افغانستان در سال‌های اخیر با بحران‌های متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دست‌وپنجه نرم کرده است. بازگشت اجباری بیش از دو میلیون مهاجر از کشورهای همسایه، به‌ویژه ایران و پاکستان و افزایش نرخ بیکاری به یکی از چالش‌های اصلی این کشور تبدیل شده است. در این میان، توافق طالبان با قطر برای اعزام کارگران افغان به این کشور، به‌عنوان راهکاری برای کاهش بیکاری مطرح شده است. با این حال، این طرح با انتقادات جدی از جمله بهره‌برداری تبلیغاتی طالبان و قطر از این برنامه، دریافت هزینه‌های غیرشفاف از متقاضیان و ناتوانی در ارائه راه‌حلی پایدار برای بحران بیکاری مواجه است.
ابعاد بحران بیکاری در افغانستان
بر اساس گزارش بانک جهانی در ماه اردیبهشت ۱۴۰۴، نرخ بیکاری در افغانستان پس از تسلط طالبان دو برابر شده و از هر چهار جوان، یک نفر بیکار است. بازگشت اجباری حدود دو میلیون مهاجر از ایران و پاکستان طی یک سال گذشته، به این بحران دامن زده و تخمین زده می‌شود که ۱.۷ میلیون نفر به جمعیت بیکاران افزوده شده است. این مهاجران که اغلب در مشاغل غیررسمی در کشورهای همسایه مشغول بودند، اکنون با فقدان فرصت‌های شغلی در افغانستان مواجه‌اند. کاهش کمک‌های بین‌المللی، قطع دسترسی به دارایی‌های خارجی و کوچک‌سازی ادارات دولتی توسط طالبان (از جمله حذف ۹۰ هزار موقعیت شغلی در وزارت معارف) نیز به تشدید این بحران منجر شده است.
توافق اعزام کارگران به قطر
وزارت کار و امور اجتماعی طالبان در ۳۰ سرطان ۱۴۰۴ اعلام کرد که توافقی با یک شرکت مختلط دولتی قطر و شرکت‌های خصوصی کاریابی افغانستان برای اعزام کارگران افغان به قطر صورت گرفته است. این طرح در مرحله اول ۷۰۰ فرصت شغلی و در مجموع ۲,۰۰۰ فرصت در بخش‌هایی مانند مهندسی برق، آشپزی، هتل‌داری، رانندگی، و نظافت ایجاد کرده است. در ادامه، ۱,۳۰۰ فرصت شغلی دیگر نیز اضافه شد. ثبت‌نام این برنامه از ۷ اسد ۱۴۰۴ در ۲۰ ولایت آغاز شد و شامل مشاغلی در ۱۴ رشته تخصصی است.
با این حال، هجوم هزاران نفر به مراکز ثبت‌نام در شهرهایی مانند کابل، هرات، قندهار، و ننگرهار نشان‌دهنده عمق بحران بیکاری است. گزارش‌ها حاکی از صف‌های طولانی و هرج‌ومرج در این مراکز است، به‌طوری که تنها در هرات بیش از ۱۰,۰۰۰ نفر برای ۲۰۰ سهمیه ثبت‌نام کردند. این هجوم، نشانه‌ای از ناامیدی گسترده مردم از یافتن شغل در داخل کشور است.
بهره‌برداری تبلیغاتی طالبان و قطر
طالبان این برنامه را به‌عنوان یک موفقیت استراتژیک تبلیغ کرده و ادعا می‌کند که اعزام کارگران به‌صورت قانونی، مصون و با عزت انجام می‌شود. با این حال، منتقدان بر این باورندکه این طرح بیش از آنکه راه‌حلی پایدار باشد، ابزاری برای بهره‌برداری سیاسی و تبلیغاتی است. طالبان با برجسته‌سازی این توافق، تلاش می‌کند مشروعیت خود را در داخل و خارج تقویت کند. قطر نیز که روابط نزدیکی با طالبان دارد و از سال ۲۰۱۳ میزبان دفتر سیاسی این گروه بوده، از این برنامه برای تقویت جایگاه خود به‌عنوان میانجی‌گر منطقه‌ای بهره می‌برد. این در حالی است که قطر هنوز طالبان را به‌عنوان دولت رسمی به رسمیت نشناخته است.
انتقادات به روند ثبت‌نام و دریافت هزینه
یکی از جنبه‌های بحث‌برانگیز این طرح، دریافت هزینه ثبت‌نام از متقاضیان است. گزارش‌ها نشان می‌دهد که طالبان برای هر فرم ثبت‌نام ۱۰۰ تا ۲۰۰ افغانی دریافت می‌کند. در یک مرکز در کابل، روزانه حدود ۲,۰۰۰ نفر ثبت‌نام می‌کنند که درآمد روزانه ۴۰۰,۰۰۰ افغانی را برای طالبان به همراه دارد. این موضوع انتقادات گسترده‌ای را برانگیخته، زیرا بسیاری معتقدند طالبان از ناامیدی مردم سوءاستفاده کرده و این روند را به منبعی برای درآمدزایی تبدیل کرده است. برخی متقاضیان، از جمله یک مهندس در هرات، این فرآیند را غیرشفاف و همراه با هرج‌ومرج توصیف کرده‌اند. گزارش‌ها همچنین حاکی از اولویت‌دادن به افراد نزدیک به طالبان در فرآیند گزینش است که شفافیت این طرح را زیر سؤال می‌برد.
ناکارآمدی در برابر مقیاس بحران
اعزام ۲,۰۰۰ کارگر به قطر، در مقایسه با ۱.۷ میلیون بیکار جدید و میلیون‌ها نفر دیگر که پیش‌تر بیکار بودند، تنها تسکینی موقت است. این طرح نمی‌تواند به‌طور ریشه‌ای بحران بیکاری را حل کند، زیرا فاقد استراتژی جامع برای ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار در داخل کشور است. طالبان فاقد برنامه‌های اقتصادی مؤثر و تخصص لازم برای مدیریت بحران‌های اقتصادی است. علاوه بر این، اخراج گسترده مهاجران از ایران و پاکستان، همراه با کاهش کمک‌های بشردوستانه و بحران‌های اقلیمی مانند خشکسالی، فشار بر اقتصاد شکننده افغانستان را افزایش داده است.
برای تبدیل این طرح به راه‌حلی مؤثرتر، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
طالبان باید معیارهای گزینش و فرآیند ثبت‌نام را شفاف کند و از دریافت هزینه‌های غیرضروری خودداری نماید.
ایجاد برنامه‌های آموزشی برای کارگران پیش از اعزام می‌تواند شانس استخدام آن‌ها را افزایش دهد.
به‌جای تکیه بر اعزام نیروی کار به خارج، طالبان باید روی ایجاد فرصت‌های شغلی در داخل کشور از طریق سرمایه‌گذاری در بخش‌های کشاورزی، صنعت و زیرساخت‌ها تمرکز کند.
برنامه‌های بازپیوند اجتماعی و اقتصادی برای مهاجران اخراج‌شده می‌تواند فشار بر بازار کار را کاهش دهد.
طالبان باید با سازمان‌های بین‌المللی برای جذب کمک‌های هدفمند و توسعه برنامه‌های اشتغال‌زایی همکاری کند.
نتیجه‌گیری
توافق اعزام کارگران به قطر، اگرچه در نگاه اول گامی مثبت به نظر می‌رسد، اما در برابر مقیاس بحران بیکاری در افغانستان ناچیز است. هجوم مردم به مراکز ثبت‌نام و دریافت هزینه‌های غیرشفاف، نشان‌دهنده عمق ناامیدی و سوءمدیریت در این فرآیند است. طالبان و قطر از این طرح برای اهداف تبلیغاتی بهره می‌برند، در حالی که راه‌حلی پایدار برای معضل بیکاری ارائه نشده است. برای مقابله با این چالش نیاز به استراتژی‌های جامع، شفافیت و همکاری‌های بین‌المللی است تا اقتصاد افغانستان از این بحران خارج شود.
«آخرین اخبار افغانستان را در ایراف بخوانید»
بیشتر بخوانید:
سدسازی های ترکیه و طالبان تهدیدی علیه امنیت آبی ایران
اشتغال ۵ هزار مهاجر بازگشته در شهرک صنعتی هرات؛ برنامه ریزی برای جذب ۱۰ هزار نیروی کار
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز دوشنبه (۲۷ مردادماه ۱۴۰۴)
آغاز رسمی پروژه ۱۰ میلیارد دلاری تولید برق در هرات با سرمایه‌گذاری عزیزی گروپ
