خط دیورند: از تاریخ تا چالش‌های ژئوپولیتیک معاصر

خط دیورند که بیش از یک قرن پیش به عنوان مرز افغانستان و هند تعیین شد، امروز به کانونی برای چالش‌های امنیتی و بازی ژئوپولیتیک طالبان تبدیل شده است. با وجود به رسمیت شناخته شدن این خط مرزی در اسناد تاریخی و حقوق بین‌الملل، موضع‌گیری‌های اخیر طالبان و ایدئولوژی فراملی آنها، ثبات منطقه را با مخاطره مواجه کرده است.

2 ساعت پیش

به گزارش ایراف، به نقل از خبرگزاری The Friday Times، خط دیورند، مرزی که در سال ۱۸۹۳ توسط انگلیس میان هند و افغانستان ترسیم شد، همچنان به‌عنوان یکی از حساسترین مرزهای سیاسی در آسیای جنوبی باقی مانده است.

این خط بر اساس توافق میان سر مورتیمِر دیورند، وزیر خارجه وقت هند و امیر عبدالرحمن‌خان، پادشاه افغانستان، ایجاد شد تا محدوده نفوذ دو طرف را مشخص و ثبات منطقه‌ای را تضمین کند.

این رسانه با اشاره با اشاره به اسناد تاریخی نوشت این خط نه‌تنها توسط امیر عبدالرحمن‌خان، بلکه توسط جانشینان او شامل امیر حبیب‌الله‌خان و شاه امان‌الله‌خان نیز به‌عنوان مرز جداکننده افغانستان از هند بریتانیایی به رسمیت شناخته شد.

پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، جامعه جهانی از جمله سازمان ملل متحد و قدرت‌های بزرگ هرگز در وضعیت حقوقی این خط تردیدی ابراز نکرده و آن را به عنوان مرز بین‌المللی میان افغانستان و پاکستان تأیید کرده‌اند.

با این وجود، این مسئله در دوره‌های مختلف به دلایل ژئوپولیتیک و انگیزه‌های سیاسی داخلی در افغانستان مورد بحث قرار گرفته است. در دهه ۱۹۷۰، محمد داوود خان، رئیس‌جمهور وقت افغانستان، با احیای مسئله “پشتونستان” تمامیت ارضی پاکستان را به چالش کشید.

این رسانه افزود تحلیلگران این اقدام را بیش از آنکه تلاشی برای اصلاح تاریخی بدانند، حرکتی ژئوپولیتیک تحت تأثیر رقابت‌های جنگ سرد و روابط افغانستان با اتحاد جماهیر شوروی ارزیابی می‌کنند.

این رسانه نوشت در دوران پس از سال ۲۰۰۱، این مسئله با چهره‌ای متفاوت مطرح شده است. گزارش‌ها حاکی است که طالبان افغانستان، با وجود برخورداری از حمایت‌های گذشته پاکستان، تمایل کمی برای به رسمیت شناختن خط دیورند به عنوان مرز بین‌المللی نشان داده‌اند.

به نظر می‌رسد موضع طالبان بیش از آنکه حقوقی یا تاریخی باشد، ماهیتی راهبردی دارد و از آن به عنوان اهرمی برای اعمال فشار بر پاکستان و برقراری توازن تاکتیکی با رقبای منطقه‌ای استفاده می‌کند.

به گفته این خبرگزاری، پاکستان، این وضعیت نیازمند هوشیاری و پاسخ‌گویی جامع سیاسی ارزیابی شده است. کارشناسان تأکید می‌کنند که اسلام‌آباد باید با استناد به سوابق تاریخی و اجماع بین‌المللی، مشروعیت این مرز را به طور مستمر یادآوری کند. همچنین تقویت دیپلماسی فعال با دولت افغانستان و بازیگران منطقه‌ای، مدیریت مؤثر مرز، توسعه همکاری‌های اقتصادی و اقدامات امنیتی قاطع از جمله راهکارهای پیشنهادی برای کاهش تنش‌ها در این منطقه حساس است.

تنش‌ها و همکاری‌های آب‌های مرزی در سایه خط دیورند: از درگیری‌های اخیر تا دیپلماسی طالبان و هند

در نهایت، خط دیورند به عنوان مرز بین‌المللی شناخته‌شده میان دو کشور، چالش امروز را نه در بازنگری وضعیت آن، بلکه در مقابله با روایت‌هایی می‌داند که از این مسئله برای اهداف ایدئولوژیک و راهبردی بهره‌برداری می‌کنند.

این درحالیست که در پی اقدام هند برای تعلیق پیمان آب‌های سند، حکومت طالبان نیز اعلام کرده است که قصد دارد با احداث سدهایی در مناطق مرزی، جریان آب به پاکستان را محدود کند.

این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که حدود یک هفته پیش، دو کشور در امتداد خط دیورند شاهد درگیری‌های خونینی بودند که صدها کشته برجای گذاشت.

تنها یک هفته پیش از این اعلام، امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه طالبان، در سفر به هند با همتای هندی خود، اس. جایشانکار، دیدار و گفتگو کرده بود.

در بیانیه مشترک دو طرف، ضمن قدردانی از نقش هند در ساخت و نگهداری سد سلما در هرات، بر همکاری‌های آینده در زمینه پروژه‌های برق‌آبی و مدیریت پایدار منابع آب تأکید شده است.