به گزارش ایراف، تصمیم ناگهانی طالبان در تغییر استانداردهای کیفیت سوخت، مرزهای شرقی ایران را با چالش جدی مواجه کرده است؛ چالشی که بیش از چهار ماه ادامه دارد. این اقدام غیرحرفه‌ای و هیجانی که تجارت را به ابزاری سیاسی تبدیل کرده، هزاران تانکر حامل گازوئیل و بنزین را متوقف و منافع دوجانبه ایران و افغانستان در حوزه انرژی را به‌شدت تهدید کرده است.
ابعاد چالش توقف صادرات سوخت ایران به افغانستان
معضل صادرات سوخت ایران به افغانستان وارد مرحله نگران‌کننده‌ای شده و توقف گسترده تانکرها ابعاد لجستیکی و اقتصادی گسترده‌ای یافته است. استاندار خراسان رضوی اعلام کرده است که حدود ۲,۲۰۰ تانکر حمل سوخت پس از عبور از مرز ایران، در خاک افغانستان گرفتار شده‌اند و در انتظار تصمیم‌گیری نهایی هستند.
مرز میلک در شهرستان زابل که شریان اصلی صادرات به ولایات جنوبی افغانستان است، این روزها شاهد انباشت قابل‌توجه تانکرهاست. رانندگان در شرایط دشواری قرار دارند؛ زیرا نه اجازه ورود برای تخلیه بار را دارند و نه می‌توانند محموله را به ایران بازگردانند، چرا که بارنامه و مجوزهای خروج به‌منزله فروش نهایی کالا تلقی می‌شود.
مرز دوغارون، دروازه اصلی تجارت با هرات و غرب افغانستان، وضعیت وخیم‌تری دارد. سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی (اوپکس) تأکید کرده است که بیش از ۳,۰۰۰ تانکر به دلیل عدم تطابق با استانداردهای جدید در این مرز متوقف شده‌اند. گزارش‌ها همچنین از توقف کامل صادرات ۸۰۰ میلیون دلاری هیدروکربن‌های ایران خبر می‌دهند؛ مسئله‌ای که منجر به بازگشت ده‌ها تانکر از مرزها شده و زنگ خطری جدی برای صادرکنندگان به شمار می‌رود.
این بحران نه‌تنها مرزهای ایران را تحت تأثیر قرار داده، بلکه تانکرهای عراقی که از طریق ایران به افغانستان می‌روند نیز در مناطق مرزی متوقف شده‌اند. ادامه این وضعیت طی چهار ماه گذشته زنجیره تأمین سوخت را مختل کرده و امنیت انرژی افغانستان را در آستانه فصل سرما به خطر انداخته است.
آسیب‌های رویکردهای سیاسی و تصمیمات غیرحرفه‌ای
تصمیمات غیرکارشناسی طالبان که ریشه در رویکردهای هیجانی و سیاسی دارند، خسارت‌های گسترده‌ای به همراه آورده‌اند. سیاسی‌سازی تجارت و اعمال استانداردهای جدید بدون برنامه‌ریزی قبلی، زیان‌بار است و اعتماد متقابل را از بین می‌برد. آسیب‌های اصلی عبارت‌اند از:
توقف طولانی‌مدت تانکرها: این اقدام، فضای پارکینگ‌ها و محوطه‌های اطراف گمرکات را اشغال کرده و کارایی عملیات گمرکی را مختل ساخته است. همچنین نگهداری طولانی سوخت در شرایط آب‌وهوایی متغیر، به‌ویژه در فصل گرم، می‌تواند بر کیفیت محصول تأثیر گذاشته و زیان مضاعفی برای صادرکنندگان به همراه داشته باشد.
افزایش هزینه‌های اقتصادی: هر روز توقف تانکرها، هزینه‌های سنگینی همچون استهلاک سرمایه، خواب سرمایه و هزینه اقامت رانندگان را تحمیل می‌کند. این بحران هم‌زمان با کاهش صادرات سوخت روسیه به‌دلیل جنگ اوکراین رخ داده و خلأ تأمین انرژی در افغانستان را تشدید کرده است؛ مسئله‌ای که می‌تواند به کمبود سوخت در زمستان و تضعیف جایگاه ایران در بازار منجر شود.
مشکلات انسانی و لجستیکی: رانندگان سرگردان در مرزها در شرایط دشواری به سر می‌برند، موضوعی که نشان‌دهنده بی‌توجهی به ابعاد انسانی تجارت است.
این سیاست‌های نادرست نه‌تنها به اقتصاد صادرکنندگان ایرانی لطمه زده، بلکه امنیت انرژی افغانستان را نیز به خطر انداخته و هر دو کشور را متضرر کرده است.
منافع روابط دوجانبه ایران و افغانستان
روابط ایران و افغانستان در حوزه انرژی فرصت‌های بی‌نظیری برای همکاری فراهم می‌کند. ایران با ظرفیت بالای تولید فرآورده‌های نفتی می‌تواند تأمین‌کننده اصلی انرژی افغانستان باشد و در مقابل، افغانستان نیز بازار پایداری برای صادرات سوخت ایران فراهم می‌سازد.
این روابط می‌تواند امنیت انرژی، توسعه اقتصادی و ثبات منطقه‌ای را تقویت کرده و به الگویی موفق برای همکاری‌های منطقه‌ای تبدیل شود. با این حال، چالش‌های کنونی نشان می‌دهد که رویکردهای سیاسی در روابط تجاری، این منافع را نادیده گرفته و زمینه را برای حضور رقبایی مانند ترکمنستان و روسیه فراهم می‌کند. حفظ این منافع نیازمند دیپلماسی حرفه‌ای، پرهیز از تصمیمات هیجانی و تمرکز بر منافع متقابل است تا تجارت بر پایه اصول شفاف و پایدار پیش برود.
مفاد قانون پیشین استانداردهای سوخت در افغانستان
پیش از تغییرات اخیر، استانداردهای واردات سوخت به افغانستان تحت نظارت اداره ملی استاندارد این کشور، رویکردی انعطاف‌پذیر داشت که با توان تولید پالایشگاه‌های کوچک و متوسط ایران و عراق هماهنگ بود.
سقف مجاز گوگرد در گازوئیل بین ۷,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ PPM تعیین شده بود که امکان صادرات سوخت با کیفیت متوسط را فراهم می‌کرد. برای بنزین نیز این میزان حدود ۱۰ تا ۱۲ PPM بود و آزمایش‌های کیفیت بیشتر بر حجم و قیمت تمرکز داشتند تا ترکیبات شیمیایی. این انعطاف‌پذیری، ایران را به تأمین‌کننده اصلی سوخت افغانستان با صادرات سالانه حدود ۸۰۰ میلیون دلار تبدیل کرده بود.
تغییرات جدید و پیامدهای آن
طالبان از طریق وزارت مالیه و سازمان استاندارد و کیفیت، استانداردهای جدیدی را با هدف کاهش آلایندگی و بهبود کیفیت سوخت وضع کرده است. طبق این دستورالعمل، سقف مجاز سولفور در گازوئیل به ۲,۰۰۰ PPM و در بنزین به ۲ PPM کاهش یافته است.
این تغییرات که تنها با پنج روز اطلاع‌رسانی قبلی اجرا شد، تولیدات پالایشگاه‌های خصوصی ایران را که عمدتاً دارای بیش از ۵,۰۰۰ PPM سولفور هستند، غیرقابل‌قبول کرده است. در نتیجه، هزاران تانکر در مرزهای میلک و دوغارون متوقف مانده‌اند و زنجیره تأمین سوخت افغانستان در آستانه زمستان مختل شده است.
نتیجه‌گیری
معضل توقف صادرات سوخت ایران به افغانستان زنگ خطری برای سیاست‌گذاران دو کشور است. این بحران، پیامد مستقیم تصمیمات هیجانی و غیرکارشناسی طالبان است که تجارت را به ابزاری سیاسی بدل کرده است.
چنین تصمیماتی نه‌تنها اقتصاد ایران را متضرر می‌کند، بلکه امنیت انرژی افغانستان را نیز در آستانه زمستان به خطر می‌اندازد و رقبای منطقه‌ای را تقویت می‌کند. راه‌حل، بازگشت به اصول حرفه‌ای تجارت، دیپلماسی فعال و همکاری دوجانبه مبتنی بر منافع مشترک است.
اگر ایران و افغانستان بتوانند با اصلاح سیاست‌ها و تمرکز بر همکاری سازنده، از این بحران عبور کنند، مرزهای شرقی به‌جای کانون چالش، می‌توانند به نماد همکاری انرژی و توسعه منطقه‌ای تبدیل شوند.
تلویزیون اینترنتی ایراف آغاز به کار کرد
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
سید ابوطالب مظفری: طالبان آثار هوشنگ گلشیری و ابراهیم گلستان را نمی‌خوانند؛ هدف جدایی تمدن فارسی است
بیرجند؛ چشم‌انداز آینده همکاری‌های مشترک ایران و افغانستان
درگیری‌های طالبان و پاکستان؛ چین: برای حل اختلافات تلاش می‌کنیم
