن برنامهٔ بلندمدت با چشمانداز روشن برای امنیت و ظرفیتسازی نیروهای ملی، در کنار وابستگی به حمایت نظامی خارجی، موجب شد خروج نیروهای بینالمللی در سال ۲۰۲۱ تأثیر تعیینکنندهای بر توان دولت برای مقابله با طالبان داشته باشد و در نتیجه یکشبه این ساختار معیوب از هم فروپاشید؛ شرایطی که دیر یا زود افغانستان با آن روبهرو میشد، چرا که بیستواندی سال برای تغییر، اصلاح و ایجاد ساختارهای مدرن سیاسی و اجتماعی نادیده گرفته شده بود و محرز بود که جایی سد معیوب بن در برابر سیلابهای پرخروش چالشهای افغانستان درهم خواهد شکست.
هرچند پس از سقوط دورهٔ جمهوریت تا سال ۲۰۲۵ وضعیت توسعهٔ انسانی، حقوق زنان و اقلیتها و حکومتداری در افغانستان بهطور قابلتوجهی بدتر شده است؛ چرا که طالبان پس از بازگشت به قدرت در آگوست ۲۰۲۱ ساختارهای حکومتی جدیدی برقرار کردهاند که بسیاری از حقوق بنیادین انسانی، بهویژه حقوق زنان و دختران را محدود کرده و مجازاتهای سختگیرانه و اجرای عمومی احکام شرعی و قضایی را افزایش دادهاند. گزارشهای بینالمللی و نهادهای وابسته به سازمان ملل نشان میدهند که وضعیت انسانی در ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ تشدید شده است. این وضعیت امروز را نمیتوان تنها به بن نسبت داد؛ اما ضعف نهادسازی، فقدان فراگیری سیاسی، حلنکردن مسئلهٔ نیروهای خشونتورز در دورهٔ پسابن و عدم وجود سازوکارهای قضایی شفاف و بلندمدت، همه به ایجاد شرایطی کمک کردند که بازگشت طالبان را ممکن ساخت و پس از آن، فضای بستهٔ سیاسی و بحران انسانی را تثبیت نمود.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
