به گزارش ایراف، نشست تخصصی از مرز تا پیمان، عصر امروز (چهارشنبه ۳۰ مهرماه) در موسسه ایراس و با حضور اساتید دانشگاه و کارشناسان این حوزه برگزار شد.
پاکستان همواره ملاحظه ایران را داشته است
دکتر مصطفی زندیه، تحلیلگر ارشد مسائل آسیای جنوبی در این نشست گفت: در طول تاریخ پاکستان در اغلب مسایل و رویکردهایش در سیاست خارجی، همواره ملاحظه ایران را داشته و تصامیمی مبتنی بر این رویکرد گرفته است.
وی افزود: پاکستان نمی‌تواند ملاحظات و منافع ایران را نادیده بگیرد، در پیمان اخیر میان پاکستان و عربستان نیز این کشور نمی‌تواند ایران را در نظر نگیرد.
زندیه در ادامه گفت: از این‌رو می‌توان گفت که پاکستان در توافق با عربستان به گونه‌ای در ارتباط با ایران نیز ملاحظاتی دارد.
وی با اشاره به درگیری و تنش‌های مرزی افغانستان و پاکستان، گفت: به نظر می‌رسد که پاکستان می‌خواهد از مساله طالبان و خطر جنگ و تروریسم در مذاکره واشنگتن _ اسلام آباد به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده کند.
مصطفی زندیه با بیان اینکه این تنش‌ها علت‌های مختلفی دارد که می‌توان به دو دسته عوامل داخلی و خارجی تقسیم‌بندی کرد، عنوان کرد: مواردی شامل روابط پاکستان و آمریکا و همچنین مساله قدرت گرفتن چین و رقابت منطقه‌ای هند و پاکستان، از جمله عوامل خارجی به شمار می‌روند.
وی افزود: پاکستان از طرفی در داخل با مشکل TTP(تحریک طالبان پاکستان) و فشارهای داخلی مواجه است که در دسته عوامل داخلی قرار می‌گیرند.
این تحلیلگر ارشد مسائل آسیای جنوبی خاطرنشان کرد: این درگیری‌ها دو گونه پیامد در پی خواهد داشت: پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و پیامدهای سیاسی، امنیتی. در رابطه با پیامدهای اقتصادی و اجتماعی باید بیان کرد که افغانستان و پاکستان روابط تجاری گسترده‌ای دارند که از طریق مرزهای زمینی انجام می‌شود، در این درگیری‌ها این روابط تا حدود زیادی آسیب دید و دچار مشکل شد.
وی یادآور شد: همانطور که می‌دانید برای مدتی مرزهای دو کشور مسدود بود و بسیاری از کالاها و محموله‌های تجاری بلاتکیلف ماندند و باعث بروز مشکلاتی در زمینه روابط تجاری دو کشور شدند.
زندیه با اشاره به بعد سیاسی این تنش‌ها، تصریح کرد: این تنش‌ها باعث شد تا ظرفیت گفتگوها بین دو کشور زیر سوال برود و طالبان که در گذشته در بسیاری از مسایل به پاکستان تکیه داشت، دیگر آن نگاه را از دست بدهد.
وی در ادامه بیان کرد: در سطح امنیتی نیز این جنگ باعث شد که مرزهای دو کشور به کانون بی‌ثباتی بدل شود. از این منظر ممکن است برای نبود امنیت در مرزها به طالبان فشار وارد شود.
زندیه با بیان ابعاد بین‌المللی این تنش‌ها گفت: در مجموع بایستی منتظر اتفاقات بعدی باشیم تا ببینیم هر یک از این کشورها چه رویکردی را اتخاذ می‌کنند و آیا به توافق آتش‌بس پایبند هستند یا خیر. با توجه به شرایط به وجود آمده، به نظر می‌رسد پاکستان به دنبال بهره‌برداری از وضعیت به نفع خود باشد.
وی افزود: پس از این تنش‌ها و توافق آتش‌بس، نوعی رقابت ژئوپلیتیکی در منطقه در حال شکل‌گیری است، از این منظر هر یک از کشورها سعی می‌کند با توجه به منافع ملی خود، به دنبال موازنه قوا باشد.
چین علاقه‌ای به بی‌ثباتی در منطقه ندارد
زندیه با اشاره به اینکه چین از وضعیت پیش آمده ناراضی است، گفت: دلیل نارضایتی چین از وضع موجود این است که بی‌ثباتی و مشکلاتی از این قبیل، ناخواسته پای قدرت‌های دیگر را به منطقه باز می‌کند، این چیزی است که چین چندان به آن علاقه ندارد.
این تحلیلگر ارشد مسائل آسیای جنوبی، عنوان کرد: باید در نظر داشته باشیم که طالبان در این تنش‌ها در پشت پرده با هند روابطی را داشته است و اگرچه هند در ظاهر چندان دخالتی در این موضوع نداشت، اما پشت پرده با طالبان همکاری داشته است.
بهتر بود ایران محور تعاملات و روابط منطقه‌ای و ائتلاف‌ها می‌شد
محمدحسین باقری، مدیر اندیشکده اقبال نیز در بخش دیگر این نشست گفت: آیا وقت آن نرسیده که جمهوری اسلامی به جای منفعل بودن و نگاه کردن به کنش دیگران و واکنشی عمل کردن، خودش فعالانه عمل کند و ابتکار عمل در منطقه را به دست بگیرد؟
وی با اشاره به توافق میان عربستان و پاکستان، تصریح کرد: بهتر بود ایران محور تعاملات و روابط منطقه‌ای و ائتلاف‌ها می‌شد تا اینکه دیگران این کار را بکنند.
مدیر اندیشکده اقبال با اشاره به حوادث یازده سپتامبر، گفت: در حوادث یازده سپتامبر ژنرال محمود احمد، رئیس وقت آی اس آی(سازمان استخباراتی پاکستان) به آمریکا سفر کرد، در آنجا آمریکایی‌ها به او می‌گویند: شما یا صد در صد با ما هستید یا صد در صد با ما نیستید، این به این معنی است که اگر با ما هستید باید موضع مشخص داشته باشید و رهبر طالبان که به ادعای آمریکایی‌ها عامل اصلی حملات یازده سپتامبر است را به ما تحویل دهید.
وی در ادامه گفت: در دوازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ ژنرال محمود احمد با پرویز مشرف، نخست‌وزیر وقت پاکستان تماس می‌گیرد و این موضوع را به او می‌گوید که آمریکایی‌ها به شدت از حملات یازده سپتامبر عصبانی هستند و ممکن است هر کاری بکنند.
باقری با بیان اینکه در سیزدهم سپتامبر ژنرال محمود احمد جلساتی با مقامات آمریکا برگزار می‌کند، گفت: محمود احمد فردای همان روز یعنی در چهاردهم سپتامبر بهمراه هیاتی از ریش‌سفیدان پشتون پاکستانی عازم قندهار می‌شود.
وی در ادامه بیان کرد: در خاطرات او نوشته شده که پس از رفتن به قندهار با رهبر طالبان دیدار می‌کند و به او می‌گوید: آمریکایی‌ها در حال حاضر مثل فیل زخمی هستند و ما(افغانستان و پاکستان) روبروی او هستیم. آنها بن لادن را می‌خواهند و اگر این کار را نکنیم، ممکن است این فیل زخمی رم کند و همه ما را تار و مار کند.
مدیر اندیشکده اقبال افزود: پس از گفتگویی که بین ژنرال محمود احمد و رهبر وقت طالبان انجام می‌شود، رهبر طالبان پارچ آب سردی که نزدیکش بوده را برداشته و روی سر خود می‌ریزد و عصبانی می‌شود و می‌گوید: اگر این آب یخ را روی سر خود نمی‌ریختم، آنقدر عصبانیت من زیاد بود که احتمالا به شما بی‌حرمتی می‌کردم و سپس می‌گوید: بن لادن مهمان ماست و ما هرگز چنین کاری نخواهیم کرد که مهمان خود را به دشمن تحویل دهیم.
باقری با بیان اینکه این گفتگو تا جایی ادامه می‌یابد که رهبر طالبان می‌گوید هر اتفاقی که می‌خواهد بیفتد، ما حاضر نیستیم بن لادن را تحویل دهیم، گفت: این مثال تاریخی را گفتم تا به اینجا برسم که در حال حاضر هم وضعیت همین است و همین حالا هم طالبان افغانستان حاضر نیستند رهبر TTP را به پاکستان تحویل دهند.
وی تصریح کرد: حتی در توافق آتش‌بس هم اسمی از او به میان نیامده و در همین حد اشاره کرده‌اند که طالبان اجازه نمی‌دهند از خاک افغانستان علیه پاکستان حمله‌ای صورت بگیرد.
وی با بیان این مطلب، خاطرنشان کرد: می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که این آتش‌بس بسیار شکننده است و احتمالا تا ماه آینده دوباره جرقه جنگ میان افغانستان و پاکستان دوباره از یک جایی خواهد خورد.
مدیر اندیشکده اقبال یادآور شد: ژنرال محمود احمد، رئیس سابق آی اس آی پاکستان در همان سفری که به قندهار داشته، یک تن از نیروهای امنیتی پاکستانی را با خود برده که او در آن جلسه می‌گوید: اگر آمریکا حمله کرد، شما هم مقابله به مثل کنید، با همین حرف بعد از مدت کوتاهی او اخراج می‌شود و از چرخه قدرت کنار گذاشته می‌شود.
وی افزود: همان فرد بعدها می‌خواهد کتابی چاپ کند و وقتی کتاب به مراحل پایانی می‌رسد، آن را به پرویز مشرف می‌دهد تا نظر دهد، پرویز مشرف به او می‌گوید اگر می‌خواهی در پاکستان زندگی و فعالیت کنی، بهتر است این کتاب را چاپ نکنی!
باقری گفت: او این نصیحت مشرف را قبول می‌کند و کتابش را چاپ نمی‌کند اما نسخه‌ای از این کتاب به دست خبرنگاران پاکستانی می‌رسد و آنرا در رسانه‌ها منتشر می‌کنند. در آن کتاب نوشته شده: حملات یازده سپتامبر هیچ ارتباطی به طالبان ندارد، من با مقامات و نیروهای طالبان درباره این حملات صحبت کردم، آنها دست داشتن در این حملات را رد می‌کنند و حتی هیچ اطلاعی از چند و چون و جزئیات آن ندارند، نقشه، طراحی و اجرای عملیات یازده سپتامبر در خاک آمریکا برنامه‌ریزی و اجرا شده است.
توافق عربستان با پاکستان ارتباط مستقیمی با تلاش آمریکا برای جلوگیری از نفوذ چین دارد
فاطمه محروق، استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد در این نشست گفت: در رابطه با پیمان دفاعی عربستان _ پاکستان، تاکنون هیچ متنی منتشر نشده، برای همین ما بر اساس احتمالات سخن می‌گوییم. به همین دلیل است که در این خصوص ابهاماتی وجود دارد و نمی‌توان به طور قطع درباره آن نظر داد.
وی افزود: با این وجود درباره توافق عربستان _ پاکستان در وهله اول می‌توان گفت این موضوع ارتباط مستقیمی با تلاش آمریکا برای جلوگیری از نفوذ چین دارد.
محروق با اشاره به جنگ ایران و رژیم صهیونیستی، تصریح کرد: بعد از جنگ دوازده روزه مشخص شد که پاکستان از ایران حمایت می‌کند و بعد از همان اعلام حمایت پاکستان از ایران بود که وزیر دفاع پاکستان به آمریکا دعوت شد.
این استادیار روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی مشهد، عنوان کرد: پاکستان در حال حاضر از لحاظ اقتصادی در وضعیت خوبی نیست و درگیر مشکلات بسیاری در حوزه اقتصاد می‌باشد و از این رو نیاز به کمک مالی دارد، برای همین به سوی عربستان می‌رود.
وی در ادامه گفت: از سوی دیگر عربستان یک اپراتور اقتصادی است اما نظامی نیست، از این جهت عربستان و پاکستان نقش مکمل یکدیگر را در زمینه اقتصادی و نظامی ایفا می‌کنند.
محروق با اشاره به تاریخچه روابط طولانی عربستان و پاکستان، یادآور شد: در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی این دو کشور روابط خوبی داشتند و حتی بعد از وقایع بهار عربی روابط خود را علنی کردند. برای همین می‌توان گفت همکاری‌های دوجانبه پاکستان و عربستان از گذشته وجود داشته است و موضوع جدیدی نیست و این توافق اخیر هم در ادامه همان همکاری‌ها تعریف می‌شود و رسمیت می‌یابد و نوعی پیام برای نشان دادن هم‌پیمانی است.
وی عنوان کرد: با این اوصاف تا وقتی متن این توافق دیده نشود، همه چیز مبهم است. آیا عربستان می‌پذیرد که زیر چتر هسته‌ای پاکستان باشد؟ این پرسش یکی از ابهاماتی است که تا رویت شدن متن توافق پابرجاست.
محروق در بخش دیگر سخنان خود، گفت: این پیمان از سوی دیگر نوعی تضمین امنیتی از سوی دو طرف نیز هست، که چنانچه مشکلی برای هر یک از طرفین پیش بیاید، دو طرف موظف به حمایت از یکدیگر هستند. در نهایت تمام این توافق را می‌توان به شکلی جلوگیری از نفوذ و قدرت یافتن چین تلقی کرد.
طالبان علاقه دارد خود را مستقل از عربستان نشان دهد
میراحمدرضا مشرف، کارشناس مسائل افغانستان و پاکستان در بخش دیگر این نشست طی سخنانی گفت: در مرحله اول باید ماهیت این پیمان را بررسی کنیم، آیا این پیمان می‌تواند منشا تحولات بزرگی در منطقه شود؟ یا خیر؟ این پیمان چه محتوایی دارد؟ نمی‌دانیم.
وی افزود: با این وجود می‌توان این پیمان را نوعی معامله اقتصادی و سیاسی دانست و یا آن را نوعی ابزار برای پيشبرد برخی اهداف دو کشور تلقی کرد.
وی بیان کرد: از دیدگاه دیگر می‌توان این توافق را یک تحول مهم و تاثیرگذار در ایجاد و شکل‌گیری موازنه در منطقه دانست.
مشرف با اشاره به تنش‌های مرزی افغانستان و پاکستان، تصریح کرد: در رابطه با درگیری‌های مرزی افغانستان و پاکستان، این توافق می‌تواند به نوعی اعمال فشار بر طالبان را بیشتر کند.
وی گفت: در پاکستان وضعیت اقتصادی خوب نیست و این توافق می‌تواند منجر به بالا رفتن بودجه نظامی و ارتش شود. این افزایش بودجه ارتش به تنهایی می‌تواند زمینه تغییر مناسبات و موازنه را به همراه داشته باشد.
این کارشناس مسائل افغانستان و پاکستان، خاطرنشان کرد: از سوی دیگر طالبان علاقه دارد خود را مستقل از عربستان نشان دهد و با وجود اینکه هزینه‌های کلانی از عربستان دریافت می‌کند، باز هم می‌خواهد خود را مستقل از آنها معرفی کند.
وی افزود: این در حالی اتفاق می‌افتد که سفارت عربستان در کابل باز شده و این موضوع به مشروعیت بین‌المللی طالبان کمک می‌کند. این پیمان می‌تواند روابط عربستان و طالبان را تحت تاثیر قرار دهد.
مشرف در ادامه گفت: در سطح منطقه‌ای این توافق در لایه اول نشان می‌دهد که برای رویارویی با اسراییل انجام شده است. عربستان پس از تحولات اخیر در موضع ضعف قرار دارد و نیازمند این است که موضع خود را تقویت کند.
وی گفت: از سوی دیگر توسعه روابط با هند نیز یکی دیگر از کارهای عربستان است و این احتمال نیز وجود دارد که ائتلاف بین هند، عربستان و افغانستان شکل بگیرد. اما این توافق باعث می‌شود که احترام به پاکستان توجیه‌پذیر باشد و مانع از این ائتلاف شود.
مشرف با اشاره به نقش هند در تنش پاکستان و افغانستان، گفت: در خصوص این توافق اگرچه هند بسیار محتاطانه رفتار کرد اما در نهایت این توافق را اقدامی اشتباه از سوی عربستان می‌داند.
این کارشناس مسائل افغانستان و پاکستان در بخش دیگر سخنانش گفت: در بعد اقتصادی این توافق می‌تواند بستر مناسبی برای گسترش روابط اقتصادی و شکل‌گیری کریدور عرب _ مدیترانه باشد. از سوی دیگر نیز سرآغاز عادی سازی روابط با اسراییل نیز هست.
در بخش‌های دیگر این نشست، دکتر مصطفی زندیه، تحلیلگر ارشد مسائل آسیای جنوبی، دکتر محمدحسین باقری، مدیر اندیشکده اقبال و دکتر نوذر شفیعی، دانشیار روابط بین‌الملل دانشگاه تهران نیز به ایراد سخنرانی پرداختند.
