به گزارش ایراف، بر پایه گزارشی که اوراسیا رِویو منتشر کرده است، موج مهاجرت افغان‌ها به پاکستان از سال ۱۹۷۹ و پس از تهاجم شوروی آغاز شد.
پاکستان در آن دوران با استناد به پیوندهای دینی، فرهنگی و زبانی، مرزهای خود را به روی مهاجران گشود و امکان اسکان و دریافت کمک‌های بشردوستانه را برای آنان فراهم کرد.
در سال‌های بعد، ادامه جنگ، بحران‌های سیاسی و مشکلات حکمرانی در افغانستان باعث شد این روند مهاجرت متوقف نشود.
به گفته تحلیلگران، بسیاری از افغان‌ها پاکستان را به‌دلیل آزادی بیشتر، تحرک اجتماعی بالاتر و فرصت‌های اقتصادی مناسب‌تر نسبت به سایر کشورهای منطقه انتخاب کرده‌اند. این در حالی است که به‌مرور، حمایت مالی نهادهای بین‌المللی مانند کمیساریای عالی پناهندگان کاهش یافته و بخش عمده بار مالی بر دوش پاکستان قرار گرفته است.
این گزارش همچنین یادآوری می‌کند که پاکستان طی دهه‌های گذشته نقش مهمی در حمایت از افغانستان، از مقاومت در برابر شوروی تا دوره حضور ایالات متحده، داشته و همین پیشینه تاریخی، زمینه‌ساز انتظارات امروز اسلام‌آباد از دولت طالبان شده است.
در حوزه امنیتی، حضور طولانی‌مدت پناهندگان و نبود کنترل کافی بر مرزها، زمینه‌ساز مشکلات گسترده‌ای شده است؛ از جمله رشد قاچاق، فعالیت‌های غیرقانونی و ایجاد پوشش احتمالی برای عناصر شبه‌نظامی. مقامات امنیتی پاکستان می‌گویند برخی اردوگاه‌های پناهندگان در سال‌های گذشته برای جذب نیرو یا پناه‌دادن به گروه‌های افراطی استفاده شده‌اند.
نبود اسناد معتبر هویتی برای بخش بزرگی از پناهندگان نیز چالش‌های امنیتی را تشدید کرده و پیگرد مجرمان و تفکیک شهروندان بی‌خطر از عناصر تهدیدزا را دشوار ساخته است.
در کنار مسائل امنیتی، پیامدهای اقتصادی و اجتماعی نیز قابل توجه است. فشار بر زیرساخت‌های خدمات عمومی، افزایش رقابت در مشاغل غیررسمی، تغییر توازن جمعیتی در خیبر پختونخواه و بلوچستان، افزایش قیمت مسکن و ازدحام شهری از جمله پیامدهایی است که در گزارش به آن اشاره شده. همچنین فعالیت گسترده برخی تاجران افغان در بخش‌های غیررسمی یا معاف از مالیات، نارضایتی‌هایی را در میان کسب‌وکارهای محلی ایجاد کرده است.
دولت پاکستان در واکنش به این وضعیت، اقدام‌هایی از جمله حصارکشی در امتداد خط دیورند، ایجاد ایست‌های بازرسی، ثبت پناهندگان از طریق کارت‌های PoR و ACC، و پیگیری جدی سیاست بازگشت را اجرا کرده است.
مقام‌های پاکستانی تأکید کرده‌اند که این سیاست تغییر نخواهد کرد، مگر آن‌که دولت طالبان تضمین دهد خاک افغانستان برای تهدید امنیت پاکستان، از جمله فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی یا مداخلات فرامرزی، استفاده نخواهد شد.
گزارش می‌افزاید که اسلام‌آباد همچنان خواستار همکاری امنیتی و مرزی با افغانستان و مشارکت این کشور در مدیریت پناهندگان است و بر این باور است که بدون هماهنگی دوطرفه، ثبات بلندمدت در منطقه امکان‌پذیر نخواهد بود.
به‌گفته نویسنده، مدیریت مسئولانه مرزها، حمایت بین‌المللی و همکاری فعال افغانستان، برای کاهش پیامدهای ناشی از این بحران و تضمین ثبات منطقه‌ای ضروری است.
این در حالی است که پس‌از تنش‌های مرزی افغانستان و پاکستان، موج اخراج مهاجرین افزایش چشمگیری داشته است. سازمان‌های بین‌المللی و سیاست‌مداران سابق افغانستان نسبت به پیامدهای این اقدامات هشدار داده‌اند.
برخی تحلیلگران این اقدامات پاکستان را استفاده ابزاری از حضور مهاجرین و همچنین نوعی اهرم فشار از سوی پاکستان می‌دانند.
