نشست دو روزه رهبران جوان، فعالان سیاسی و نمایندگان زنان افغانستان در اسلام‌آباد با عنوان «به‌سوی اتحاد و اعتماد»، بیش از یک گردهمایی ساده است؛ این نشست نمادی از تلاش‌های تازه برای بازتعریف سیاست و توازن قدرت در افغانستان و جنوب آسیا به شمار می‌رود. در حالی که منطقه طی چهار سال اخیر شاهد تغییرات سریع و معادلات پیچیده‌ای بوده است، این گردهمایی می‌تواند نشانه‌ای از شکل‌گیری مسیرهای تازه برای گفت‌وگو، اعتمادسازی و فشار هوشمندانه بر طالبان باشد.
نشست با همکاری موسسه ثبات استراتژیک جنوب آسیا و گروه «زنان برای افغانستان» برگزار می شود و هدف آن ترویج صلح، تقویت مشارکت مدنی و ایجاد کانالی برای تعامل میان اپوزیسیون و پاکستان است. نکته کلیدی این است که جبهه مقاومت اخیراً از پاکستان تقاضای همکاری کرده بود و این نشست می‌تواند بخشی از پاسخ به این درخواست باشد. به عبارت دیگر، این گردهمایی نه تنها فرصت بازتاب صدای اپوزیسیون و جامعه مدنی است، بلکه در چارچوب فشار هوشمندانه بر طالبان و ایجاد فضای میانجیگری منطقه‌ای نیز قابل تحلیل است.
اگرچه گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان، در این نشست حضور ندارد، دیگر شخصیت‌های مطرح اپوزیسیون از جمله نصیراحمد اندیشه، مصطفی مستور، فوزیه کوفی، حسین یاسا، زهرا جویا و مولوی عبدالله قرلق در جلسه شرکت خواهند کرد. تمرکز نشست بر نسل جوان و فعالان مدنی است که خواهان شنیده شدن صدای خود در معادلات افغانستان هستند و به دنبال شکل‌دهی مسیرهای تازه برای صلح و عدالت‌اند.
چهار سال فراز و فرود روابط پاکستان و طالبان
پس از تسلط دوباره طالبان بر افغانستان در اوت ۲۰۲۱، پاکستان تلاش کرده است از طریق ارتباط نزدیک با طالبان ثبات منطقه‌ای را حفظ کند و جایگاه خود را به عنوان میانجی و بازیگر تاثیرگذار تثبیت نماید. با این حال، ناکامی طالبان در مهار شبه‌نظامیان تحریک طالبان پاکستان (TTP) و افزایش ناامنی در مرزها باعث شد نگاه اسلام‌آباد به افغانستان متوازن‌تر و چندلایه‌تر شود.
حملات مکرر TTP و تهدید امنیت داخلی، زمینه بازنگری راهبرد پاکستان را فراهم آورد و باعث شد اسلام‌آباد به دنبال تعامل با اپوزیسیون و جامعه مدنی باشد تا بتواند فشار هوشمندانه‌ای بر طالبان وارد کند. این تغییر راهبرد با تلاش‌های دیپلماتیک چین برای توسعه مسیر اقتصادی CPEC نیز همزمان است و نشان می‌دهد پاکستان به دنبال یک راهبرد جامع و چندلایه در جنوب آسیا است؛ راهبردی که طالبان تنها بخشی از آن باشند و حضور جریان‌های مخالف و فعالان مدنی نیز در معادلات سیاسی لحاظ شود.
این تحولات نشان می‌دهد که اسلام‌آباد در حال شکل‌دهی یک توازن سیاسی است که می‌تواند فشار منطقه‌ای بر طالبان و جایگاه اپوزیسیون را همزمان افزایش دهد.
تمرکز بر رهبران جوان و زنان؛ بازخوانی سیاست منطقه‌ای
نشست اسلام‌آباد برخلاف گردهمایی‌های پیشین که تمرکز بر جناح‌های سنتی و چهره‌های باسابقه بود، میزبان نسل جدید و فعالان زن است. حضور فوزیه کوفی، فعال حقوق زنان و نماینده پیشین پارلمان، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ او و دیگر فعالان زن بر ضرورت ایجاد فضای گفت‌وگوی صلح‌آمیز، بازگرداندن حقوق زنان و مشارکت فعال در سیاست تاکید دارند.
این تمرکز بر نسل جوان و زنان، نشان می‌دهد که پاکستان در حال بازخوانی سیاست خود در قبال افغانستان است و به دنبال مشاهده کشور از منظر تنوع جناح‌ها و دیدگاه‌های سیاسی است. چنین رویکردی می‌تواند ظرفیت دیپلماتیک اسلام‌آباد را تقویت کرده و به عنوان ابزاری برای اعتمادسازی و میانجیگری منطقه‌ای عمل کند. همچنین پیام روشنی به طالبان دارد: حمایت پاکستان دیگر مطلق نیست و تعامل با جریان‌های مخالف و جامعه مدنی باید در سیاست‌های داخلی و خارجی طالبان لحاظ شود.
پیام‌ها و واکنش‌ها
نشست اسلام‌آباد پیام‌های متعددی در سطوح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی دارد:
1. پیام به طالبان: فشار برای مهار گروه‌های شبه‌نظامی، بازنگری در سیاست‌های داخلی و توجه به ثبات منطقه‌ای. ناکامی طالبان در مهار TTP و افزایش نارضایتی پاکستان نشان می‌دهد دولت طالبان نمی‌تواند نماینده تمام افغانستان باشد.
2. پیام به اپوزیسیون و جامعه جهانی: نشست فرصتی برای اپوزیسیون و فعالان مدنی فراهم می‌کند تا صدای خود را بلند کنند و نقش فعالی در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای داشته باشند. حضور جبهه مقاومت و درخواست آن‌ها برای همکاری، اهمیت نشست را دوچندان کرده و نشان می‌دهد اسلام‌آباد به دنبال تعامل با طیف‌های مختلف سیاسی افغانستان است.
3. واکنش‌های بین‌المللی: زلمی خلیلزاد، نماینده پیشین آمریکا در امور افغانستان، این نشست را «تحریک‌آمیز» خواند و هشدار داد که حمایت ظاهری پاکستان از مخالفان طالبان می‌تواند در شرایط بی‌اعتمادی میان دو کشور خطرناک باشد. فعالان زن و دیگر چهره‌های اپوزیسیون، از جمله فوزیه کوفی، اهمیت نشست را در اعتمادسازی و بازگرداندن حقوق زنان مثبت ارزیابی کرده‌اند.
4. پیامدهای منطقه‌ای: نشست اسلام‌آباد جایگاه پاکستان را به عنوان بازیگر کلیدی و میانجی افغانستان تقویت می‌کند و می‌تواند روابط این کشور با چین، هند، غرب و دیگر کشورهای منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین باعث افزایش مشروعیت اپوزیسیون و جریان‌های مدنی شده و طالبان را تحت فشار قرار می‌دهد تا سیاست‌های محدودکننده خود را تعدیل کنند.
شکاف میان طالبان و پاکستان
چهار سال تعامل نزدیک میان طالبان و پاکستان باعث شده بود تصور شود روابط دو طرف بدون تنش است. با این حال حضور شبه‌نظامیان تحریک طالبان پاکستان (TTP) در خاک افغانستان و ناتوانی طالبان در مهار آن‌ها، شکاف آشکاری ایجاد کرده است. پاکستان بارها طالبان را به حمایت یا پناه دادن به جنگجویان TTP متهم کرده و اخیراً هشدار داده که از هدایت این گروه به خاک پاکستان خودداری شود.
این اختلافات زمینه را برای پاکستان فراهم کرده تا با اپوزیسیون افغانستان تعامل داشته باشد و بر سیاست‌های داخلی طالبان فشار ایجاد کند. نشست اسلام‌آباد صرفاً یک گردهمایی علمی و فرهنگی نیست، بلکه پاسخی به درخواست جبهه مقاومت و گامی استراتژیک برای تنظیم معادلات قدرت در منطقه محسوب می‌شود.
جمع‌بندی و تحلیل نهایی
نشست اسلام‌آباد با حضور رهبران جوان و فعالان زن و مرد مخالف طالبان، نمادی از تحولات بالقوه در معادلات قدرت افغانستان و جنوب آسیا است. پیام روشن این نشست آن است که طالبان تحت فشار منطقه‌ای و امنیتی قرار دارند و اپوزیسیون، با همراهی و درخواست تازه جبهه مقاومت که اخیراً از پاکستان تقاضای همکاری کرده بود، می‌تواند بارقه‌ای از تغییر، امید و مشروعیت برای مردم ایجاد کند.
پاکستان اکنون میان دو راهی قرار دارد: استفاده از این نشست به عنوان ابزار اعتمادسازی و میانجیگری یا به عنوان ابزار فشار سیاسی. اگر اسلام‌آباد به درستی از این فرصت بهره گیرد، می‌تواند نقش خود را به عنوان میانجی مطمئن و متعادل در سیاست افغانستان تثبیت کند؛ اما هرگونه سوءمحاسبه یا واکنش شدید طالبان می‌تواند بی‌ثباتی بیشتر و پیچیدگی شرایط را به همراه داشته باشد.
حضور نسل جدید رهبران و زنان در این نشست، همراه با نقش جبهه مقاومت و درخواست همکاری آن‌ها، امید به مسیرهای صلح‌آمیز و عدالت‌محور را افزایش می‌دهد و می‌تواند الگویی برای گفت‌وگو و اعتمادسازی در جنوب آسیا باشد. علاوه بر این، این نشست نشان می‌دهد که تعادل میان فشار منطقه‌ای، مشارکت اپوزیسیون و جامعه مدنی، و دیپلماسی میانجیگرانه، کلید دستیابی به ثبات در افغانستان و جنوب آسیا است.
