به گزارش ایراف، بر اساس این گزارش، وجود این برنامه (که تا پیش از این افشا نشده بود) توسط ۱۴ نفر مطلع تأیید شده است؛ همه به‌شرط ناشناس‌بودن درباره جزییات مربوط به عملیات طبقه‌بندی‌شده حرف زده‌اند.
رهاسازی هوایی دانه‌ها از پاییز ۲۰۰۴ آغاز شد، دست‌کم یک بار متوقف شد و حدود سال ۲۰۱۵ خاتمه یافته است، طبق گفته منابعی که با پروژه آشنا بودند.
عملیات چه بود و چرا؟
در روزهای ابتدایی پس از حمله آمریکا به افغانستان و آغاز جنگ طولانی‌مدت (۲۰۰۱–۲۰۲۱)، گسترش چشمگیر تجارت اپیوم/هروئین تبدیل به یک نگرانی امنیتی و سیاسی برای واشنگتن شد: درآمدهای میلیونی حاصل از تجارت تریاک هم به فساد می‌انجامید، هم به تقویت مالی برخی گروه‌ها از جمله طالبان کمک می‌کرد و سهم مهمی در عرضهٔ جهانی هروئین داشت.
با وجود اختلاف‌نظر میان نهادهای دولتی و متحدان دربارهٔ راه‌حل‌ها — از سم‌پاشی هوایی تا خرید محصول و صادرات آن برای پردازش — سیا برنامه‌ای متفاوت و محرمانه را کلید زد: تولید و رهاسازی دانه‌هایی که از طریق روش‌های سنتی اصلاح و تلاقی به نسل‌هایی از خشخاش منجر می‌شدند که حاوی آلکالوئیدهای لازم برای تولید هروئین نبودند یا مقدار بسیار کمتری داشتند.
این دانه‌ها بنا بر گزارش نه از طریق ویرایش ژنی مدرن بلکه با انتخاب صفات طی سال‌ها و تلاقی با نمونه‌های محلی به‌دست آمده بودند.
هدفِ استراتژیک این بود که این گونه‌ها با گیاهان محلی پیوند گرده دهند، تدریجاً غالب شوند و در چند نسل، راندمان تولید مواد خام هروئین را کاهش بدهند.
چگونه اجرا شد؟
عملیات توسط واحدی درون مرکز جرم و مواد مخدر سیا هدایت می‌شد.
شب‌ها و با استفاده از هواپیماهای C-130 ساخت انگلیس، تیم‌های عملیاتی بر نواحی کاشت گستردهٔ خشخاش در ولایت‌های ننگرهار و هلمند تمرکز کردند و میلیاردها دانهٔ اصلاح‌شده را در زمان مناسب کشت (اواخر پاییز) پخش کردند — وقتی کشاورزان افغان دانه می‌پاشیدند تا تغییرات را مشکوک ندانند، اما در عین حال گونهٔ جدید فرصت تکثیر بیابد.
دانه‌های آمریکایی طوری تربیت شده بودند که زودتر جوانه بزنند، گل‌های قرمز چشمگیرتری داشته باشند و تقریباً فاقد مورفین باشند؛ این ویژگی‌ها طوری انتخاب شده بود که کشاورز را ترغیب کند دانه را نگه دارد و دوباره بکارد، یا دسته‌ای از آن را بفروشد و بدین‌سان گونهٔ کم‌پرهیز آلکالوئیدی در بازار داخلی تکثیر شود.
پیشرفت برنامه از طریق ترکیبِ روش‌های مختلف سنجیده می‌شد: تصاویر ماهواره‌ای و نظارت هوایی نشان از حذف گیاهان کم‌بازده می‌داد، شنود الکترونیکی مکالمات کشاورزان خوانده می‌شد و گاه بررسی‌های زمینی صورت می‌گرفت؛ هرچند مأموران حقیقت نهایی بازدیدها را پنهان نگاه می‌داشتند.
واکنش‌ها، مشکلات و بودجه
این برنامه آن‌چنان سری بود که برخی مقامات ارشد پنتاگون و وزارت خارجه در دولت‌های جورج دبلیو. بوش و باراک اوباما یا از آن بی‌اطلاع بودند یا تنها شایعاتی شنیده بودند.
سیا برای اجرای عملیات یک مجوز محرمانه (معروف به «finding») از رئیس‌جمهور بوش دریافت کرد.
با این حال، دربارهٔ اثربخشی برنامه اختلاف‌نظر وجود دارد. چند مقام سابق سیا گفتند که برای مدتی کار می‌کرد، اما با گذشت زمان اثرش کمرنگ شد و هزینه‌های هنگفت برنامه آن را توجیه‌ناپذیر ساخت.
برخی دیگر گفتند که تأثیری پایدار بر تولید اپیوم در افغانستان نداشت و در واقع به دولت آمریکا امکان می‌داد از گرفتن تصمیمات سخت در سیاست مرتبط با مواد مخدر اجتناب کند.
در سال‌های بعد، فشارهای بودجه‌ای برای واحد مسئول در سیا افزایش یافت و آژانس تلاش کرد سایر نهادها — از جمله پنتاگون، مبارزه با مواد مخدر و وزارت خارجه آمریکا— را قانع کند بودجهٔ ادامهٔ عملیات را تأمین کنند.
نهایتاً بخشی از هزینه‌های پروازها و نگهداری هواپیماها توسط دفتر بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر وزارت خارجه آمریکا تأمین شد، اما عملیات به‌طور کامل ادامه نیافت و برنامه در حدود ۲۰۱۵ به پایان نزدیک شد.
نتیجه‌گیری و چشم‌انداز
گزارش واشنگتن‌پست می‌گوید که این فصل گزارش‌نشده در تاریخ دخالت‌های ایالات متحده در افغانستان نشان‌دهندهٔ نوعی «تفکر خلاق و خارج از چارچوب» در سیا بود؛ تلاشی غیرنظامی برای حل مسئله‌ای پیچیده.
اما تحلیل‌گران و گزارش‌های رسمیِ دیگر، از جمله گزارش بازرس ویژهٔ آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار)، نتیجه‌گیری کرده‌اند که هیچ برنامهٔ مقابله با مواد مخدر اجراشده توسط آمریکا یا شرکایش، کاهش پایداری در کشتِ خشخاش و تولید اپیوم نداشته است.
سیگار نیز به عملیات محرمانهٔ سیا دسترسی نداشته است.
وقتی نیروهای آمریکایی و سیا در ۲۰۲۱ افغانستان را ترک کردند، تجارت اپیوم بخش قابل‌توجهی از اقتصاد این کشور را شکل می‌داد؛ پس از بازگشت طالبان، ممنوعیت‌های سخت‌گیرانه‌ای اعمال شد و تا ۲۰۲۳ گزارش‌ها از کاهش ۹۵ درصدی در کشت خبر دادند، هرچند آمارهای بعدی از بازگشت نسبی کشت در برخی نواحی حکایت کرده‌اند.
این افشاگری پرسش‌های حقوقی و اخلاقی؛ فنی و عملیاتی دربارهٔ کاربرد مداخلات کشاورزی مخفی، مسئولیت‌های بین‌المللی و پیامدهای بلندمدت اقتصادی و اجتماعی برای جوامع روستایی افغانستان را بار دیگر مطرح می‌کند؛ پرسش‌هایی که پاسخ‌های قطعی آن‌ها هنوز نامعلوم است.
