ایراف | ایران و افغانستان از دیرباز اشتراکات عمیق تاریخی، فرهنگی، زبانی و دینی داشته‌اند. همین پیوندها باعث شد پس از پیروزی انقلاب جمهوری اسلامی ایران و در بحبوحه اشغال افغانستان توسط ارتش سرخ شوروی، نگاه تهران به همسایه شرقی خود تنها در چارچوب سیاست خارجی معمول تعریف نشود؛ بلکه افغانستان بخشی از ارزش‌های مشترک سیاسی، فرهنگی و عقیدتی ایران است.
در این میان، احمد شاه مسعود، فرمانده‌ای کاریزماتیک و مورد اعتماد مردم، جایگاهی ویژه در روابط با جمهوری اسلامی ایران یافت. او به خوبی می‌دانست که بدون حمایت منطقه‌ای نمی‌توان در برابر اشغال و بعدها در برابر افراط‌گرایی ایستادگی کرد. همکاری‌های مسعود و ایران به الگویی از تعامل راهبردی میان یک جنبش مقاومت و یک دولت منطقه‌ای تبدیل شد.
جهاد با شوروی و پیوندهای اولیه
دهه ۱۳۶۰ خورشیدی برای افغانستان دهه خون و آتش بود. ارتش سرخ شوروی با تمام توان وارد میدان شد تا مقاومت مردم افغانستان را درهم بشکند. در این شرایط، دره پنجشیر به رهبری احمد شاه مسعود به کانون اصلی مقاومت بدل شد.
مقاومت در پنجشیر با چالش‌های جدی روبه‌رو بود: کمبود سلاح و مهمات، نبود امکانات درمانی، و فشارهای سنگین نظامی دشمن هر روز بر دوش رزمندگان سنگینی می‌کرد.
جمهوری اسلامی ایران، با وجود درگیری در جنگ تحمیلی علیه عراق، افغانستان و مجاهدین را از یاد نبرد. تهران مسیرهای پشتیبانی را باز نگاه داشت و بخشی از تجهیزات، دارو و کمک‌های انسانی را به مناطق تحت فرماندهی مسعود رساند.
همچنین، رسانه‌های ایرانی مانند صدا و سیما، مطبوعات، صدای مجاهدین و چهره احمد شاه مسعود را به افکار عمومی منطقه و جهان معرفی کردند.
گرچه در ابتدای کار برخی اختلافات ایدئولوژیک میان گروه‌های مجاهدین، روابط مستقیم مسعود با ایران را محدود کرده بود، اما واقعیت جنگ همه معادلات را تغییر داد. مسعود دریافت که بدون ایجاد هماهنگی با تهران، ادامه مقاومت دشوار خواهد بود. ایران نیز مسعود را نه تنها یک فرمانده نظامی، بلکه شریک قابل اعتماد در مقابله با تجاوز خارجی قلمداد می کرد.
سیاست و امنیت؛ نقش مسعود در کابل پس از سقوط کمونیست‌ها
با سقوط حکومت کمونیستی در سال ۱۳۷۱ و ورود مجاهدین به کابل، احمد شاه مسعود به‌عنوان وزیر دفاع دولت اسلامی افغانستان وارد عرصه‌ای حساس شد. او مسئول تأمین امنیت پایتخت و جلوگیری از فروپاشی نهادهای تازه تأسیس بود؛ وظیفه‌ای که نیازمند تدبیر سیاسی و توان نظامی بالا بود.
در این مقطع، جمهوری اسلامی ایران نقش خود را به‌عنوان شریک راهبردی مسعود پررنگ‌تر کرد. تهران تلاش داشت با میانجی‌گری میان گروه‌های مختلف مجاهدین، از گسترش جنگ‌های داخلی جلوگیری کند و از ثبات نسبی دولت قانونی حمایت نماید.
دیدارهای مداوم نمایندگان ایران با رهبران جهادی و حمایت‌های دیپلماتیک، بخشی از این سیاست بود تا کابل بتواند به یک مرکز سیاسی متوازن تبدیل شود.
روابط سیاسی و دیپلماتیک مسعود با تهران اهمیت ویژه‌ای یافت. ایران به بازسازی نهادهای سیاسی و فرهنگی افغانستان کمک کرد و زمینه سامان‌دهی مهاجران افغان در ایران را فراهم آورد. این تعاملات نه تنها بر ثبات داخلی کابل تأثیر گذاشت، بلکه مشروعیت بین‌المللی مسعود را افزایش داد و او را به یکی از بازیگران کلیدی مقاومت افغانستان تبدیل کرد.
ابعاد راهبردی روابط
روابط مسعود و جمهوری اسلامی ایران فراتر از کمک‌های جنگی بود. این همکاری‌ها بخشی از یک استراتژی منطقه‌ای بود که بر دو پایه استوار بود:
1. بعد نظامی و امنیتی
شامل پشتیبانی‌های لجستیکی، تبادل اطلاعات، آموزش و هماهنگی‌های میدانی برای مقابله با دشمن مشترک.
2. بعد سیاسی و دیپلماتیک
حمایت از مشروعیت دولت اسلامی افغانستان، معرفی مسعود در سطح جهانی و ایجاد جبهه‌های مشترک علیه افراط‌گرایی و مداخله خارجی.
ایران افغانستان را خط مقدم مبارزه با افراط‌گرایی می‌دانست و مسعود نیز تهران را شریک قابل اعتماد در مسیر استقلال و ثبات کشور خود می‌دید. همین نگاه مشترک سبب شد همکاری‌ها فراتر از یک اتحاد تاکتیکی موقت باشد و به سطح همگرایی راهبردی ارتقا یابد.
بازخوانی روابط احمد شاه مسعود و جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که این مناسبات، از جنس همکاری‌های مقطعی نبود، بلکه بخشی از یک راهبرد بلندمدت بود که منافع و تهدیدات مشترک دو ملت را در نظر داشت. ایران، افغانستان را در معادلات خود جایگاهی ویژه بخشید و مسعود را به‌عنوان یکی از ستون‌های اصلی مقاومت حمایت کرد.
احمد شاه مسعود نیز با درک شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی توانست از این روابط برای تقویت جایگاه سیاسی و نظامی خود بهره گیرد.
این تجربه تاریخی امروز نیز ارزنده است. روابط مسعود و جمهوری اسلامی ایران نشان داد که اتحادهای راهبردی میان دولت‌ها و جنبش‌های مردمی می‌تواند در برابر بزرگ‌ترین تهدیدها ایستادگی کند. این مناسبات، الگویی از همگرایی دو ملت هم‌کیش و هم‌تبار در مسیر استقلال، امنیت و عدالت است که همچنان می‌تواند در معادلات امروز منطقه کارآمد باشد.
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
زمان بازی تیم‌های ملی کریکت افغانستان و هنگ کنگ + برنامه مسابقات افغانستان در جام آسیا ۲۰۲۵
سوادآموزی در عصر هوش مصنوعی | افغانستان از آینده جا می‌ماند؟
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز سه‌شنبه (18 شهریورماه ۱۴۰۴)
کنفرانس انرژی افغانستان | توافق برای تولید ۹۱۰۰ مگاوات برق و سرمایه‌گذاری ۲۵۰ میلیون دلاری ازبکستان
