آخرین وضعیت حضور اتباع افغانستانی در مراسم با شکوه اربعین چگونه است؟
قرار بر این بود که دستورالعمل صدور ویزای ایران تا قبل از این تاریخ صادر شود که متاسفانه این کار با تاخیر صورت گرفت و روز پنجشنبه ۹ مردادماه، شرایط صدور ویزای ایران اعلام گردید. عراق هم طی دو فرمان، دستورالعملی را برای عموم زائرین اربعینی ابلاغ نموده و قرار بود برای زائرین افغانستانی هم دستور جداگانه ای ابلاغ شود که بنا به دلایلی این ابلاغ تاکنون صورت نگرفته است. البته به احتمال زیاد در همین یکی دو روز پیش‌رو شرایط مشخص و ابلاغ می‌گردد.
این دو کشور دستورالعمل مشخصی دارند که طبیعتا باید به شکل رسمی اعلام شود تا بر اساس آن‌ها کارها پیش برود. مقرر بود که جمهوری اسلامی ایران این دستورالعمل را زودتر از این اعلام کند؛ ولی بنا به هر دلیلی دیرتر انجام شد.
چه مذاکره و گفتگویی با مسئولان ایرانی و عراقی صورت گرفته تا مشکلات سال گذشته مرتفع شود و مشکلات احتمالی سال جاری کاهش یابد؟
به جهت اینکه تاکنون به ملاحظات دیپلماتیک حکومت سرپرست افغانستان به رسمیت شناخته نشده است طبیعتا تعامل دیپلماتیکی نیز بین عراق و افغانستان وجود ندارد، اگرچه افغانستان در عراق سفارتخانه دارد و فردی هم به نمایندگی افغانستان در آن سفارت حضور دارد؛ اما در عمل، هیچ مراوده دیپلماتیکی بین دو کشور نیست. همین مسئله دلیلی است که مشکلاتی برای زوار افغانستانی به وجود بیاید.
عراق هم در دوره جمهوریت در افغانستان سفارت داشت؛ اما به واسطه حمله انتحاری که در آن سال‌ها صورت گرفت، سفارتش بسته شد. فلذا مجاری دیپلماتیک برای تعاملات دو کشور جهت رفع مشکلات زوار وجود ندارد؛ اما به شکل غیردولتی از طریق دفتر برخی مراجع معظم و مراکز تسهیلگر از جمله کمیته هماهنگی اربعین افغانستان، مسائل مربوط به ویزا و پروسه پذیرش زائران، پی‌گیری و هماهنگی می شود. چنانکه غالبا مسائل عراق را از طریق دفتر حضرت آیت الله سیستانی پی‌گیری می‌کنیم.
همچنین با برخی مسئولان ذیربط در ایران در راستای حل مشکلات و رفع چالش‌های زائرین افغانستانی صحبت‌ها و مذاکراتی صورت می‌گیرد.
در سال های گذشته چه تسهیلاتی به زائران افغانستانی از داخل افغانستان و خارج از آن داده می‌شد، و امسال قرار است چه تسهیلاتی داده شود؟
شرایط در دوره جمهوریت و حکومت سرپرستی فعلی افغانستان متفاوت است. در دوره جمهوریت ذیل فعالیت وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان، یک کمیته ویژه دولتی وجود داشت که مسئولیت تمهیدات امور زیارت اربعین را عهده دار بود و با هماهنگی با سایر وزارت‌ها و ادارات دیگر، هماهنگی‌های مربوطه و خدمات لازم صورت می‌گرفت؛ اما هم‌اکنون در حکومت سرپرستی فعلی چون کمیته دولتی ویژه اربعین افغانستان عملا منحل گردیده و وجود خارجی ندارد، طبیعتا خلأ مرجعی برای انجام هماهنگی‌های لازم وجود دارد، فلذا امور همانطور که عرض کردم از طریق فعالان داوطلب غیردولتی که قبلا در همین عرصه فعالیت داشتند با همکاری برخی مراجع ذیربط پی‌گیری می‌شود. در زمان جمهوریت یکسری خدمات و تسهیلات وجود داشت و اکنون نیز این خدمات تا حد امکان ادامه دارد.
در شهر هرات نیز از چندین سال پیش، ستاد مردمی توسط افراد خیر و داوطلب، تشکیل شده است که مسئولیت استقبال، اسکان و پذیرایی با ارائه سه وعده غذا را برای زائرینی که از دیگر ولایات به این شهر می‌آیند به شکل کاملا رایگان به عهده دارد. همچنین کمیته‌ای دولتی در شهر هرات با اشتراک نمایندگان ۲۱ اداره دولتی وجود دارد که زیر نظر والی هرات فعالیت می‌کند که این کمیته نیز خدمات مربوطه دولتی را اعم از امور امنیتی و تسهیلات دیگر به زوار ارائه می دهد.
در ایران نیز از چندین سال قبل، ستاد مردمی مهاجرین افغانستانی در مشهد شکل گرفته و در حدود 17 موکب را شامل می‌شود که این عزیزان نیز علاوه بر تمهید خدمات هماهنگی ترانسپورت، بحث اسکان و پذیرایی زوار افغانستانی در مشهد را به صورت رایگان به عهده دارند.
متعاقب این خدمات، در عراق نیز با هماهنگی‌های صورت گرفته با عتبات مقدسه و همچنین دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، خدمات اسکان و پذیرایی برای بخشی از زائرین در حد امکان ارائه می شود؛ چون عمده زائرین افغانستانی بعد از اتمام مراسم اربعین به عراق می‌رسند و اکثریت قریب به اتفاق مواکب خدمت‌رسان به زوار جمع می‌شوند، با هماهنگی‌هایی که صورت خواهد گرفت، قرار است امسال مواکبی برای اتباع افغانستانی در این ایام در نظر گرفته شود.
اگر بخواهید آماری از تعداد اتباع افغانستانی که به مراسم اربعین می‌روند ارائه کنید، چه آماری ثبت شده و پیش‌بینی شما درباره وضعیت امسال چیست؟
آمار حضور زائرین افغانستانی در سال‌های گذشته متفاوت بوده. برخی سال‌ها از 20 هزار بوده تا سال گذشته که بالغ بر 60 هزار نفر زائر اربعینی داشتیم. البته در سال گذشته بیش از 85 هزار نفر برای اربعین ثبت نام کرده و ویزای عراق‌شان را گرفته بودند که از این تعداد، حدود 66 هزار نفر ویزای دوبار ورود ایران را دریافت کردند و عملا امکان حضور در زیارت اربعین را داشتند.
امسال با توجه به شرایط خاص منطقه، وضعیت شمال عراق، مناطق مرزی عراق با سوریه و تاثیرات جنگ اسرائیل و آمریکا با ایران، پیش‌بینی این است که آمار متفاوت‌تر از گذشته باشد. طبعا این مسائل بر میزان حضور اتباع افغانستان موثر خواهد بود. با همه این احوال پیش‌بینی ما این است که هم‌اکنون بین 45 تا 50 هزار زائر مشتاق اند که به سفر اربعین بروند.
اما مشکل این است که مطابق دستورالعمل گفته شده برای صدور ویزای ایران، یکی از شروط استفاده از وسایل نقلیه خود افغانستان برای کاروان‌هاست؛ در حالی که در سراسر افغانستان در حدود 1500 دستگاه اتوبوس وجود دارد که فقط 300 دستگاه شرایط سفرهای بین دو کشور را دارند که این اتوبوس‌ها هم این روزها درگیر انتقال اتباع عودت داده شده از ایران به ولایات و شهرهای افغانستان هستند و عملا نمی‌توانند به زائران نیز خدماتی ارائه کنند.
بحثی مطرح بود که زائران افغانستانی بتوانند از طریق هوایی به سفر اربعین بروند؛ اما این مساله هم به دلایل فنی و هم به دلیل عدم بضاعت زائرین برای پرداخت هزینه های بالای سفر هوایی ناممکن است.
از لحاظ فنی اولا مراوده‌ای میان ادارات هوانوردی عراق و افغانستان وجود ندارد تا پرواز مستقیمی وجود داشته باشد. استفاده از ایرلاین‌های ایرانی که به افغانستان اجازه پرواز دارند نیز در این ایام به‌خاطر مصروفیت هواپیماهای‌شان برای انتقال زوار ایرانی عملا امکان بسیار کمی دارد که همان هم نیاز به هماهنگی قبلی دارد که در زمان اندک فعلی تا اربعین ممکن نخواهد بود.
این نکته را یادآور شوم که بسیاری از افغانستانی‌ها به دلیل عشق و محبتی که به اهل‌بیت دارند، حاضر می‌شوند اندک دارایی و منبع درآمد خود را بفروشند تا فقط برای یکبار هم که شده بتوانند به زیارت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) بروند.
خبری منتشر شده است که دولت عراق، ورود اتباع مجرد افغانستانی را ممنوع کرده است. شما این خبر را تایید می‌کنید؟ اگر تایید می‌کنید دلایل آن چیست؟
این مشکل از آنجایی شروع شد که تعدادی از اتباع افغانستان به نیت کار یا به منظور مهاجرت غیرقانونی به کشورهایی مانند ترکیه، از طریق مرز هوایی وارد فرودگاه نجف شدند و وقتی نیروهای امنیتی عراق از دلایل سفر آن‌ها پرسیدند، بعضا عنوان کردند که ما برای کار آمده‌ایم و برخی هم نیت خود را زیارت کربلا عنوان داشتند؛ در حالی که وقتی پرسیده شد که کربلا در کجاست جواب درستی نمی‌دادند. همین مسئله دلیلی شد که نیروهای امنیتی عراق به هدف سفر برخی اتباع افغانستانی شک کنند و بر همین اساس، ورود اتباع مجرد افغانستانی از طریق هوایی به فرودگاه نجف، ممنوع اعلام شد؛ چون تصور نیروهای امنیتی عراق این بود که این افراد یا با هدف کار، یا با نیت مهاجرت غیرقانونی به کشورهای دیگر مانند ترکیه یا عربستان و یا حتی پیوستن به نیروهای خرابکار به عراق می‌آیند.
به طور کلی برای اینکه یک تبعه افغانستانی بتواند به سفر اربعین برود چه سازوکاری باید طی شود؟
هر فرد افغانستانی که قصد زیارت اربعینی را داشته باشد باید ابتدا ویزای عراق را دریافت کند که این مسئله در ایام اربعین و غیراربعین کمی متفاوت است و اگر بخواهد از مسیر ایران به عراق برود باید ویزای دوبار ورود به ایران را نیز دریافت کند. در این بین، هر سال دولت‌های عراق و ایران برای پذیرش زائر اربعینی، یک سلسله قواعد و شروطی را اعلام می‌کنند که طبیعتا زائرین باید خود را با آن هماهنگ نمایند تا بتوانند عازم زیارت شوند.
یکی از نگرانی‌های دولت‌های عراق و ایران، چالش رسوب اتباع و عدم بازگشت آن‌ها به افغانستان است. شما برای این مهم سازوکاری پیش‌بینی کرده‌اید که مانع رسوب شود؟
مسئله ای که سال گذشته و به طور کلی سالیان گذشته وجود داشته، مسئله رسوب و ماندن برخی از افغانستانی‌ها در ایران یا حتی عراق بوده است، البته در عراق به تعداد بسیار کم و در ایران بیشتر.
قطعا ما این مسئله را رد نمی‌کنیم وحتی معتقدیم که تا حدودی این اتفاق می‌افتد؛ اما نباید خیلی هم روی این مسئله دغدغه نشان داد؛ به نحوی که از حضور زائرین افغانستانی در مراسم اربعین ممانعت شود؛ زیرا سازوکارها و راهکارهایی وجود دارد که رسوب را به حداقل ممکن و یا حتی به میزان صفر نزدیک می‌کند.
می‌توان برای رفع این نگرانی‌ها، شرکت‌های سیاحتی و زیارتی ضمانت لازم و متعارف را از زائرین مبنی بر برگشت و عدم رسوب‌شان دریافت کنند و متعاقبا به سفارت ایران این ضمانت را بدهند که زائرین‌شان برمی‌گردند و در صورت تخطی از این مسئله از دریافت خدمات کنسولی ایران محروم گردند.
ضمانت‌هایی که متعارف است و می توان از زائرین حین ثبت نام‌شان گرفت، می‌تواند شامل سند خانه، مغازه، جواز شرکت، تضمین دو شخصیت سرشناس قومی یا محلی و… باشد.
البته یک نظر دیگر هم دریافت وجه نقدی از زایرین به عنوان ضمانت بازگشت است. من به تجربه شخصی‌ام که سال‌ها در عرصه‌های مختلف گردشگری فعالیت داشته ام عرض می‌کنم که ضمانت پولی هیچگاه بازدارندگی حداکثری نداشته و ندارد؛ چرا که فردی که بخواهد رسوب کند یا برنگردد، هر مبلغی را هم که اعلام شود می‌پردازد تا به مقصد خود برسد. در عوض یکی از موارد بازدارندگی از رسوب و عدم ماندن زائرین و مسافرین، استفاده از راهکار سفر گروهی و نه انفرادی افراد است. کاروانی که عازم می‌شود باید به‌صورت جمعی از مرزها ورود و خروج داشته باشد و الزام به رعایت این مسئله و عدم اجازه حرکت به کاروانی که افرادش تکمیل نیست، می‌تواند بسیاری از دغدغه هایی که از این ناحیه به‌وجود می‌آید را رفع کند.
و سخن پایانی!
امیدوار هستم امسال هم با مساعدت و همکاری همه‌جانبه مسئولین ایرانی و عراقی ما شاهد حضور زائرین افغانستان در صحن و سرای سیدالشهدا و ابالفضل العباس و دیگر عتبات مقدسه باشیم و این مساله را همه خادمین حسینی به یاد داشته باشیم که خدمت به زائر حسینی از هر نژاد، رنگ، قوم و کشوری که باشند به مثابه خدمت به خود سیدالشهدا(ع) بوده و ارزشمند است.
خداوند هیچگاه ما را از مسیر خدمت به زوار اباعبدالله(ع) دور نکند.
بیشتر بخوانید:
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز شنبه (یازدهم مردادماه ۱۴۰۴)
اشتراک منافع ایران و پاکستان در تأمین ثبات افغانستان
