در حالی که مواضع نمایندگان دور جدید مجلس شورای اسلامی در قبال مسائل مختلف داخلی کم و بیش روشن است و در این مورد اظهارنظرهای مختلفی صورت گرفته و منتشر شده است، اما مساله مهمی که شناخت بسیار اندکی نسبت به آن وجود دارد، مواضع این نمایندگان در ارتباط با مساله مهاجران افغانستانی در ایران است. حتی جستجو و کنکاش صحبت‌های کارزار انتخاباتی و مناظرات نیز نشان می‌دهد که اظهارات محدودی از سوی نمایندگان منتخب وجود دارد.
بنابراین پی بردن به مواضع مهاجرتی نمایندگان کار آسانی نیست. با این حال حتی همین اظهارات و مواضع موجود نیز می‌تواند سرنخی از دیدگاه و نگرش برخی از آن‌ها در رابطه با مساله مهاجران افغانستانی را ادر اختیار ما قرار دهد.
محمدباقر قالیباف ریاست مجلس یازدهم که برای دوره دوازدهم نیز به مجلس راه‌یافته است، در تبلیغات خود 8 ضرورت اصلی را برشمرد و وعده داد که در 4 سال آینده پیگیر این ضرورت‌ها خواهد بود. یکی از این ضرورت‌ها از نظر او مساله «نگرانی مردم درباره مهاجران و اتباع» است. او در ارتباط با تشکیل سازمان ملی مهاجرت بیان کرد که «با تصویب نهایی این قوانین، تشکیل سازمان ملی مهاجرت را به نتیجه نهایی می‌رسانیم.
به گفته او این سازمان موظف می‌شود درباره اتباع غیرایرانی تعیین تکلیف کند. این دغدغه مردم را با قدرت و جدیت پیگیری می‌کنم». این موضع از آنجا حائز اهمیت است که به یاد بیاوریم مساله تشکیل سازمان ملی مهاجرت و حتی تصویب کلیات آن مساله به نسبت پرچالش و پرحاشیه‌ای بوده است و مخالفان جدی داشته است. بنابراین موضع وی به عنوان یک چهره شاخص که می‌تواند در سرنوشت تشکیل و فعالیت این سازمان تعیین‌کننده باشد، اهمیت ویژه‌ای دارد.
ابوالفضل ابوترابی نماینده باسابقه دیگری است که در دوره‌های پیشین در زمینه قانوگذاری اتباع خارجی و مهاجران بسیار فعال بوده است. گرچه بنظر می‌رسد او موضع جدیدی در آستانه انتخابات نداشته است، اما بر اساس سابقه وی می‌توان انتظار داشت که حضور او بتواند زمینه‌ساز طرح بیشتر مسائل مرتبط با مهاجران افغانستانی در مجلس باشد.
مروری بر سابقه نمایندگی او در مجلس نشان می‌دهد که بطور کلی گرایش او نسبت به مهاجران «ساماندهی» اتباع بوده است. وی که از تهیه‌کنندگان طرح ساماندهی مهاجرین و اتباع خارجی و همچنین طراح طرح تشکیل سازمان ملی مهاجرت است، معتقد است که در حال حاضر حوزه اتباع خارجی در ایران رها شده است و باید با قانونگذاری و نهادسازی ویژه این وضعیت را تحت کنترل در آورد.
انسداد مرز مشترک با افغانستان برای جلوگیری از ورود غیرقانونی، ثبت اطلاعات هویتی و بایومتریک اتباع، طرد اتباع غیرقانونی حاضر در کشور و بالا بردن هزینه اقامت غیرقانونی، ارایه سیم‌کارت و کارت بانکی به اتباع مجاز و تجمیع مدارک اتباع از ویژگی‌های ساماندهی مد نظر وی است.
او همچنین از پیشنهاددهندگان «طرح اعطای تابعیت به اتباع خارجی» در سال 1400 است که بدنبال اعطای اقامت بلندمدت یا تابعیت به مهاجران و اتباع خارجی از طریق سرمایه‌گذاری و صادرات کالاهای ایرانی بود.
نصرالله پژمانفر نماینده دوره دهم و یازدهم حوزه انتخابیه مشهد و کلات دیگر نماینده‌ای است که در زمینه مسائل مهاجران در مجلس شورای اسلامی فعال بوده است و موفق به راهیابی به مجلس دوازدهم شده است. طبیعتاً حضور گسترده مهاجران افغانستانی در مشهد مهم‌ترین دلیل برای پرداختن او به مسائل مهاجران است.
وی گرچه از یک سو مخالف ورود بی‌رویه افغانستانی‌ها و مهاجران غیرقانونی از مرزهای خراسان، بخصوص به مشهد است، اما در عین حال با ایده رد مرز همه افغانستانی‌ها مخالف است. به باور او بسیاری از آن‌ها سال‌هاست که در مشهد زندگی کرده و یا در آنجا متولد شده‌اند و نباید به دید تهدید نسبت آن‌ها نگاه داشت.
علاوه بر این او خواهان یک تصمیم اساسی و جدی در ارتباط با مهاجران در ایران است. او نیز یکی از امضاکنندگان طرح «اعطای تابعیت به اتباع خارجی» بود. در عین حال بر این وی یکی از امضا کنندگان طرحی محدودکننده بر قانون سال 98 اعطای تابعیت به فرزتدان حاصل از زنان ایرانی با مردان غیرایرانی بود.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی نماینده حوزه شاهین‌شهر، میمه و برخوار دیگر نماینده برگزیده مجلس دوازدهم است که سابقه قابل توجهی در موضع‌گیری در ارتباط با مهاجران افغانستانی داشته است. مروری بر اقدامات و اظهارات وی نشان می‌دهد که او در قیاس با نمایندگان نامبرده، مواضع سرسختانه و سخت‌گیرانه‌ای نسبت به مهاجران داشته است.
برای نمونه وی در سال 99 در تذکری به وزیر آموزش و پرورش خواستار جداسازی دانش‌آموزان «اتباع بیگانه» و دانش‌آموزان ایرانی شده بود. در موردی دیگر، او در مجلس یازدهم به همراه 31 نماینده دیگر در تذکراتی به وزارت کشور و وزارت تعاوت، کار و رفاه اجتماعی خواستار ممنوعیت بکارگیری اتباع خارجی در فروشگاه‌ها و کارگاه‌ها و همچنین نظارت بر حضور و تعداد اتباع بیگانه در شهرها بخصوص دولت‌آباد و اصفهان شده بود. همچنین او از پیشنهاددهندگان طرحی با نام «ساماندهی اتباع خارجی» بود که طرحی بشدت سختگیرانه و محدودکننده برای مهاجران به شمار می‌رفت.
علاوه بر این او از نمایندگانی است که با تشکیل سازمان ملی مهاجرت با روند فعلی در مجلس مخالف است، چرا که به عقیده او در خلال تشکیل این سازمان شورای امنیت ملی با تشکیل این نهاد مخالفت داشته و اکنون نظر آن‌ها تامین نشده است.
وی همچنین یکی از امضا کنندگان طرحی محدودکننده بر قانون سال 98 اعطای تابعیت به فرزتدان حاصل از زنان ایرانی با مردان غیرایرانی بود.
فداحسین مالکی، منتخب حوزه زاهدان از جمله نمایندگانی است که فعالیت‌ها و اظهارات مختلفی در زمینه اتباع و مهاجران در ایران داشته است.
وی که در گذشته سفیر جمهوری اسلامی ایران در افغانستان بوده است، معتقد است که با توجه به حساسیت‌های موجود و نگرانی مردم ضروری است که ساماندهی در حوزه مهاجرت صورت بپذیرد و در همین راستا از تشکیل سازمان ملی مهاجرت حمایت می‌کند.
او همچنین معتقد است که می‌توان با این ساماندهی تهدیدات موجود را برطرف کرده و از ظرفیت‌ها و فرصت‌های وجود مهاجران بهره گرفت. با این حال، او نیز از امضا کنندگان طرح محدودکننده بر قانون سال 98 اعطای تابعیت به فرزتدان حاصل از زنان ایرانی با مردان غیرایرانی است.
علی خضریان، نماینده تهران، ری و شمیرانات نیز از نمایندگی است که اظهارات متعددی در این حوزه داشته است. وی در سال‌های گذشته منتقد وضعیت نامساعد ثبت نام دانش‌آموزان افغانستانی و موانع آن بوده است و خواستار تسهیل و تسریع ثبت نام بوده است.
او همچنین با گرایشی همدلانه با مهاجران افغانستانی، منتقد محدودیت‌های زندگی روزمره اتباع و مهاجران همچون دسترسی دشوار به کارت بانکی، مساله تردد، اشتغال، بیمه و… بوده است. از این رو او خواستار بازنگری جدی در حوزه سیاست‌های مهاجرتی در ایران است. وی از پیشنهادهندگان و امضاکنندگان طرح «اعطای تابعیت به اتباع خارجی» و «سازمان ملی اقامت» است.
یکی دیگر از نمایندگانی که سابقه اظهار نظر و پیشنهاد طرح‌های سختگیرانه نسبت به مهاجران را داشته است و در دوره دوازدهم نیز حضور خواهد داشت غلامرضا نوری قزلجه، نماینده بستان‌آباد است. وی که سابقه امضا کننده طرح سختگیرانه «ساماندهی اتباع خارجی» را در کارنامه دارد، معتقد است که قطعا حضور میلیونی جمعیت مهاجران از نظر اقتصادی، امنیتی و سیاسی برای کشور آسیب‌رسان است.
علاوه بر نمایندگان نامبرده که در دوره‌های قبل نیز حضور داشته و نسبت به مساله اتباع و مهاجران مواضعی مشخص داشته‌اند، می‌توان لیستی از سایر نمایندگان نیز ارایه کرد که یا صرفا پیشنهاددهنده و امضاکننده طرح‌های مرتبط با مهاجران و اتباع بوده و یا موضع‌گیری‌ها و اظهارات موردی داشته‌اند. از جمله می‌توان به این نمایندگان اشاره داشت: بهروز محبی نجم‌آبادی، سیدجواد حسینی‌کیا، جعفر قادری، سید جلیل میرمحمدی، رمضانعلی سنگدوینی، حسین امامی‌راد، فرهاد طهماسبی، موسی غضنفرآبادی، روح‌الله نجابت، سیدعلی یزدی‌خواه، محمدطلا مظلومی، مرتضی آقاتهرانی، یعقوب رضازاده، جواد نیک‌بین، موسی احمدی، امیرحسین بانکی، علی اکبر علیزاده، رحمت‌الله نوروزی، حسین حق‌وردی، کمال حسین‌پور، مسلم صالحی، الهام آزاد، سید محمود نبویان، فاطمه محمدبیگی، فتح‌الله توسلی اشاره کرد. البته که احتمالا این لیست نیز نمی‌تواند پوشش‌دهنده همه نمایندگان دارای مواضع مشخص در ارتباط با مهاجران باشد و باید به یاد داشت که مواضع عمده نمایندگان تازه‌وارد نیز روشن نیست.
در انتها از گزارش حاضر می‌توان نتیجه گرفت که با وجود دیدگاه‌های متفاوت در ارتباط با مساله مهاجران افغانستانی در ایران، برایند مواضع نشان می‌دهد که نمایندگان باسابقه بر لزوم ساماندهی در حوزه مهاجران توافقی کلی دارند. با این حال بر سر کم و کیف این ساماندهی و دیدگاه نسبت به میزان گشودگی و فروبستگی سیاست‌ها و قوانین مهاجرتی اختلافی جدی وجود دارد. علاوه بر این اختلافی روشن بر سر تصدی و مرجع اصلی امور مهاجران نیز وجود دارد.
