به گزارش ایراف، این زیارتگاه که در بخش قدیمی شهر هرات قرار گرفته، سال‌هاست محل رفت‌وآمد زائران، حاجت‌مندان و گردشگرانی است که می‌خواهند از نزدیک با رسوم معنوی و باورهای محلی هرات آشنا شوند.
خواجه غلتان بر اساس روایت‌های محلی یکی از بزرگان اهل طریقت و از اولیای مورد احترام مردم هرات بوده است.
درباره وی گفته می‌شود که خواجه یحیی بن عمار شیبانی سجستانی مشهور به خواجه غلتان، یکی از عارفان و اندیشمندان برجسته قرون چهارم و پنجم هجری است. وی در سال 332 هجری قمری در سیستان متولد شد و در سال 422 هجری قمری در هرات وفات یافته است. آرامگاه او گذشته‌های دور تا امروز نقش مهمی در سنت‌های دینی و عرفانی منطقه داشته است.
آیین «غلتیدن»؛ سنتی که خواجه را مشهور کرد
مشهورترین ویژگی این زیارت، آیینی است که باعث نام‌گذاری آن نیز شده: غلتیدن.
بر اساس باورهای قدیمی، بخشی از زائران، به‌ویژه کسانی که نذری دارند یا حاجتی می‌طلبند، در محوطه زیارتگاه از دروازه ورودی تا نزدیک آرامگاه، بر روی زمین دراز می‌کشند و با شکل خاصی دستان خود را روی صورت می‌گیرند. فردی که معمولا در اطراف آرامگاه به‌عنوان خادم حضور دارد، به زائران آموزش می‌دهد که چطور دراز بکشند و آیین غلتیدن را اجرا کنند.
پس از آنکه فرد روی زمین دراز کشید، در دل خود نیت می‌کند و چنانچه نیت یا حاجتش برآورده شود، شروع به غلتیدن می‌کند.
اگرچه هیچ دلیل علمی برای این مساله ذکر نشده، اما برخی افراد به آن باور دارند و تا هنوز هم برای حاجت طلبیدن، به مزار خواجه غلتان می‌روند.
بسیاری از گردشگران از سر کنجکاوی به مزار خواجه غلتان می‌روند تا در آن محل به خصوص دراز بکشند و ببینند که آیا واقعا بدون اراده غلت می‌خورند یا نه؟
هرچند این سنت در سال‌های اخیر کمتر شده، اما هنوز در برخی روزهای خاص مذهبی و مناسبت‌ها، افرادی را می‌توان دید که این آیین را به‌جا می‌آورند.
بنای خواجه غلتان نسبتاً کوچک اما قدیمی است. دیوارها و محراب آن ساده و بدون تزیینات سنگین است، اما فضای روحانی و معماری سنتی‌اش باعث شده همچنان اصالت خود را حفظ کند.
محوطه اطراف زیارتگاه شامل اتاقک‌های قدیمی، چند درخت کهنسال و صحن کوچکی است که زائران برای روشن کردن شمع، خواندن دعا و برآوردن نذر در آن تجمع می‌کنند.
جایگاه اجتماعی و فرهنگی
خواجه غلتان تنها یک زیارتگاه نیست؛ بلکه بخشی از میراث ناملموس هرات است. این مکان در ذهن نسل‌های مختلف مردم هرات جایگاه عرفانی داشته و در داستان‌ها و روایت‌های محلی از آن به‌عنوان زیارتگاه «مجرب» یاد می‌شود.
بسیاری از زنان، بیماران و خانواده‌هایی که معتقد به نذرهای سنتی هستند، همچنان به این زیارتگاه رجوع می‌کنند و با نذر و نیاز منتظر حاجت گرفتن هستند.
با وجود اهمیت فرهنگی، زیارتگاه خواجه غلتان مانند بسیاری از اماکن مذهبی هرات نیازمند مرمت، حفاظت و ساماندهی محیطی است. رطوبت، فرسایش دیوارها و نبود امکانات برای زائران از مهم‌ترین مشکلاتی است که در سال‌های اخیر مطرح شده است.
زیارتگاه خواجه غلتان، بخشی از حافظه معنوی و تاریخی هرات است؛ مکانی که سنت‌های مردمی، باورهای دینی و تاریخ فرهنگی این شهر را در خود حفظ کرده است.
بنا و اطراف این زیارتگاه مثل تمام اماکن تاریخی و مذهبی دیگر، دچار فرسودگی شده است و چنانچه مورد توجه نهادهای مسئول قرار نگیرد، ممکن است به زودی از بین برود.
