به گزارش ایراف، عواملی مانند زیرساخت‌های ضعیف، خانه‌های گلی و غیراستاندارد، مناطق صعب‌العبور و سال‌ها جنگ و ناامنی، تأثیرات این بلایای طبیعی را تشدید کرده‌اند.
زمین‌شناسی و علل زلزله‌خیزی افغانستان
افغانستان بر روی چندین گسل فعال قرار دارد که نتیجه برخورد صفحات تکتونیکی هند و اوراسیا است. این برخورد در منطقه کوه‌های هندوکش و پامیر، زمین‌لرزه‌های مکرری ایجاد می‌کند. براساس گزارش‌های زمین‌شناسی، گسل‌هایی مانند گسل هرات، گسل سیاه بوبک، و گسل‌های فعال در شرق و شمال افغانستان، این کشور را به یکی از فعال‌ترین مناطق زلزله‌خیز بین‌قاره‌ای تبدیل کرده‌اند. به طور متوسط، سالانه حدود ۵۶۰ نفر در افغانستان بر اثر زلزله جان خود را از دست می‌دهند و در دهه گذشته بیش از ۷۰۰۰ نفر در این بلایا کشته شده‌اند.
زلزله‌ها در افغانستان معمولاً در عمق کم ۱۰ تا ۵۰ کیلومتری رخ می‌دهند که باعث تشدید خسارات می‌شود. به عنوان مثال، زلزله ۶.۳ ریشتری هرات در سال ۲۰۲۳ در عمق ۱۰ کیلومتری رخ داد و ویرانی گسترده‌ای به بار آورد. علاوه بر این، ساختارهای غیراستاندارد و خانه‌های گلی در مناطق روستایی، آسیب‌پذیری این مناطق را افزایش داده است.
زلزله هرات
یکی از مرگبارترین زلزله‌های دو دهه اخیر افغانستان در تاریخ (۷ اکتبر ۲۰۲۳) در ولایت هرات رخ داد. این زلزله با بزرگی ۶.۳ ریشتر، در منطقه زنده‌جان، حدود ۴۰ کیلومتری غرب شهر هرات، به وقوع پیوست. بر اساس گزارش‌ها، این زلزله و پس‌لرزه‌های بعدی آن بیش از ۲۰۶۰ کشته و بیش از ۲۴۰۰ زخمی به جا گذاشت. سازمان ملل اعلام کرد که تقریباً ۱۰۰ درصد خانه‌ها در ۱۱ روستای منطقه زنده‌جان ویران شدند. سازمان بهداشت جهانی و یونیسف گزارش دادند که بیش از ۹۰ درصد قربانیان این زلزله زنان و کودکان بودند، که نشان‌دهنده آسیب‌پذیری بالای این گروه‌ها در بلایای طبیعی است.
چند روز پس از این ، زلزله دیگری با قدرت ۶.۳ ریشتر دوباره هرات را لرزاند که یک کشته و بیش از ۱۰۰ زخمی به همراه داشت. پس‌لرزه‌های مکرر، از جمله زلزله‌ای ۵.۳ ریشتری در ۲۹ اکتبر، باعث وحشت بیشتر ساکنان و خسارات جزئی به ساختمان‌ها شد. این سلسله زلزله‌ها، بازماندگان را در شرایط سختی قرار داد، زیرا بسیاری از آنها در فضای باز و بدون سرپناه زندگی می‌کردند.
زلزله پکتیکا و خوست
در بامداد (۲۲ ژوئن ۲۰۲۲)، زلزله‌ای به بزرگی ۶.۱ ریشتر ولایت‌های پکتیکا و خوست در شرق افغانستان را لرزاند. این زلزله در عمق ۵۱ کیلومتری زمین و در ۴۴ کیلومتری شهر خوست رخ داد. بر اساس گزارش‌ها، این زلزله بیش از ۱۵۰۰ کشته و بیش از ۲۰۰۰ زخمی به جا گذاشت. صدها خانه ویران شد و به دلیل صعب‌العبور بودن مناطق زلزله‌زده، امدادرسانی با مشکلات زیادی مواجه شد. این زلزله به عنوان مرگبارترین زلزله در دو دهه اخیر تا آن زمان شناخته شد.
زلزله ننگرهار و کنر
زلزله‌ای به بزرگی ۶ ریشتر در (۱ سپتامبر ۲۰۲۵) ولایت‌های ننگرهار و کنر در شرق افغانستان را لرزاند. این زلزله در نزدیکی جلال‌آباد، در عمق ۱۰ کیلومتری زمین رخ داد و تا کنون 800کشته و بیش از ۱۰۰ زخمی گزارش شده است. سخنگوی طالبان، ذبیح‌الله مجاهد، اعلام کرد که احتمال افزایش تلفات وجود دارد و از مجامع جهانی درخواست کمک کرد، مناطق کوهستانی و احتمال رانش زمین، امدادرسانی را دشوار کرده است.
زلزله‌های تاریخی
زلزله تخار (مه ۱۹۹۸): زلزله‌ای با بزرگی ۶.۵ ریشتر در ولایت تخار بیش از ۴۰۰۰ کشته به جا گذاشت. این زلزله ۱۶۰۰۰ خانه را ویران کرد و حدود ۴۵۰۰۰ نفر را بی‌خانمان کرد.
زلزله نهرین بغلان (مارس ۲۰۰۲): این زلزله با قدرت ۶ ریشتر، بیش از ۱۱۰۰ کشته و ۱۰۰۰۰۰ بی‌خانمان به جا گذاشت.
زلزله هندوکش (اکتبر ۲۰۱۵): زلزله‌ای به بزرگی ۷.۵ ریشتر در بدخشان، ۳۹۹ کشته و خسارات گسترده‌ای در منطقه ایجاد کرد.
پیامدها و چالش‌های امدادرسانی
زلزله‌های افغانستان به دلیل شرایط خاص این کشور، از جمله فقر، ناامنی و زیرساخت‌های ضعیف، پیامدهای شدیدی به همراه داشته‌اند. خانه‌های گلی و غیراستاندارد در مناطق روستایی به شدت در برابر زلزله آسیب‌پذیر هستند. به عنوان مثال، در زلزله هرات ۲۰۲۳، روستای نایب رفیع با ۲۰۰۰ خانوار به طور کامل زیر آوار مدفون شد.
امدادرسانی در افغانستان با چالش‌های متعددی مواجه است:
مناطق صعب‌العبور: بسیاری از مناطق زلزله‌زده در نواحی کوهستانی قرار دارند که دسترسی به آنها دشوار است.
کمبود امکانات: نبود تجهیزات پزشکی، مواد غذایی و سرپناه کافی، عملیات نجات را مختل می‌کند.
ناامنی و جنگ: دهه‌ها درگیری، زیرساخت‌های امدادی را تضعیف کرده و هماهنگی بین‌المللی را دشوار ساخته است.
تغییرات زیست محیطی: زمستان‌های خشک و بارندگی‌های ناگهانی، خاک را برای جذب آب و تحمل زلزله شکننده‌تر کرده است.
اقدامات و واکنش‌ها
طالبان در واکنش به زلزله‌های اخیر، از سازمان‌های بین‌المللی و جامعه جهانی درخواست کمک کرده است. در زلزله پکتیکا، هلی کوپترهای امدادی برای انتقال مواد غذایی و دارویی اعزام شدند. در زلزله هرات، سازمان ملل و یونیسف اقدام به ارسال کمک‌های بشردوستانه کردند، اما کمبود پتو، چادر و مواد غذایی همچنان گزارش شده است. گروه‌های ضد طالبان نیز به ناکارآمدی امدادرسانی اشاره کرده‌اند و خواستار پاسخگویی بیشتر شده‌اند.
برای کاهش تأثیرات زلزله‌های آینده، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
ساخت خانه‌های مقاوم در برابر زلزله و بهبود زیرساخت‌های شهری و روستایی.
افزایش آگاهی مردم درباره اقدامات ایمنی در زمان زلزله.
ایجاد پایگاه‌های امدادی مجهز در مناطق زلزله‌خیز.
تقویت هماهنگی با سازمان‌های جهانی برای امدادرسانی سریع‌تر.
نتیجه‌گیری
زلزله‌های مرگبار در افغانستان، از جمله زلزله‌های هرات (۲۰۲۳)، پکتیکا (۲۰۲۲) و ننگرهار (۲۰۲۵)، نشان‌دهنده آسیب‌پذیری بالای این کشور در برابر بلایای طبیعی است. موقعیت زمین‌شناختی، زیرساخت‌های ضعیف و شرایط اجتماعی-اقتصادی، این زلزله‌ها را به فجایعی بزرگ تبدیل کرده‌اند. با این حال، با بهبود زیرساخت‌ها، آموزش عمومی و همکاری بین‌المللی، می‌توان خسارات را کاهش داد و از تکرار چنین فجایعی جلوگیری کرد. جامعه جهانی و مقامات محلی باید برای بازسازی و پیشگیری از زلزله‌های آینده اقدام فوری کنند.
