به‌تازگی سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت کشور طالبان، با قربانوف باخودیر، رئیس امنیت ملی ازبکستان، دیدار کرده است. وزارت کشور طالبان در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو طرف درباره همکاری‌های پایدار در حوزه امنیتی گفت‌وگو کرده‌اند. همچنین در این بیانیه آمده است که قربانوف از حقانی به دلیل تأمین امنیت پروژه‌های اقتصادی ازبکستان در افغانستان قدردانی کرده است. رئیس امنیت ملی ازبکستان در ادامه با یعقوب مجاهد، سرپرست وزارت دفاع طالبان، نیز دیدار کرده است.
ناظران این سفر را امنیتی و احتمالاً مقدمه‌ای برای آغاز همکاری‌های اطلاعاتی و نظامی با طالبان ارزیابی می‌کنند. تحلیلگران معتقدند دلیل اصلی این رویکرد، نگرانی‌های امنیتی و تداوم تهدیدات تروریستی حتی پس از گذشت چهار سال از تحولات افغانستان است. پس از روی کار آمدن طالبان، ازبکستان همانند بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی روابط خود را با این گروه ادامه داد. برخلاف دهه ۱۹۹۰ که کشورهای آسیای مرکزی از مخالفان طالبان حمایت کرده و بعدتر از حضور نظامی ناتو به رهبری ایالات متحده پس از سال ۲۰۰۱ پشتیبانی کردند، تحولات اوت ۲۰۲۱ معادلات را تغییر داد. این کشورها ترجیح دادند از اتخاذ سیاست‌های حساسیت‌برانگیز در برابر حاکمان جدید کابل پرهیز کرده و مسیر تعامل با چاشنی احتیاط و عملگرایی را در پیش بگیرند.
در این میان ازبک‌ها نه تنها روابط خود با طالبان را حفظ کرده‌اند، بلکه تمایل خود برای گسترش این همکاری‌ها را نیز نشان داده‌اند. نشریه نشنال اینترست اخیراً نوشته است که تاشکند درصدد است تا خود را نه تنها به عنوان یک عامل ثبات‌بخش منطقه‌ای، بلکه به عنوان شریک اقتصادی و سیاسی کلیدی افغانستان معرفی کند. این نشریه همچنین افزوده که تاشکند قصد دارد افغانستان را نه به‌عنوان یک مسئولیت امنیتی، بلکه به عنوان یک پل زمینی بالقوه که آسیای مرکزی را به آسیای جنوبی و فراتر از آن متصل می‌کند، در قلب رویکرد عمل‌گرایانه خود قرار دهد؛ موضوعی که در همکاری‌های اقتصادی دو طرف طی چهار سال گذشته به وضوح دیده شده است. با این حال، تلاش‌های تاشکند برای تعامل با طالبان در حوزه های اقتصادی و تجاری بوی امنیتی می دهد.
دولت میرضایف آگاه است که هرگونه ناامنی در افغانستان—که طبق گزارش‌های بین‌المللی به پناهگاه امن گروه‌های تروریستی تبدیل شده—تأثیر مستقیمی بر تاشکند خواهد داشت. ناظران معتقدند روابط ازبکستان با طالبان بیشتر مبتنی بر نگرانی و ترس است. احمد سعیدی، دیپلمات و تحلیلگر افغانستان، می‌گوید: «روابط ازبکستان با طالبان یک رابطه استراتژیک و همه‌جانبه نیست. ازبکستان از گروه‌های تروریستی مانند ترکستان شرقی، جنبش وحدت اسلامی ازبکستان و دیگر گروه‌ها هراس دارد. به همین دلیل، به منظور جلوگیری از استفاده طالبان از تروریست‌های ازبکی که در میان آنان نفوذ دارند علیه این کشور، تلاش می‌کند روابطی با حکومت طالبان در کابل برقرار کند.»
این نگرانی در سخنان مقامات ازبکستانی طی چهار سال گذشته نیز به‌وضوح دیده شده است. شوکت میرضایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در جولای ۲۰۲۲ و در جریان کنفرانس بین‌المللی «افغانستان: امنیت و توسعه اقتصادی» از طالبان خواست روابط خود را با گروه‌های تروریستی قطع کنند. او با اشاره به رودخانه آمودریا، که مرز میان دو کشور را تشکیل می‌دهد، گفته بود: «بدون ثبات در ساحل دیگر آمودریا، دستیابی به امنیت و توسعه پایدار در ازبکستان و کل منطقه آسیای مرکزی غیرممکن است.»
این اظهارات در حالی گفته شد که در آوریل همان سال داعش حمله ای موشکی از خاک افغانستان به ازبکستان انجام داد. خبرگزاری اعماق وابسته به داعش شاخه خراسان گزارش داد که این گروه 10 موشک کاتیوشا را به یک پاسگاه نظامی در نزدیکی شهر ترمذ ازبکستان شلیک کرده است. این حمله یک هشدار برای تهدید امنیت منطقه ای و مهم تر از آن امنیت ازبکستان در همسایگی با افغانستان تحت حاکمیت طالبان بوده است.
ترس‌ها و نگرانی‌های امنیتی از وضعیت افغانستان که تاکنون طالبان پاسخ‌های دلگرم کننده‌ای به آن‌ها، از جمله برای تاشکند، ارائه نکرده است، باعث شده بی‌اعتمادی و نگرانی همچنان بر روابط دو طرف سایه بیندازد. به همین دلیل، تاشکند که برایش مهم نیست چه گروهی در کابل حکومت می‌کند، به‌خاطر نگرانی از رادیکالیسم اسلامی در تعامل با طالبان جانب احتیاط را حفظ کرده و حتی در این مسیر ریسک هم کرده است. به‌عنوان نمونه، تاشکند در برابر پروژه کانال قوش‌تپه که از رودخانه آمودریا — یکی از منابع حیاتی آب ازبکستان — منشأ می‌گیرد و نگرانی‌های فزاینده‌ای درباره کمبود احتمالی آب در آینده به وجود آورده، سکوت اختیار کرده است.
این در حالی است که در آن سوی آمودریا، هرچند طالبان دولتی میانه‌رو محسوب نمی‌شود، اما چهره‌هایی مانند سراج‌الدین حقانی و ملا یعقوب مجاهد تمایلی به ایجاد ناامنی با کشورهای همسایه ندارند. با این حال، در لایه‌های داخلی طالبان به دلیل ماهیت، سابقه تاریخی و ارتباطات با گروه‌های مختلف، مسائل متفاوتی مطرح است که در صورت مدیریت نادرست، می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود. بنابراین، کشورهای آسیای مرکزی از جمله ازبکستان مجبورند برای رفع نگرانی‌های امنیتی، کانال‌های ارتباطی خود با طالبان را در کشوری که به گفته ناظران مملو از گروه‌های شبه‌نظامی است، باز نگه دارند و حتی برای حفظ امنیت، در موضوعات دیگر ریسک و قمار کنند.
بیشتر بخوانید:
تلاش چین برای حضور بیشتر در افغانستان: یونگ از گفتگو پیرامون تقویت همکاری ها با متقی خبر داد
مخالفت هند با پروژه یک کمربند و یک جاده | شرکت هر کشور سومی غیرقابل قبول است
گزارش سازمان ملل درباره شکنجه و تهدید برخی مهاجران بازگشته به افغانستان؛ طالبان تکذیب کرد
