به گزارش ایراف، وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان با صدور دو دستورالعمل جدید، محدودیت‌هایی را بر محتوای درسی دانشگاه‌های دولتی و خصوصی اعمال کرد.
این وزارت دلیل حذف واحدهای درسی و تعدادی از کتاب‌ها را «مغایرت با شریعت و سیاست‌های طالبان» عنوان کرده است.
بر اساس اسنادی که سوم و چهارم شهریور منتشر شده و در اختیار بی‌بی‌سی قرار گرفته، تدریس ۱۸ رشته درسی به طور کامل ممنوع اعلام شده است. همچنین تدریس کتاب‌های نویسندگان ایرانی، کتاب‌های چاپ شده در ایران و کتاب‌هایی که نویسندگان آنها زن هستند، نیز ممنوع شده است.
ضیاءالرحمن آریوبی، معاون علمی وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، در نامه‌ای به دانشگاه‌ها اعلام کرد که شمار زیادی از واحدهای درسی نظام قبلی تاکنون مورد بازبینی قرار نگرفته و با اصول شرعی و سیاست‌های نظام جدید در تضاد هستند. وی بر ممنوعیت تدریس ۱۸ واحد درسی تأکید کرد.
وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان، فهرستی شامل ۶۸۰ عنوان کتاب درسی را ممنوع اعلام کرده است. بر اساس این فهرست، نزدیک به ۴۶ درصد از این کتاب‌ها (حدود ۳۱۰ عنوان) تألیف نویسندگان یا منتشرشده توسط ناشران ایرانی است. از جمله نویسندگان سرشناسی که آثارشان ممنوع شده‌اند، می‌توان به عبدالرحمن عالم، حسن بشیریه، حاتم قادری، احمد نقیب‌زاده و سیروش شمیسا اشاره کرد که از استادان برجسته در حوزه‌های علوم سیاسی و ادبیات فارسی هستند.
دو منبع آگاه، از جمله یکی از اعضای کمیته بررسی کتاب‌ها، به بی‌بی‌سی تأیید کردند که هدف از این اقدام «جلوگیری از نفوذ محتوای ایرانی» در برنامه درسی افغانستان است.
علاوه بر این، حدود ۲۰ عنوان کتاب از نویسندگان عرب و غربی نیز در این فهرست ممنوعه قرار دارد.
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز این فهرست، ممنوعیت آثار نویسندگان زن است. حدود ۱۴۰ عنوان از کتاب‌های ممنوع‌شده (معادل ۲۰ درصد) تألیف نویسندگان زن هستند. از جمله این آثار می‌توان به کتاب‌هایی مانند «تطبیقات بیولوژی» نوشته حمیده سها فیضی و «روانشناسی یادگیری» از پروین کدیور اشاره کرد.
اگرچه طالبان پیش از این محدودیت‌های صریحی برای حضور تصویری و صوتی زنان اعمال کرده بود، اما این اولین بار است که به صورت رسمی به ممنوعیت تدریس آثار نویسندگان زن اشاره شده است.
همچنین در نامه ضیاءالرحمن آریوبی گفته شده است که وظیفه این کمیته‌ها بررسی کتاب‌ها از لحاظ عقیده‌ای، فکری، مذهبی، سیاست‌گذاری، فرهنگی و علمی بوده است. با این توضیح، می‌توان نتیجه گرفت که منظور رد شدن کتاب‌ها، مغایرت آنها با موارد ذکر شده است.
۱۸ واحد و مضمون درسی که حذف شده‌اند را می‌توان در چند بخش، دسته‌بندی کرد: در گروه اول، مضامین سیاسی-حقوقی است که با دولت مدرن و دموکراسی ربط دارند؛ مضامینی چون: حقوق اساسی افغانستان، نظام سیاسی افغانستان، حقوق بشر و دموکراسی، نظام‌های انتخاباتی، حکومت‌داری خوب، و جهانی‌شدن و توسعه.
در گروه دوم، این واحدهای درسی حذف شده‌اند: جامعه‌شناسی زنان، تنوع استخدام برابر جنسیتی، ارتباطات جنسیتی (جندر)، نقش زنان در ارتباطات عمومی و آزار و اذیت جنسی. این مضامین به‌طور مستقیم با جایگاه، حقوق و آزادی زنان مرتبط هستند. طالبان رویکرد محدودکننده به زنان دارد و حذف این مضامین ظاهرا مطابق با سیاست‌های فعلی حکومت طالبان مبنی بر محرومیت زنان از آموزش عالی و مشارکت اجتماعی است.
تاریخ ادیان، فلسفه اخلاق، جنبش‌ها و جریان‌های سیاسی اسلامی، جامعه‌شناسی سیاسی افغانستان، رهبری گروه‌های کوچک و جنسیتی و توسعه از مضامین دیگری است که وزارت تحصیلات عالی حکومت طالبان تدریس آنها در دانشگاه‌ها را ممنوع اعلام کرده است.
اصلاحات مورد نظر حکومت طالبان دامن رشته‌های متفاوتی را گرفته است. مثلا در بخش حقوق، ۳۲ عنوان درس باید اصلاح شوند. مضامینی چون: حقوق بین‌الملل اسلامی، حقوق کودک، حقوق تجارت، سیاست پولی و آداب و تشریفات دیپلماتیک.
در رشته‌هایی مثل علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، ارتباطات، رسانه و بازاریابی، اقتصاد و مدیریت، فلسفه و منطق ده‌ها مورد عنوان درسی مشخص شده است که باید با اصلاحات تدریس شوند.
در این بخش، موضوع قابل تامل، رشته روانشناسی و مشاوره است. بر اساس دستور وزارت تحصیلات عالی طالبان، بیش از ۵۰ مورد مضمون و واحد درسی این رشته باید اصلاح شوند. عناوینی چون: روانشناسی عمومی، شیوه‌های تغییر و اصلاح رفتار، روانشناسی رشد کودک، مبانی تعلیم و تربیت قبل از مدرسه و دوره ابتدایی، و مشاوره خانواده.
یک استاد دانشگاه در کابل که فهرست مضامین حذف‌شده و منابع درسی ممنوع‌شده را دیده است، به بی‌بی‌سی گفت که هدف، علوم انسانی است. به گفته او بیشتر کتاب‌ها «با هدف تضعیف و حتی برچیدن و زوال علوم انسانی حذف شده است.»
همچنین دو استاد دانشگاه کابل که یکی از آنها عضو «کمیته بررسی» است، گفته است بازنگری کتاب‌ها در سه مرحله انجام می‌شود و در هر مرحله، بررسی از «نگاه اسلامی و شرعی» با شدت بیشتری انجام می‌شود.
این عضو کمیته بررسی کتاب‌ها به بی‌بی‌سی گفت که مدیران گروه‌ها در دانشکده‌ها، مجری دستورالعمل‌های مربوط به حذف مضامین، واحدها و منابع درسی هستند. آنها به صورت کتبی تعهد می‌دهند تا مضامین حذف‌شده و کتاب‌های ممنوعه جزو مواد درسی دپارتمنشان و گروه‌ها نباشد.
به گفته او، هدف از ممنوعیت تدریس صدها منبع درسی، «اسلامی‌سازی سرفصل ها» در افغانستان است و تصمیم بر این است که حتی کتاب‌هایی درباره جغرافیا، فیزیک و شیمی هم «اسلامی‌سازی» شود.
وی در پاسخ به این که چنین کتاب‌هایی را چگونه می‌خواهند اسلامی بسازند، گفت: «هر کتاب باید مقدمه اسلامی داشته باشد و ارزش موضوع درسی، از دیدگاه اسلام طرح شود.»
او همچنین گفت که برای فهم رابطه آن درس با اسلام و محتوای اسلامی، «از چت جی‌پی‌تی استفاده می‌کنیم.»
از سویی دیگر به گفته یک عضو «کمیته بررسی سرفصل‌ها/ برنامه درسی» پیش از این‌که شماری از مضامین و واحدهای درسی و منابع حذف شوند، روندی برای یک دست‌سازی سرفصل‌های دانشگاه‌های سراسر افغانستان شروع شده بود تا به تفاوت سرفصل‌ها بین دانشگاه‌های متفاوت در ولایت‌ها پایان دهد. مرحله اول این روند یک سال طول کشید. اما بررسی با هدف «اسلامی‌سازی» سرفصل‌ها تحصیلی سبب شد که «همه چیز بر هم بخورد» چرا که برخی از کتاب‌هایی که برای سرفصل‌های دروس تحصیلی انتخاب شده بودند، حذف شدند.
به گفته او نبود جایگزین برای کتاب‌های ممنوع اعلام‌شده، «یک مشکل بسیار جدی است» و این وضعیت سبب شده است که اساتید با در نظرداشت بایدها و نبایدهای کمیسیون، خودشان محتوای درسی تهیه کنند.
به گفته او برخورد کمیته با کتاب‌های مذهبی و اسلامی که محتوای سلفی و شیعی داشته‌‌اند، بسیار جدی بوده و کتاب‌هایی هم حذف شده‌اند.
طالبان می‌گوید که مردم افغانستان همه پیرو مذهب حنفی هستند. هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان و همچنین مقام‌های وزارت امر به معروف و نهی از منکر به این موضوع اشاره کرده‌اند اما هیچ نامی از دیگر مذاهب اسلامی، از جمله شیعیان به زبان نیاورده‌اند.
