دالان اقتصادی چین-پاکستان ، یکی از پروژه‌های کلیدی طرح عظیم یک کمربند، یک جاده چین است که با هدف تقویت زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و صنعتی در منطقه طراحی شده است. این پروژه که در سال 2013 توافق شد و از سال 2015 اجرایی شده، شبکه‌ای به طول حدود 3000 کیلومتر از بندر گوادر در جنوب پاکستان تا کاشغر در منطقه سین‌کیانگ چین را در بر می‌گیرد. ارزش اولیه این پروژه 46 میلیارد دلار بود که اکنون به بیش از 62 میلیارد دلار افزایش یافته است. سی‌پک شامل جاده‌ها، راه‌آهن، خطوط لوله انرژی، نیروگاه‌ها و مناطق ویژه اقتصادی است که پاکستان را به یک مرکز تجاری و لجستیکی منطقه‌ای تبدیل می‌کند.
افغانستان، کشوری که دهه‌ها از جنگ، بی‌ثباتی سیاسی، و کمبود زیرساخت‌های مدرن رنج برده، می‌تواند از پیوستن به سی‌پک بهره‌مند شود. این پروژه نه‌تنها فرصت‌های اقتصادی بی‌سابقه‌ای برای توسعه زیرساخت‌ها، ایجاد اشتغال، و بهبود ارتباطات منطقه‌ای فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند به‌عنوان پلی برای اتصال افغانستان به بازارهای جهانی عمل کند.
سی‌پک چیست؟
دالان اقتصادی چین-پاکستان یک پروژه چند جانبه است که بخش‌های مختلف اقتصادی، زیرساختی و صنعتی را در بر می‌گیرد. این پروژه به سه حوزه اصلی تقسیم می‌شود:
سی‌پک شبکه‌ای گسترده از جاده‌ها، راه‌آهن و بندرها را شامل می‌شود که هدف آن بهبود اتصال منطقه‌ای و جهانی است:
بازسازی و توسعه بزرگراه قراقرم و ایجاد شبکه‌های جاده‌ای جدید با سرمایه‌گذاری بیش از 11 میلیارد دلاراست، این جاده‌ها مسیرهای تجاری بین چین، پاکستان، و مناطق اطراف را کوتاه‌تر و ایمن‌تر می‌کنند.
بازسازی 1872 کیلومتر خطوط ریلی موجود و احداث خطوط جدید با بودجه 6.8 میلیارد دلارکه این پروژه‌ها سرعت قطارها را از 110 به 160 کیلومتر در ساعت افزایش می دهد و ظرفیت حمل بار را بهبود می‌بخشد.
توسعه بندر گوادر در دریای عرب به‌عنوان یک بندر آب عمیق با سرمایه‌گذاری 1.6 میلیارد دلاراست. این بندر امکان دسترسی مستقیم به اقیانوس هند و بازارهای جهانی را فراهم می‌کند.
احداث و ارتقاء فرودگاه‌های منطقه‌ای، از جمله فرودگاه جدید گوادر با ظرفیت پذیرش پروازهای بین‌المللی است.
پروژه‌های انرژی
کمبود انرژی یکی از موانع اصلی توسعه اقتصادی در پاکستان و منطقه بوده است. سی‌پک با تمرکز بر تولید انرژی، این مشکل را هدف قرار داده است:
تا اکتبر 2023، سی‌پک بیش از 8000 مگاوات ظرفیت تولید برق به شبکه پاکستان اضافه کرده است، که معادل 20 درصد از کل تقاضای برق این کشور است.
این پروژه شامل نیروگاه‌های زغال‌سنگ (مانند نیروگاه ساهیوال با ظرفیت 1320 مگاوات)، نیروگاه‌های آبی (مانند پروژه کرکی با ظرفیت 720 مگاوات)، و پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر (مانند پارک بادی جیمپیر با ظرفیت 100 مگاوات) است.
احداث خطوط انتقال برق و شبکه‌های توزیع برای بهبود دسترسی به انرژی در مناطق محروم نیز یکی از موارد است.
مناطق ویژه اقتصادی (SEZs)
سی‌پک شامل ایجاد 9 منطقه ویژه اقتصادی در سراسر پاکستان است که برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و توسعه صنعتی طراحی شده‌اند:
این مناطق شامل واحدهای تولیدی، انبارهای لجستیکی، و مراکز تحقیق و توسعه هستند.
تا سال 2023، این مناطق بیش از 5 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی به‌ویژه از چین، امارات متحده عربی و ترکیه را جذب کرده‌اند، پیش‌بینی می‌شود این مناطق تا سال 2030 بیش از 700,000 فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کنند.
سی‌پک همچنین بر بهبود ارتباطات دیجیتال تمرکز دارد:
پروژه فیبر نوری پاکستان-چین (PCFOC) با طول 820 کیلومتر، اتصال دیجیتال بین دو کشور را تقویت کرده است.
برنامه‌ریزی برای توسعه زیرساخت‌های 5G در مناطق ویژه اقتصادی و شهرهای بزرگ یکی از موضوعات است.
آمار کلیدی سی‌پک
بیش از 62 میلیارد دلار (تا سال 2023).
بیش از 200,000 فرصت شغلی مستقیم در پاکستان تا سال 2023.
مسیر گوادر به سین‌کیانگ زمان حمل‌ونقل کالاها به اروپا را از 45 روز (از طریق تنگه مالاکا) به 10 روز کاهش می‌دهد.
صادرات پاکستان از سال 2015 تا 2023 به دلیل بهبود زیرساخت‌های تجاری 15 در صد افزایش می یابد.
اهمیت سی‌پک برای افغانستان
افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود در قلب آسیا، می‌تواند از سی‌پک به‌عنوان یک فرصت بی‌نظیر برای توسعه اقتصادی و اتصال منطقه‌ای بهره‌مند شود. اهمیت این پروژه برای افغانستان در حوزه‌های زیر مهم است:
افغانستان کشوری محصور در خشکی است که دسترسی محدودی به بنادر دریایی دارد. سی‌پک از طریق بندر گوادر می‌تواند این محدودیت را برطرف کند:
فاصله گوادر تا مرزهای جنوب غربی افغانستان (از طریق چمن یا اسپین‌بولدک) حدود 700 کیلومتر است، که کوتاه‌تر از مسیرهای سنتی به بنادر کراچی یا بندرعباس است.
منابع معدنی افغانستان، از جمله لیتیوم، مس، آهن، و سنگ‌های قیمتی، با ارزش تخمینی یک تریلیون دلار، می‌توانند از طریق گوادر به بازارهای جهانی صادر شوند.
صادرات محصولات کشاورزی مانند انار، پسته، زعفران، و انگور به بازارهای آسیای شرقی و اروپا آسان می‌شود.
توسعه زیرساخت‌ها
افغانستان از کمبود زیرساخت‌های مدرن رنج می‌برد. سی‌پک می‌تواند سرمایه‌گذاری‌های عظیم را به این کشور جذب کند:
اتصال کابل، قندهار، و هرات به شبکه سی‌پک از طریق جاده‌ها و خطوط ریلی جدید. به عنوان مثال، پروژه پیشنهادی راه‌آهن کابل-پیشاور می‌تواند با بودجه 2 میلیارد دلار اجرا شود.
سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های کوچک و متوسط (مانند نیروگاه‌های خورشیدی و بادی) برای رفع کمبود برق در مناطق روستایی. در حال حاضر، تنها 35 درصد از جمعیت افغانستان به برق پایدار دسترسی دارند.
ایجاد مناطق ویژه اقتصادی در شهرهایی مانند جلال‌آباد و مزارشریف برای جذب سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع محلی.
ایجاد اشتغال
بیکاری یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد افغانستان است، با نرخ بیکاری حدود 23 درصد در سال 2023. سی‌پک می‌تواند این مشکل را کاهش دهد:
پروژه‌های زیرساختی مانند جاده‌سازی و احداث نیروگاه‌ها می‌توانند هزاران فرصت شغلی برای نیروی کار غیرماهر ایجاد کنند.
توسعه مناطق ویژه اقتصادی و افزایش صادرات، فرصت‌هایی در بخش‌های حمل‌ونقل، لجستیک، و خدمات ایجاد می‌کند.
همکاری با چین و پاکستان می‌تواند برنامه‌های آموزشی را به‌ویژه در زمینه‌های فنی و مهندسی برای جوانان افغان فراهم کند.
تقویت همکاری‌های منطقه‌ای
سی‌پک می‌تواند افغانستان را به یک بازیگر فعال در همکاری‌های منطقه‌ای تبدیل کند:
از طریق سین‌کیانگ، افغانستان می‌تواند به بازارهای آسیای مرکزی و روسیه متصل شود.
روابط اقتصادی و سیاسی با این دو کشور، به‌ویژه از طریق قراردادهای تجاری و سرمایه‌گذاری تقویت می شود.
بندر گوادر می‌تواند مکمل بندر چابهار ایران باشد، که در حال حاضر توسط هند و افغانستان توسعه می‌یابد.
بهره‌برداری از منابع طبیعی
افغانستان دارای منابع طبیعی غنی است که می‌تواند از طریق سی‌پک به بازارهای جهانی عرضه شود:
قرارداد 541 میلیون دلاری با شرکت چینی (MCC) برای استخراج نفت از حوزه آمودریا، با تولید روزانه 1000 بشکه نفت در فاز اول (2023). این قرارداد 20 درصد سهام بدون ریسک برای دولت طالبان فراهم می‌کند.
معادن لیتیوم در نورستان و مس عینک (با ارزش 3 میلیارد دلار) می‌توانند با سرمایه‌گذاری چین توسعه یابند.
حوزه‌های گازی شمال افغانستان می‌توانند از طریق خطوط لوله سی‌پک به بازارهای منطقه‌ای متصل شوند.
چالش‌ها و تهدیدات
با وجود فرصت‌های بی‌شمار، پیوستن افغانستان به سی‌پک با چالش‌هایی همراه است که باید مدیریت شوند:
1- حضور گروه‌های شبه‌نظامی مانند داعش-خراسان و تحریک طالبان پاکستان (TTP) در مناطق مرزی می‌تواند پروژه‌های زیرساختی را تهدید کند.
2- طالبان هنوز از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته نشده، که ممکن است سرمایه‌گذاری خارجی را محدود کند.
3– هند، به دلیل اختلافات با پاکستان بر سر کشمیر و توسعه بندر چابهار، ممکن است با پیوستن افغانستان به سی‌پک مخالفت کند.
4- برخی گروه‌های سیاسی در افغانستان ممکن است سی‌پک را به‌عنوان افزایش نفوذ چین در منطقه تلقی کنند.
5- افزایش بدهی به چین ممکن است استقلال اقتصادی پاکستان را تهدید کند. پاکستان تا سال 2023 بیش از 15 میلیارد دلار بدهی به چین دارد.
6 -قراردادهای استخراج منابع باید به‌گونه‌ای تنظیم شوند که منافع ملی افغانستان حفظ شود.
7- دوسوم آب افغانستان به کشورهای همسایه سرریز می‌شود. پروژه‌های آبی سی‌پک باید با مدیریت دقیق منابع همراه باشند.
8- توسعه صنعتی و نیروگاه‌های زغال‌سنگ ممکن است اثرات زیست‌محیطی منفی داشته باشد.
نتیجه‌گیری
دالان اقتصادی چین-پاکستان (سی‌پک) یک فرصت تاریخی برای افغانستان است تا از انزوای اقتصادی خارج شده و به یک بازیگر فعال در اقتصاد منطقه‌ای تبدیل شود. این پروژه می‌تواند زیرساخت‌های فرسوده این کشور را بازسازی کند، دسترسی به بازارهای جهانی را تسهیل نماید و با ایجاد اشتغال و جذب سرمایه‌گذاری، اقتصاد کشور را تقویت کند. با این حال، موفقیت این پروژه به مدیریت دقیق چالش‌های امنیتی، سیاسی و زیست‌محیطی بستگی دارد.
