به گزارش ایراف، در گذرگاه‌های چمن و تورخم، جایی که پیش‌تر کامیون‌ها پی‌درپی رفت‌وآمد می‌کردند و مسیر تجارت میان شهرهای پاکستان و افغانستان را فعال نگه می‌داشتند، اکنون سکوت و رکود حاکم است. این تغییر، نتیجه تصمیم جدید حکومت طالبان است که براساس آن از این پس هیچ کالایی ـ چه پستی، چه صنعتی و چه دارویی ـ میان افغانستان و پاکستان مبادله نخواهد شد. مسئولان افغان می‌گویند این اقدام برای کاهش «وابستگی یک‌طرفه» به پاکستان اتخاذ شده است.
ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان، در نشستی با حضور مسئولان امارتی و تاجران، با اشاره به انسدادهای مکرر گذرگاه‌های مرزی از سوی پاکستان تأکید کرد که این اقدامات نه‌تنها تجارت، بلکه معیشت مردم را دچار بحران کرده است. او بازگشایی احتمالی مرزها را منوط به ارائه تضمین‌های معتبر و دائمی از سوی پاکستان دانست.
در همین راستا، کارشناسان اقتصادی تجدید مسیرهای تجاری از طریق بنادر چابهار و بندرعباس و همچنین مسیرهای ترکمنستان برای دسترسی به بازارهای ترکیه و اروپا را گزینه‌هایی عملی و راهبردی می‌دانند. این تغییر مسیرها، هرچند در کوتاه‌مدت موجب اختلال در زنجیره تأمین و افزایش هزینه‌های ترانزیت می‌شود، اما در بلندمدت می‌تواند استقلال اقتصادی و امنیتی افغانستان را تقویت کند.
طالبان همچنین از طریق نماینده چین خواستار تعهد رسمی پاکستان برای «عدم حمایت از فعالیت‌های ضد افغانستان» شده بود، اما پاسخ مبهم اسلام‌آباد باعث شد رهبری طالبان به این نتیجه برسد که «وابستگی تجاری، وابستگی امنیتی» نیز به‌دنبال دارد؛ وابستگی‌ای که هیچ حکومتی مدعی حاکمیت ملی نمی‌تواند آن را بپذیرد. ازاین‌رو، این تصمیم تنها جنبه اقتصادی ندارد و بخشی از سیاست بازتعریف استقلال سیاسی و امنیتی افغانستان به شمار می‌رود؛ سیاستی که موفقیت یا ناکامی آن پیامدهای بلندمدت برای ثبات کشور خواهد داشت.
وضعیت تجارت افغانستان و پاکستان پیش از قطع روابط
در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵، حجم تجارت میان دو کشور به ۹۸۹ میلیون دلار رسید که شامل ۲۷۷ میلیون دلار صادرات افغانستان و ۷۱۲ میلیون دلار واردات از پاکستان بود.
ترکیب اقلام تجاری وابستگی افغانستان به بازار پاکستان را آشکار می‌سازد. صادرات افغانستان عمدتاً شامل پنبه، زغال‌سنگ، پیاز، رومی، کشمش، ماش و تالک بود؛ در حالی‌که واردات از پاکستان کالاهای حیاتی مانند برنج، دارو، شکر، منسوجات و مواد خام صنعتی را دربر می‌گرفت. سهم گسترده پاکستان در بخش مواد غذایی و دارویی، این کشور را به یکی از مهم‌ترین شریان‌های اقتصادی افغانستان تبدیل کرده بود.
قطع مسیرهای تجاری به سود یا زیان کیست؟
پیامدها برای پاکستان
پاکستان که با بحران اقتصادی و بدهی‌های خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کند، اکنون یکی از مهم‌ترین بازارهای صادراتی خود را از دست داده است. تراز تجاری میان دو کشور حدود ۹۰ درصد به نفع پاکستان بود و توقف مبادلات، صنایع متوسط لاهور و کراچی و نیز اقتصاد ایالت‌های مرزی چون خیبرپختونخوا و بلوچستان را تحت فشار قرار داده است. کاهش درآمد صادراتی، کمبود ارز و افت اشتغال از پیامدهای کوتاه‌مدت و بلندمدت این تحول است. از دست دادن افغانستان برای پاکستان نه‌تنها اقتصادی، بلکه راهبردی نیز محسوب می‌شود؛ زیرا اسلام‌آباد یکی از اهرم‌های نفوذ سنتی خود را از دست می‌دهد.
پیامدها برای افغانستان
افغانستان در کوتاه‌مدت با چالش‌های ملموسی روبه‌رو شده است: افزایش قیمت کالاهای اساسی و دارویی، سردرگمی تاجران خرد و متوسط در کابل و ولایات مرزی، کاهش درآمد گمرکات تورخم و سپین‌بولدک، شکل‌گیری بازار سیاه، افزایش قاچاق و فشار بر بیمارستان‌ها برای مدیریت مصرف دارو.
با این حال، در بلندمدت این تحول می‌تواند آغازگر تغییرات ساختاری اقتصادی باشد:
توسعه مسیرهای جایگزین
گسترش روابط با ایران و آسیای مرکزی
ایجاد صنایع بسته‌بندی و مونتاژ
کاهش فشارهای سیاسی و اقتصادی پاکستان
مسیرهای جایگزین برای اقتصاد افغانستان
مسیر ایران
افغانستان که کشوری محصور در خشکی است، برای جلوگیری از اختلالات مکرر تجاری پاکستان اکنون به‌طور فزاینده‌ای به بندر چابهار و بندرعباس در ایران روی آورده است؛ مسیرهایی که مطمئن‌ترین گزینه برای دسترسی این کشور به آب‌های آزاد محسوب می‌شوند. این بنادر امکان واردات و صادرات انواع کالاهای حیاتی را فراهم می‌کنند و به دلیل ثبات سیاسی، زیرساخت‌های مناسب و هزینه‌های قابل‌پیش‌بینی، مزیتی چشمگیر نسبت به مسیرهای پاکستان دارند.
مسیرهای آسیای مرکزی
مسیرهای ریلی حیرتان و آقینه صادرات میوه، خشکبار و مواد معدنی افغانستان را تسهیل می‌کنند. امنیت بالا، هزینه‌های ثابت و دسترسی به بازارهای ترکمنستان، ازبکستان و حتی اروپا از مزایای این مسیرهاست.
مسیر چین (دالان واخان)
گرچه هنوز در مرحله ارزیابی است، اما در صورت عملیاتی شدن افغانستان را به شبکه «یک کمربند، یک راه» متصل می‌کند و امکان واردات کالاهای صنعتی چین و مشارکت این کشور در معادن افغانستان را فراهم می‌سازد.
راهکارهای پیشنهادی برای مدیریت دوران پس از قطع روابط
ایجاد کمیته مشترک میان وزارت تجارت و اتحادیه تاجران برای پایش قیمت‌ها و مقابله با احتکار
تعیین اولویت‌های وارداتی برای کالاهای حیاتی از جمله دارو، آرد، برنج، سوخت و مواد خام صنعتی
ایجاد بازارچه‌های موقت در ننگرهار، کنر، پکتیا، قندهار و هلمند
تقویت مسیرهای جایگزین از جمله چابهار، بندرعباس، ترکمنستان، ازبکستان و مسیر احتمالی چین
ایجاد زون‌های صنعتی استراتژیک در هرات، آقینه، حیرتان، کابل و قندهار
فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای و مشارکت در سازمان همکاری شانگهای، اکو و پروژه‌های راه ابریشم ریلی
حمایت از تاجران و رانندگان ترانزیت، ساخت انبار و جبران خسارات ناشی از توقف تجارت با پاکستان
انعقاد قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های ایرانی و ازبکستانی برای تضمین تأمین پایدار کالا و کاهش نوسانات قیمتی
سخن پایانی
قطع روابط تجاری با پاکستان، اگرچه در کوتاه‌مدت کمبود کالا و افزایش هزینه‌ها را به‌دنبال دارد، اما در بلندمدت فرصتی تاریخی برای بازسازی ساختار اقتصادی افغانستان فراهم می‌کند. تقویت مسیرهای جایگزین، به‌ویژه مسیر ایران از طریق چابهار و بندرعباس، می‌تواند وابستگی آسیب‌زا به پاکستان را کاهش داده و افغانستان را به شبکه‌ای گسترده‌تر، امن‌تر و باثبات‌تر از شرکای منطقه‌ای متصل سازد. در صورت مدیریت چالش‌های زیرساختی و گسترش همکاری با ایران و کشورهای آسیای مرکزی، این تحول می‌تواند به نقطه‌عطفی در مسیر دستیابی به استقلال اقتصادی و ثبات پایدار برای افغانستان تبدیل شود.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
طعم ماندگار نان؛ روایت اسماعیل امینی از مهمان‌نوازی مردم افغانستان
شوک تجاری طالبان به پاکستان | تعلیق کامل مبادلات تجاری و هشدار ورشکستگی صنایع
