امروزه اقتصاد جهانی بر پایه ارتباطات دیجیتال و تبادل سریع اطلاعات استوار است و همین امر، وابستگی افغانستان به زیرساخت‌های ارتباطی، به‌ویژه اینترنت را به ضرورتی حیاتی تبدیل کرده است.
اقتصاد افغانستان که با بحران‌هایی مانند محدودیت نقدینگی و فقر بالا روبه‌رو است، در چنین شرایطی، قطع یا اختلال گسترده اینترنت ضربه‌ای مستقیم به فعالیت‌های اقتصادی وارد کرده و نقل‌وانتقالات مالی بین‌المللی، کمک‌های بشردوستانه و ارتباطات تجاری را در این کشور با مشکل مواجه می‌سازد.
بنابراین، اینترنت دیگر یک کالای لوکس یا انتخابی اختیاری نیست؛ بلکه زیربنای حیاتی تجارت، تبادل اطلاعات و تعامل با اقتصاد جهانی به شمار می‌رود. هرگونه اختلال در این بستر نه‌تنها فعالیت‌های روزمره اقتصادی و اجتماعی را متوقف می‌کند، بلکه اعتماد عمومی و اعتبار کشور را در سطح منطقه و جهان نیز به خطر می‌اندازد.
خاموشی‌های اینترنت در روزهای اخیر که توسط طالبان اعمال شد، نشان داد چگونه اختلال در زیرساخت‌های ارتباطی می‌تواند بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی، از بانکداری و حمل‌ونقل تا تجارت آنلاین و سرمایه‌گذاری را فلج کند. در ساعات اولیه این قطعی گسترده، پروازهای داخلی و خارجی لغو شد، سیستم‌های بانکی از کار افتاد، هزاران کسب‌وکار آنلاین متوقف شدند و گمرکات تعطیل گردیدند. هرچند آمارهای شفافی از ضررهای اقتصادی اعلام نشده، اما به‌عنوان نمونه، حدود ۸۰۰ کامیون کالا در مرز دوغارون میان ایران و افغانستان متوقف ماند و بیش از ده‌ها پرواز لغو گردید. ادامه این وضعیت، بی‌اعتمادی داخلی و بین‌المللی نسبت به این کشور را تشدید می‌کند.
در این گزارش تحلیلی، به بررسی وضعیت اینترنت در افغانستان، پیامدهای قطعی آن و تأثیراتش بر اقتصاد این کشور پرداخته می‌شود.
وضعیت استفاده از اینترنت در افغانستان از منظر آماری
بر اساس گزارش گلوبال اکونومیک، از سال ۲۰۰۱ تاکنون دسترسی به اینترنت در افغانستان روندی تدریجی اما قابل‌توجه داشته است. در سال ۲۰۰۱، تنها ۰.۰۰۴۷٪ جمعیت به اینترنت دسترسی داشتند و تا سال ۲۰۱۰ این رقم به حدود ۴٪ رسید. بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ نفوذ اینترنت به ۱۷.۶٪ افزایش یافت و در سال ۲۰۲۵ با جهشی به ۳۰.۵٪ رسید.
رشد اینترنت فرصت‌های اقتصادی قابل‌توجهی ایجاد کرده است. هرگونه قطعی شبکه اینترنت، زیان‌های فوری و گسترده‌ای به بخش‌های بانکی، تجارت الکترونیک، لجستیک و صادرات وارد می‌کند. شواهد نشان می‌دهد که در چند روز اخیر، طالبان اینترنت را قطع کردند؛ این اقدام باعث وقفه در تراکنش‌های مالی، کاهش فعالیت فروشگاه‌های آنلاین و کند شدن تجارت با کشورهای همسایه شده است.
آسیب‌پذیری تجارت منطقه‌ای افغانستان با قطع اینترنت
با افزایش چشمگیر استفاده از اینترنت در افغانستان در سال ۲۰۲۵، بخش بزرگی از فعالیت‌های تجاری کشور به زیرساخت‌های دیجیتال وابسته شده است. افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در قلب آسیا، تجارتش را به تعاملات منطقه‌ای با کشورهای همسایه مانند پاکستان، ایران، چین و جمهوری‌های آسیای میانه متکی کرده است.
در عصر دیجیتال، این تعاملات بیش از هر زمان دیگری به اینترنت پایدار و شبکه‌های موبایلی سریع وابسته‌اند. تجربه قطعی چندروزه اینترنت در هفته‌های اخیر نشان داد که اختلال در این زیرساخت‌ها می‌تواند نه‌تنها فعالیت‌های اقتصادی داخلی، بلکه جریان تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی را نیز فلج کند.
قطع اینترنت ضربه‌ای مستقیم به ستون‌های کلیدی اقتصاد وارد کرد؛ لغو پروازهای داخلی و خارجی و اختلال در سامانه‌های حمل‌ونقل و ردیابی محموله‌ها، توان مدیریت لجستیک را کاهش داد.
پیامدهای کلان اقتصادی و اجتماعی قطع اینترنت در افغانستان
قطع اینترنت در افغانستان، به‌ویژه در چند روز اخیر که شبکه فیبر نوری و خدمات اینترنتی در اکثر ولایات قطع شد، پیامدهای فوری و بلندمدت بر اقتصاد این کشور داشته است. این تجربه نشان داد که وابستگی گسترده به اینترنت، افغانستان را در برابر محدودیت‌های دیجیتال آسیب‌پذیر کرده است.
پیامدها را می‌توان در محورهای زیر خلاصه کرد:
کاهش اعتماد سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی: این وضعیت، اعتبار ملی افغانستان را کاهش داده و مشارکت در زنجیره‌های ارزش جهانی را محدود کرده است.
تضعیف سرمایه انسانی و آموزش: دانش‌آموزان و دانشجویان به محتوای آموزشی آنلاین و تعامل با اساتید دسترسی نداشتند. همچنین ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و مشاوره‌ای با اختلال شبکه، توانایی خدمت‌رسانی به بیماران و مدیریت منابع انسانی را از دست دادند.
اختلال در کمک‌های بشردوستانه: سازمان‌های امدادی و نهادهای بین‌المللی برای هماهنگی کمک‌ها به اینترنت وابسته‌اند. در روزهای اخیر، قطع شبکه کارایی عملیات کمک‌رسانی را کاهش داد و سرعت ارائه خدمات به مردم آسیب دید.
کاهش رشد اقتصادی و تجارت منطقه‌ای: با قطع اینترنت، تجارت منطقه‌ای، به‌ویژه صادرات و واردات به کشورهای همسایه، نیز دچار تأخیر شد و برآورد می‌شود که هر هفته قطعی اینترنت می‌تواند ۵ تا ۱۵٪ تجارت منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار دهد و فقر و بیکاری را تشدید کند.
تضعیف فناوری، نوآوری و مزیت ترانزیتی: قطع اینترنت، ریسک بالای سرمایه‌گذاری ایجاد کرده و موقعیت افغانستان را به‌عنوان مسیر ترانزیتی آسیای مرکزی و جنوبی کاهش می‌دهد؛ در نتیجه، فرصت‌های اقتصادی پی‌درپی از دست می‌رود.
سخن آخر
محدودیت‌های ارتباطی اخیر در افغانستان نشان داد که اقتصاد و تجارت این کشور به‌شدت به زیرساخت‌های دیجیتال و اینترنت وابسته است. شکنندگی این زیرساخت‌ها، به‌ویژه در شرایط بحران یا محدودیت‌های عمدی، پیامدهای گسترده اقتصادی، اجتماعی و سیاسی به‌دنبال دارد.
قطع اینترنت باعث توقف فعالیت‌های بانکی، فلج شدن تجارت و کاهش اعتماد داخلی و خارجی می‌شود.
از این‌رو، نهادهای بین‌المللی باید بر اقدامات محدودکننده اینترنت نظارت داشته و از دولت حاکم در افغانستان بخواهند که از اینترنت به‌عنوان ابزار فشار سیاسی استفاده نکند؛ زیرا چنین اقداماتی آثار منفی جدی بر اقتصاد، تجارت و ثبات اجتماعی کشور بر جای می‌گذارد.
