در 11 مرداد 1404 وزارت آب و انرژی طالبان از امضای تفاهم‌نامه‌ای با شرکت خصوصی عزیزی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار برای تولید ۱۰ هزار مگاوات برق در کابل خبر داد. این پروژه که به ادعای طالبان بزرگترین سرمایه‌گذاری در تاریخ افغانستان است، در آستانه چهارمین سالگرد تسلط مجدد طالبان بر این کشور اعلام شد. این اعلامیه با توجه به سابقه وعده‌های مشابه از سوی میرویس عزیزی، رئیس شرکت عزیزی گروپ، واکنش‌های منفی به آن‌ها، پرسش‌هایی درباره واقعیت، امکان‌پذیری و انگیزه‌های پشت این قرارداد ایجاد کرده است. آیا این پروژه نشانه‌ای از پیشرفت اقتصادی تحت حاکمیت طالبان است یا صرفاً یک بزرگ‌نمایی تبلیغاتی برای تقویت وجهه سیاسی آن‌ها؟
جزئیات قرارداد
بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط منابع رسمی طالبان و رسانه‌های وابسته، این تفاهم‌نامه با حضور ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخست‌وزیر طالبان و میرویس عزیزی، رئیس شرکت عزیزی گروپ، در کابل امضا شد. جزئیات کلیدی این پروژه عبارت‌اند از:
تولید ۱۰ هزار مگاوات برق از منابع متنوع شامل گاز طبیعی، زغال‌سنگ، آب، باد و خورشید.
چهار هزار مگاوات برای مصرف عمومی و ۶ هزار مگاوات برای کارخانه‌های صنعتی.
طراحی پروژه طی ۶ ماه آینده (تا اوایل ۱۴۰۵) نهایی خواهد شد.
در مرحله اول، تولید ۲ تا ۳ هزار مگاوات برق آغاز می‌شود.
تکمیل پروژه طی ۷ تا ۱۰ سال با هدف خودکفایی در تولید برق و صادرات به کشورهای همسایه.
ایجاد فرصت شغلی برای حدود ۱۵۰ هزار نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، با تأکید بر استفاده از ۹۸ درصد نیروی کار داخلی.
تأسیس یک مرکز آموزشی برای ارتقای ظرفیت نیروی انسانی و اجرای پروژه‌های زیرساختی مانند شبکه‌های انتقال برق.
تیم‌های فنی شرکت عزیزی و وزارت آب و انرژی از ۱۲ اسد ۱۴۰۴ کار بررسی و طراحی پروژه را آغاز کرده‌اند.
جزئیات فنی اولیه:
تولید ۳۴۰۰ مگاوات از زغال‌سنگ در ولایات مختلف (۷۵۰ مگاوات در مزارشریف، ۵۰۰ مگاوات در حیرتان، ۴۰۰ مگاوات در بغلان، ۴۰۰ مگاوات در بامیان، و ۱۵۰ مگاوات در هرات).
نیروگاه‌های گازی با ظرفیت ۳۷۰۰ مگاوات.
نیروگاه‌های برق‌آبی با ظرفیت ۲۷۰۰ مگاوات.
نیروگاه‌های خورشیدی با ظرفیت ۲۰۰ مگاوات.
همچنین، میرویس عزیزی در مراسم امضا اعلام کرد که علاوه بر این پروژه، ساخت یک بیمارستان مجهز برای درمان سرطان در کابل را آغاز خواهد کرد، که نشان‌دهنده گسترش فعالیت‌های او در بخش‌های غیرانرژی است. میرویس عزیزی، تاجر افغان مقیم امارات متحده عربی، پیش‌تر نیز وعده‌های کلانی برای سرمایه‌گذاری در افغانستان داده است: در ژانویه ۲۰۲۴ عزیزی اعلام کرد که طی ۵ سال آینده ۱۰ میلیارد دلار در بخش‌های انرژی و حمل‌ونقل سرمایه‌گذاری خواهد کرد. او همین‌طور از تولید ۵ تا ۶ هزار مگاوات برق و ساخت خطوط راه‌آهن سخن گفت، اما جزئیات اجرایی یا پیشرفت این وعده‌ها منتشر نشد.
همچنین در بهمن 1403 عزیزی از ساخت یک شهرک درمانی به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار در کابل خبر داد که شامل بیمارستان تخصصی و پرورشگاهی برای ۱۰ هزار کودک بی‌سرپرست بود. در سال گذشته تفاهم‌نامه‌ای برای تولید ۳ هزار مگاوات برق با سرمایه‌گذاری ۲ میلیارد دلار امضا شد که به نتیجه نرسید. این وعده‌ها اغلب با واکنش‌های منفی مواجه شده‌اند. برخی تحلیل‌گران معتقدند که اعلام چنین پروژه‌های عظیمی بدون ارائه جزئیات مالی یا اجرایی، بیشتر به تبلیغات شبیه است. به‌ویژه، شایعاتی مبنی بر اشتباه لفظی عزیزی در اعلام ۱۰ میلیارد دلار به‌جای افغانی مطرح شد، اما او این ادعا را رد کرد.
توانایی مالی میرویس عزیزی
میرویس عزیزی، متولد ۱۹۶۲ در لغمان، از تاجران برجسته افغان است که در سال ۱۹۸۸ به امارات مهاجرت کرد. او بنیان‌گذار عزیزی گروپ (تأسیس ۱۹۸۹) و عزیزی بانک (تأسیس ۲۰۰۶ با سرمایه اولیه ۷.۵ میلیون دلار) است. برخی اطلاعات درباره وضعیت مالی او:
عزیزی بانک: این بانک تا سال 1392 سرمایه‌ای حدود ۸۰ میلیون دلار داشت و بزرگترین بانک تجاری افغانستان محسوب می‌شود.
عزیزی دیولوپمنت: این شرکت بیش از ۲۰۰ پروژه املاک و مستغلات در دبی دارد که ارزش آن‌ها بیش از ۴۵ میلیارد درهم (حدود ۱۲.۲ میلیارد دلار) برآورد شده است. پروژه برج عزیزی، که قرار است دومین آسمان‌خراش بلند جهان باشد، از دیگر فعالیت‌های اوست.
شرکت نفتی هوتک: با سرمایه اولیه ۸۰ میلیون دلار، در ۱۰ کشور فعالیت می‌کند و گفته می‌شود تا سال 1392 حدود ۷۰ درصد محصولات نفتی افغانستان را تأمین کرده است.
تردیدها: هیچ منبع موثقی ثروت خالص عزیزی را تأیید نمی‌کند. برخی منابع او را ثروتمندترین فرد افغانستان می‌دانند، اما تأمین ۱۰ میلیارد دلار نقدینگی برای یک پروژه در کشوری با ریسک‌های سیاسی و اقتصادی بالا، نیازمند پشتوانه مالی عظیم یا همکاری با بانک‌ها و سرمایه‌گذاران بین‌المللی است. گزینه اول به دلیل عدم شفافیت دارایی‌های عزیزی و گزینه دوم به دلیل تحریم‌ها و عدم مشروعیت طالبان، چالش‌برانگیز است.
همچنین نام میرویس عزیزی در فهرست‌های معتبر میلیاردرها مانند فهرست فوربس، «باشگاه میلیاردرهای جهان» و سایر لیست‌های عمومی دیده نمی‌شود. در حالی که او از سرمایه‌گذاری‌های کلان در افغانستان خبر داده است. ادعای سرمایه‌گذاری‌های کلان او با عدم حضورش در فهرست میلیاردرها در تضاد است. این موضوع باعث ایجاد سوالاتی در مورد صحت ادعاهای مربوط به ثروت او شده است. همین‌طور میزان ثروت خالص میرویس عزیزی در هیچ نهاد معتبر اقتصادی ثبت نشده است. بنابراین، ادعای سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد دلاری او در پروژه برق افغانستان با توجه به عدم حضورش در فهرست میلیاردرها، مورد تردید قرار گرفته است.
نیازهای سرمایه‌گذاری بخش برق افغانستان
افغانستان با بحران شدید انرژی مواجه است. اطلاعات کلیدی در این زمینه: حدود ۶۵ درصد جمعیت به برق دسترسی ندارند. هشتاد درصد برق موردنیاز (حدود ۱۴۰۰ مگاوات) از کشورهای همسایه (تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، و ایران) وارد می‌شود، ظرفیت تولید داخلی حدود ۶۱۹ مگاوات است که عمدتاً از نیروگاه‌های آبی نغلو، سروبی و ماهیپر می‌باشد. کارشناسان ظرفیت تولید برق افغانستان را ۳۲۰ هزار مگاوات تخمین زده‌اند که شامل منابع آبی (۲۳ هزار مگاوات)، خورشیدی (۳۰۰ روز آفتابی در سال) و بادی است.
نیاز سرمایه‌گذاری:
در سال 1394، دولت پیشین برای تولید ۲ هزار مگاوات، سرمایه‌گذاری ۶ میلیارد دلاری را پیش‌بینی کرد که محقق نشد. هزینه تولید هر مگاوات برق خورشیدی حدود ۴۵۰ هزار دلار است. برای ۱۰ هزار مگاوات، حدود ۴.۵ میلیارد دلار فقط برای نیروگاه‌های خورشیدی نیاز است. با احتساب هزینه‌های زیرساختی (شبکه انتقال، زمین، و مجوزها)، کل هزینه ممکن است به ۸ تا ۱۲ میلیارد دلار برسد. پروژه‌های مشابه مانند CASA-1000 انتقال برق از قرقیزستان و تاجیکستان و نیروگاه‌های کوچک‌تر (مانند ۶۰ کیلووات خورشیدی در دایکندی یا ۴۲ مگاوات گازی در جوزجان) نشان‌دهنده نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان و هماهنگی بین‌المللی است.
چالش‌های زیرساختی و اجرایی
اجرای پروژه‌ای در این مقیاس با موانع متعددی مواجه است: شبکه انتقال و توزیع برق افغانستان فرسوده است و توانایی پشتیبانی از ۱۰ هزار مگاوات را ندارد. پروژه‌های مشابه در گذشته (مانند نیروگاه‌های آبی دهه ۲۰۱۰) به دلیل کمبود زیرساخت و فساد ناکام ماندند.
بی‌ثباتی سیاسی:
تنها روسیه طالبان را به رسمیت شناخته است. تحریم‌های بین‌المللی و نقض حقوق بشر (به‌ویژه علیه زنان) سرمایه‌گذاری خارجی را پرریسک کرده است.
عدم وجود چارچوب حقوقی شفاف برای قراردادهای کلان، اعتماد سرمایه‌گذاران را کاهش می‌دهد.
امنیت: اگرچه طالبان ادعای تأمین امنیت پروژه‌ها را دارند، تهدیدات گروه‌های مسلح و بی‌ثباتی در برخی مناطق همچنان وجود دارد.
کمبود نیروی متخصص: با وجود وعده تأسیس مرکز آموزشی، کمبود مهندسان و تکنسین‌های ماهر در افغانستان مانع بزرگی است.
وابستگی به واردات: حتی با اجرای این پروژه، وابستگی ۸۰ درصدی به برق وارداتی در کوتاه‌مدت حل نمی‌شود.
بزرگ‌نمایی تبلیغاتی یا پروژه‌ای قابل اجرا؟
دلایل متعددی احتمال بزرگ‌نمایی تبلیغاتی این قرارداد را تقویت می‌کنند: اعلام این پروژه در آستانه سالگرد تسلط طالبان (۱۵ اوت ۲۰۲۱) می‌تواند تلاشی برای نمایش موفقیت اقتصادی و جلب حمایت داخلی و خارجی باشد. هیچ اطلاعاتی درباره منابع تأمین ۱۰ میلیارد دلار، شرکای بین‌المللی یا مدل مالی پروژه ارائه نشده است. وعده‌های قبلی او (مانند شهرک درمانی ۵۰۰ میلیون دلاری) یا به نتیجه نرسیده‌اند یا پیشرفت آن‌ها شفاف نیست. همچنین عدم به‌رسمیت‌شناخته‌شدن طالبان و تحریم‌ها، همکاری با بانک‌ها یا شرکت‌های بین‌المللی را دشوار می‌کند.
با این حال، برخی عوامل از امکان‌پذیری نسبی پروژه حمایت می‌کنند:
منابع طبیعی: افغانستان دارای ظرفیت عظیم برای تولید برق (۳۲۰ هزار مگاوات) از منابع آبی، خورشیدی و بادی است.
حمایت طالبان: طالبان با ایجاد تسهیلات برای سرمایه‌گذاران و وعده امنیت، سعی در جلب سرمایه دارند.
تعهد ظاهری عزیزی: اعلام آغاز فوری پروژه و برنامه‌های جانبی مانند مرکز آموزشی و بیمارستان، می‌تواند نشانه‌ای از جدیت باشد، هرچند بدون شفافیت مالی شکننده است.
نتیجه‌گیری
قرارداد ۱۰ میلیارد دلاری تولید برق با شرکت عزیزی، در صورت اجرا می‌تواند گامی بزرگ در مسیر خودکفایی انرژی افغانستان باشد. با این حال، فقدان شفافیت مالی، سابقه ناموفق وعده‌های مشابه، چالش‌های زیرساختی و بی‌ثباتی سیاسی، احتمال بزرگ‌نمایی تبلیغاتی این پروژه را افزایش می‌دهد. توانایی مالی میرویس عزیزی برای تأمین این سرمایه تأیید نشده و اجرای پروژه در مقیاس اعلام‌شده نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است که در شرایط کنونی دشوار به نظر می‌رسد. برای قضاوت نهایی، باید منتظر انتشار جزئیات اجرایی و پیشرفت عملی پروژه در ماه‌های آینده بود.
بیشتر بخوانید:
رونمایی از بزرگترین رایانه شبیه مغز جهان توسط چین
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز دوشنبه (13 مردادماه ۱۴۰۴)
