افغانستان در سال‌های اخیر با یکی از شدیدترین بحران‌های انسانی جهان مواجه بوده است. گزارش‌های مکرر سازمان‌های بین‌المللی، به‌ویژه برنامه جهانی غذا (WFP)، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) و دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل (OCHA) از افزایش ناامنی غذایی و سوءتغذیه در این کشور خبر می‌دهند. این بحران با بازگشت گسترده مهاجران از کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران و پاکستان، تشدید شده و ابعاد آن را پیچیده‌تر کرده است.
ابعاد و گستره بحران گرسنگی
بر اساس گزارش جهانی بحران‌های غذایی در سال ۲۰۲۳، حدود ۲۸۲ میلیون نفر در جهان از گرسنگی رنج برده‌اند که افغانستان یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های ناامنی غذایی حاد در جهان است. در سال ۲۰۲۲، دفتر هماهنگی کمک‌های بشردوستانه سازمان ملل اعلام کرد که ۲۲.۸ میلیون نفر، یعنی بیش از نیمی از جمعیت ۴۴.۵ میلیونی افغانستان، با ناامنی غذایی مواجه هستند و تنها ۷ درصد از شهروندان به غذای کافی دسترسی دارند.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که تنها ۱۶ درصد از کودکان در افغانستان از رژیم غذایی حداقل قابل قبول برخوردارند. بیش از ۳.۵ میلیون کودک زیر پنج سال دچار سوءتغذیه هستند و بیش از یک میلیون کودک در معرض خطر مرگ ناشی از سوءتغذیه حاد قرار دارند.
در سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴، حدود ۱۵.۸ میلیون نفر در فاز سوم (بحران) و ۳.۶ میلیون نفر در فاز چهارم (اضطراری) ناامنی غذایی قرار داشتند. در ولایت غور، ده‌ها هزار نفر به سطح پنجم (فاجعه‌بار) رسیده‌اند که مقدمه قحطی است. مناطق شرقی، جنوب‌شرقی، شمالی، شمال‌غربی و جنوبی کشور بیشترین میزان ناامنی غذایی را تجربه می‌کنند. در ۲۵ ولایت از ۳۴ ولایت، بیش از یک‌سوم کودکان زیر پنج سال در دو هفته اخیر اسهال را تجربه کرده‌اند که نشان‌دهنده کمبود خدمات بهداشتی و غذایی است.
عوامل بحران گرسنگی در افغانستان
بحران گرسنگی در افغانستان نتیجه ترکیبی از عوامل داخلی و خارجی است که به شرح زیر است:
دهه‌ها جنگ، به‌ویژه پس از تسلط طالبان در اوت ۲۰۲۱، زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی را تخریب کرده است. سیاست‌های طالبان، مانند محدودیت اشتغال زنان، به کاهش درآمد خانوارها و افزایش فقر منجر شده است.
قطع کمک‌های مالی کشورهای اهداکننده، به‌ویژه توقف ۵۶۰ میلیون دلار کمک آمریکا، توانایی برنامه جهانی غذا برای کمک‌رسانی را به‌شدت محدود کرده است. این سازمان در حال حاضر تنها می‌تواند به ۸ میلیون نفر با جیره‌های ناکافی کمک کند.
مسدود شدن دارایی‌های ارزی افغانستان، محدودیت‌های بانکی و تورم شدید (افزایش ۵۰ درصدی قیمت مواد غذایی از جولای ۲۰۲۱) قدرت خرید مردم را کاهش داده است. بیش از ۹۰ درصد جمعیت از ناامنی غذایی رنج می‌برند و بسیاری مجبور به حذف وعده‌های غذایی یا فرستادن کودکان به کار شده‌اند.
خشکسالی‌های مکرر، سیل و زلزله به تولید کشاورزی آسیب زده و معیشت جوامع روستایی را تهدید کرده است.
از سپتامبر ۲۰۲۳، بیش از ۴ میلیون مهاجر افغان از ایران و پاکستان بازگشته‌اند و انتظار می‌رود یک میلیون نفر دیگر نیز از پاکستان اخراج شوند. این بازگشت‌کنندگان که اغلب فاقد سرپناه و منابع هستند، فشار مضاعفی بر منابع محدود وارد کرده‌اند.
پیامدهای بحران گرسنگی
بحران گرسنگی در افغانستان پیامدهای گسترده‌ای بر جامعه و آینده این کشور دارد:
سوءتغذیه حاد باعث افزایش مرگ‌ومیر کودکان و مشکلات بلندمدت مانند کوتاه‌قدی و اختلالات رشدی شده است.
افزایش فقر و گرسنگی به مهاجرت غیرقانونی و بی‌جاشدگی داخلی منجر شده است. بسیاری از خانواده‌ها برای فرار از گرسنگی به شهرها یا کشورهای دیگر پناه می‌برند.
کاهش منابع و افزایش فقر می‌تواند به بی‌ثباتی اجتماعی و افزایش جرم منجر شود.
کاهش کمک‌ها باعث تعطیلی بیش از ۴۰۰ مرکز بهداشتی، ۴۰۰ مرکز درمان سوءتغذیه و ۳۰۰ کلینیک برای بازماندگان خشونت جنسی شده است.
برنامه‌های تغذیه‌ای مانند «میان‌وعده در مدرسه» برای ۶۱۶ هزار دانش‌آموز متوقف شده است.
زنان خودسرپرست و کودکان از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها هستند؛ دوسوم زنان خودسرپرست توانایی تهیه غذای کافی ندارند.
تأثیر اخراج مهاجران بر بحران انسانی
بازگشت گسترده مهاجران از ایران و پاکستان، به‌ویژه پس از تصمیم پاکستان در آوریل ۲۰۲۵ برای اخراج مهاجران بدون مدرک، بحران انسانی را تشدید کرده است. بازگشت‌کنندگان اغلب فاقد سرپناه، غذا و خدمات بهداشتی هستند. سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM) هشدار داده که بدون کمک فوری، این موج به فاجعه انسانی منجر خواهد شد.
مناطق مرزی و فقیرنشین که پذیرای بازگشت‌کنندگان هستند، با کمبود منابع مواجه شده‌اند. این مسئله رقابت بر سر منابع محدود را افزایش داده و تنش‌های اجتماعی را تشدید کرده است. همچنین، حدود ۵ هزار کودک تنها بدون سرپرست به افغانستان بازگشته‌اند.
راهکارها و پیشنهادها
جامعه جهانی باید بودجه موردنیاز را برای برنامه جهانی غذا تأمین کند تا از گرسنگی میلیون‌ها نفر جلوگیری شود.
ایجاد زیرساخت‌های اسکان، بهداشت و فرصت‌های شغلی برای مهاجران بازگشتی ضروری است.
سرمایه‌گذاری در کشاورزی مقاوم به تغییرات زیست‌محیطی و مدیریت بلایای طبیعی می‌تواند تولید غذا را افزایش دهد.
برنامه‌های تغذیه‌ای و آموزشی باید برای گروه‌های آسیب‌پذیر اولویت‌بندی شوند.
نتیجه‌گیری
بحران گرسنگی در افغانستان، با ابعاد گسترده و پیامدهای عمیق، نتیجه ترکیبی از جنگ، کاهش کمک‌های بین‌المللی، بحران اقتصادی، بلایای طبیعی و بازگشت گسترده مهاجران است. بدون اقدام فوری جامعه جهانی، این بحران می‌تواند به فاجعه‌ای بی‌سابقه و بحران انسانی منجر شود. سازمان‌های بین‌المللی مانند برنامه جهانی غذا و سازمان ملل خواستار کمک‌های فوری و پایدار برای جلوگیری از وخامت بیشتر وضعیت هستند. این بحران نه‌تنها یک چالش انسانی، بلکه آزمونی برای تعهد جهانی به ارزش‌های همبستگی و انسان‌دوستی است.
