از تسلط طالبان بر افغانستان در سال ۲۰۲۱، این گروه با ادعای بهبود کیفیت سوخت، استانداردهای سخت‌گیرانه‌ای بر واردات مواد نفتی اعمال کرده است. اداره ملی استاندارد افغانستان (ANSA) مسئولیت بازرسی کیفیت بنزین و گازوئیل را بر عهده دارد و تانکرهای غیراستاندارد را از مرزهای کلیدی مانند اسلام‌قلعه، نیمروز و فراه بازمی‌گرداند. با این حال، نبود آزمایشگاه‌های مجهز و شفافیت در فرآیند بازرسی، این سیاست‌ها را به ابزاری سیاسی تبدیل کرده است.
آمار بازگشت تانکرها: شواهد فشار بر ایران
محدودیت‌های طالبان منجر به بازگشت گسترده تانکرهای سوخت به ایران شده است:
در ۱۱ اگست ۲۰۲۵ ، ۱۶۶ تانکر سوخت بی‌کیفیت (۱۶۱ تانکر گازوئیل و ۲ تانکر بنزین از بندر نیمروز، ۳ تانکر بنزین از بندر شیرخان) به ایران و تاجیکستان بازگردانده شد.
در اگست سال جاری، از ۲۵۰ تانکر سوخت ایرانی در مرز میلک، ۱۵۳ تانکر به دلیل کیفیت پایین بازگردانده شدند و ۹۷ تانکر دیگر در انتظار بازگشت بودند.
در می ۲۰۲۴، ۳۳ تانکر گازوئیل و بنزین کم‌کیفیت به ایران بازگردانده شد.
در مارچ ۲۰۲۴، ۱۶ تانکر دیزل غیراستاندارد از مرز فراه بازگردانده شد.
در ژانویه 2024، ۱۳ تانکر سوخت بی‌کیفیت از ایران برگشت داده شد.
در سال جاری، تا اول تابستان، ۱۰۴ تانکر مواد نفتی بی‌کیفیت به کشورهای صادرکننده (عمدتاً ایران) باز گردانده شدند. این آمار نشان‌دهنده شدت محدودیت‌ها است، اما نبود استانداردهای شفاف و تجهیزات آزمایشگاهی، این اقدامات را به چالشی سیاسی برای ایران تبدیل کرده است.
سیاست‌های طالبان: نمایش استاندارد یا ابزار سیاسی؟
طالبان ادعا می‌کند که استانداردهای کیفی برای بنزین (حداقل اکتان) و گازوئیل (سولفور پایین) را برای حفاظت از محیط زیست و سلامت عمومی اعمال می‌کند. اما فقدان زیرساخت‌های آزمایشگاهی پیشرفته، این ادعا را زیر سؤال می‌برد. احمد معروفخانی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران، در سال 2023 اظهار داشت که آزمایشگاه‌های افغانستان فاقد تجهیزات لازم برای سنجش دقیق شاخص‌هایی مانند بنزین (با استاندارد جهانی ۲ درصد) یا سولفور هستند. او افزود که برخی بازرسی‌ها سلیقه‌ای بوده و با پرداخت رشوه، سوخت‌های غیراستاندارد وارد می‌شوند، در حالی که محصولات با کیفیت بالاتر به دلایل نامعلوم برگشت داده می شوند.
این عدم شفافیت و زیرساخت، سیاست طالبان را به ابزاری برای فشار بر ایران تبدیل کرده است. نورالدین عزیزی، سرپرست وزارت صنعت و تجارت طالبان، در سال ۲۰۲۲ از قرارداد با روسیه برای واردات ۱ میلیون تن گاز و گازوئیل خبر دادکه نشان‌دهنده تلاش برای کاهش وابستگی به ایران است. این اقدام همزمان با کاهش ۴۰ درصدی تجارت ایران و افغانستان از ۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۱.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ بود که برخی آن را نتیجه دامپینگ سوخت ارزان روسیه می‌دانند.
نقش تحریم‌های بین‌المللی و تحریک کشورهای رقیب
تحریم‌های ایالات متحده و جامعه جهانی علیه ایران، که صادرات نفت این کشور را محدود کرده، افغانستان را به یکی از معدود بازارهای صادراتی ایران تبدیل کرده است. اما طالبان که به دنبال به رسمیت شناخته شدن توسط جامعه جهانی است، ممکن است با اعمال محدودیت‌های سخت‌گیرانه بر سوخت ایرانی، به کشورهای غربی سیگنال دهد که با استانداردهای بین‌المللی همسو است. این سیاست می‌تواند بخشی از استراتژی دیپلماتیک طالبان برای جلب حمایت بین‌المللی باشد، در حالی که ایران را تحت فشار قرار می‌دهد. همچنین رقابت کشورهای دیگر مانند روسیه و قزاقستان در بازار سوخت افغانستان، طالبان را به سمت سخت‌گیری بیشتر بر ایران سوق داده است. برای مثال، در سال ۲۰۲۳، روسیه بیش از ۵۰۰ هزار تن سوخت به افغانستان صادر کرد که بخش عمده آن با قیمت‌های پایین‌تر عرضه شد.
ترانزیت سوخت از عراق:
بخش قابل توجهی از سوخت وارداتی به افغانستان از طریق ایران و از مبدأ عراق ترانزیت می‌شود، این سوخت‌ها، عمدتاً گازوئیل، به دلیل کیفیت پایین توسط ANSA بازگردانده می‌شوند، در ژانویه ۲۰۲۳، ۲۶ تانکر گازوئیل ترانزیتی از عراق از مرز زرنج به ایران باز گردانده شدند. محمدمهدی جوانمرد قصاب، مشاور اقتصادی نماینده ویژه ایران در امور افغانستان، اظهار داشت که این سوخت‌ها متعلق به ایران نیستند، اما به دلیل ترانزیت از خاک ایران، مشکلات لجستیکی و هزینه‌های اضافی برای ایران ایجاد می‌کنند. ایران به عنوان مسیر ترانزیت، درگیر بلاتکلیفی این تانکرها شده است، زیرا عراق از پذیرش آنها امتناع می‌ورزد. این وضعیت باعث افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و سردرگمی در مرزها شده است. نبود توافقات سه‌جانبه بین ایران، افغانستان و عراق، این چالش را تشدید کرده است.
محدودیت‌های طالبان تأثیرات منفی متعددی بر ایران داشته است:
توقف تانکرها، مانند ۲۵۰ تانکر در میلک در 2025، باعث تأخیرهای طولانی و افزایش هزینه‌های لجستیکی شده است. رئیس گمرک ایران این توقف‌ها را نتیجه استانداردهای غیرمنطقی طالبان دانسته است و با وجود افزایش ۸۴ درصدی صادرات ایران به افغانستان در سال ۲۰۲۴ بازگشت مکرر تانکرها می‌تواند اعتماد تجار افغان را کاهش دهد و رقبایی مانند Russia و قزاقستان را تقویت کند. همچنین بازگشت سوخت‌های صادراتی یا ترانزیتی می‌تواند به مدیریت قاچاق کمک کندبه علاوه ادعاهای رشوه‌خواری در بازرسی‌های طالبان، به وجهه ایران به عنوان صادرکننده قابل اعتماد آسیب می‌زند.
محسن پاک‌نژاد وزیر نفت، در حاشیه نشست هیئت دولت در جمع خبرنگاران درباره صادرات سوخت به افغانستان عنوان کرد: صادرات به افغانستان بیشتر به صورت ترانزیت گازوئیل انجام می‌شود و بخشی از این سوخت از ترکمنستان و مقدار کمی نیز از مرزهای غربی وارد شده و به افغانستان ترانزیت می‌شود. تا آنجایی که من اطلاع دارم در این زمینه هیچ مشکلی با طرف افغان وجود ندارد و این روند همچنان ادامه دارد.
انتقاد از سیاست طالبان و راهکارها
سیاست طالبان در کنترل کیفیت سوخت، به دلیل نبود آزمایشگاه‌های مجهز و شفافیت، به ابزاری برای فشار سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است. این محدودیت‌هاکه تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی و رقابت کشورهای دیگر شکل گرفته‌اند، بیش از آنکه به بهبود کیفیت منجر شوند، تجارت ایران را مختل کرده‌اند.
نتیجه‌گیری
محدودیت‌های طالبان بر کیفیت مواد نفتی وارداتی، با وجود توجیه ظاهری، به دلیل فقدان زیرساخت‌های آزمایشگاهی و شفافیت، بیش از آنکه فنی باشد، سیاسی است. این سیاست‌ها که تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی و تحریک کشورهای رقیب شکل گرفته‌اند، تجارت ایران با افغانستان را مختل کرده و مشکلات لجستیکی برای سوخت‌های ترانزیتی عراق ایجاد کرده‌اند. ایران باید با دیپلماسی فعال و بهبود کیفیت محصولات، از کاهش سهم خود در بازار افغانستان جلوگیری کند، در غیر این صورت ممکن است رقبا جای آن را بگیرند.
آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید:
توافق‌نامه لغو دوجانبه ویزای مقام‌های دیپلماتیک میان پاکستان و بنگلادش
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز یکشنبه (دوم شهریورماه ۱۴۰۴)
کشته شدن ۴۷ جنگجوی طالبان افغان در مرز پاکستان؛ آیا اسلام‌آباد پیامدهای سیاست‌های گذشته را می‌چشد؟
تشدید روند اخراج مهاجران افغانستانی؛ روزانه بیش از ۳۵۰۰ تن از پاکستان بازگردانده می‌شوند
