به گزارش ایراف به نقل از ایرنا، همزمان با بی‌نتیجه ماندن گفت‌وگوهای میان کابل و اسلام‌آباد با میانجیگری ترکیه، ضرورت تغییر رویکرد در کاهش تنش‌ها میان دو همسایه شرقی ایران بیش از گذشته احساس می‌شود.
مناقشه جاری، در صورت تشدید، نه تنها افغانستان و پاکستان بلکه کل منطقه و به‌ویژه ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
از همین رو، تهران از روزهای نخست در تلاش برای جلوگیری از گسترش بحران بوده و در تازه‌ترین تماس تلفنی میان وزیر امور خارجه ایران و همتای طالبان، بر این رویکرد تأکید شده است.
آرامش در منطقه، اولویت نخست ایران برای تحقق اهداف خود در مرزهای شرقی، به‌ویژه در بندر چابهار است؛ منطقه‌ای که معافیت تحریمی اخیر آمریکا می‌تواند سرعت سرمایه‌گذاری هند در آن را افزایش دهد؛ موضوعی که برای ایران و افغانستان اهمیت ویژه‌ای دارد.
ایرنا در گفت‌وگویی با «مجتبی نوروزی» تحلیلگر مسائل شبه‌قاره، به بررسی ریشه‌های منازعه افغانستان و پاکستان، امکان‌سنجی میانجیگری ایران، و تأثیر معافیت‌های تحریمی چابهار بر تحولات مرزهای شرقی پرداخته است.
نوروزی با اشاره به ریشه‌های تاریخی تنش میان افغانستان و پاکستان گفت: «موضوع درگیری‌های میان این دو کشور، ریشه‌های عمیق و طولانی دارد. مسائل ارضی و مرزی حل‌نشده، به‌ویژه اختلاف بر سر خط دیورند، همواره عامل اصلی منازعه بوده‌اند. حاکمان افغانستان از گذشته تاکنون این خط را به‌عنوان مرز رسمی نمی‌پذیرند و خواهان الحاق مناطق پشتون‌نشین به خاک افغانستان هستند.»
وی افزود: «پاکستانی‌ها در دهه‌های گذشته تلاش کرده‌اند با روی کار آوردن دولت‌های متمایل به اسلام‌آباد یا درگیرسازی حاکمان افغانستان در داخل، مانع طرح این ادعاها شوند. این اقدامات هرچند در مقاطعی پاسخ تاکتیکی داشته، اما موجب پیچیده‌تر شدن اوضاع شده و خصومت‌های پایدار را رقم زده است.»
نوروزی با اشاره به شکل‌گیری طالبان پاکستان گفت: «دامن زدن به افراط‌گرایی برای درگیر کردن افغانستان، اکنون به شکل‌گیری جریان معارضی به نام طالبان پاکستان منجر شده که از موفقیت طالبان افغانستان الهام گرفته و با آن‌ها ارتباطاتی دارد. طالبان افغانستان نیز برای رهایی از وابستگی‌های پیشین به اسلام‌آباد، از این ابزار فشار استفاده کرده‌اند.»
وی منازعه را چندوجهی و پیچیده دانست و به سه سطح رقابت اشاره کرد:
۱. سطح منطقه‌ای: رقابت هند و پاکستان که افغانستان را به عمق استراتژیک هر دو کشور بدل کرده است. پاکستانی‌ها تلاش کرده‌اند از نیروهای افراطی برای حفظ تعادل با هند استفاده کنند، در حالی که هندی‌ها با نزدیکی به کابل، فشار بر اسلام‌آباد را افزایش داده‌اند.
۲. سطح جهان اسلام: رقابت میان محور اسلام‌گرای ترکیه-قطر و محور سلفی سعودی-اماراتی نیز در روابط افغانستان و پاکستان تأثیرگذار بوده است. طالبان اکنون گرایش بیشتری به محور ترکیه-قطر دارند، که برای پاکستان مطلوب نیست.
۳. سطح بین‌المللی: رقابت چین و آمریکا نیز در این مناقشه نقش دارد. نزدیکی طالبان به چین، موجب نگرانی واشنگتن شده و رفت‌وآمدهای مکرر چهره‌هایی چون زلمی خلیل‌زاد را به دنبال داشته است. در مقابل، نزدیکی پاکستان به چین نیز رقابت مشابهی را در منطقه رقم زده است.
نوروزی در ادامه با اشاره به تماس اخیر وزیر امور خارجه ایران با همتای طالبان گفت: «ایران ظرفیت میانجیگری دارد، اما پیچیدگی منازعه و بی‌اعتمادی طرفین به یکدیگر و به بازیگران ثالث، مانع اصلی است. همچنین، اراده ضعیف طرفین برای حل منازعه موجب شده که از نقش‌آفرینی ایران استقبال چندانی نشود.»
وی افزود: «در شرایطی که هر دو طرف ممکن است از دشمن خارجی برای کسب مشروعیت داخلی استفاده کنند، تمایل جدی به حل بحران از طریق میانجیگری وجود ندارد. وابستگی جناح‌های مختلف نیز ممکن است مانع بهره‌گیری از ظرفیت ایران شود.»
در بخش دیگری از گفت‌وگو، نوروزی درباره معافیت تحریمی بندر چابهار گفت: «آمریکا برای کنترل چین، تمایل دارد نفوذ هند در منطقه را افزایش دهد. بندر چابهار در رقابت با بنادر پاکستانی که با سرمایه‌گذاری چین توسعه یافته‌اند، نقش کلیدی دارد. برای افغانستان نیز به‌دلیل فقدان دسترسی به آب‌های آزاد، چابهار اهمیت ویژه‌ای دارد.»
وی تأکید کرد: «اگر هند از این فرصت استفاده کند و جریان پایدار تجارت از آسیای مرکزی و افغانستان به آب‌های آزاد ایجاد شود، می‌تواند به حل بسیاری از مسائل منطقه‌ای کمک کند. اما در سال‌های اخیر، هندی‌ها به اندازه چینی‌ها در توسعه زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری نکرده‌اند.»
در پایان، نوروزی درباره تأثیر چابهار بر امنیت تجارت مرزی گفت: «تمایل به کاهش وابستگی به بنادر پاکستان در منطقه وجود دارد. تحقق این هدف به اراده و سرمایه‌گذاری هند و توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در چابهار وابسته است. در صورت تحقق، امنیت تجاری پایدار برای ایران، افغانستان و کشورهای منطقه فراهم خواهد شد.»
