معادن پنجشیر در افغانستان، به ویژه معادن زمرد، یکی از غنی‌ترین منابع طبیعی این کشور محسوب می‌شوند. این معادن که در دره پنجشیر واقع شده‌اند، از دوران‌های گذشته به عنوان منبع درآمد اقتصادی بوده‌اند، اما پس از تسلط طالبان بر افغانستان (اگوست ۲۰۲۱)، استخراج این معادن به صورت گسترده و بدون نظارت بین‌المللی افزایش یافته است. طالبان این معادن را به عنوان یکی از پایه‌های اصلی درآمد اقتصادی خود کنترل می‌کنند تا کمبود کمک‌های بین‌المللی را جبران کنند. با این حال، این فعالیت‌ها با ریسک‌های امنیتی همراه است، زیرا درآمدهای حاصل ممکن است به تامین مالی گروه‌های تروریستی مانند القاعده و دیگر شاخه‌های آن کمک کند.
معادن پنجشیر و اهمیت استراتژیک
دره پنجشیر به دلیل وجود معادن غنی زمرد، لاجورد و سایر سنگ‌های قیمتی، از اهمیت بالایی برخوردار است. زمردهای پنجشیر از کیفیت بالایی برخوردارند و در بازارهای جهانی مانند هند، پاکستان و اروپا تقاضای زیادی دارند. پیش از تسلط طالبان، استخراج این معادن اغلب توسط گروه‌های محلی و گاهی با مشارکت شرکت‌های خارجی انجام می‌شد، اما گزارش‌های تحلیلی نشان می‌دهد که این معادن اکنون تحت کنترل کامل طالبان قرار گرفته‌اند بر اساس تحلیل‌های جغرافیایی، معادن پنجشیر می‌تواند منبع استراتژیک برای تامین مالی شورشیان باشد، زیرا دسترسی به آنها آسان است و ارزش اقتصادی بالایی دارند.
طبق داده‌های اخیر، استخراج زمرد در این منطقه به صورت صنعتی دستی انجام می‌شود و شامل هزاران کارگر محلی است. معادن پنجشیر بخشی از ۱۴۰۰ معدن شناسایی‌شده در افغانستان هستند که طالبان حداقل در ۱۴ ولایت آنها را بهره‌برداری می‌کند. این معادن نه تنها منبع درآمد هستند، بلکه به عنوان ابزاری برای کنترل محلی و جذب حمایت‌های قبیله‌ای عمل می‌کنند.
استخراج گسترده
پس از سقوط دولت پیشین، طالبان استخراج معادن را به عنوان دومین منبع درآمد خود (پس از مواد مخدر) توسعه داد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که طالبان از طریق کمیسیون سنگ‌های قیمتی خود، استخراج غیرقانونی را سازماندهی کرده و درآمد سالانه‌ای بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلیون دلار از معادن کسب می‌کند در سال‌های اخیر، تمرکز ویژه‌ای روی معادن پنجشیر بوده است.
در پنج ماه گذشته (تا ژوئن ۲۰۲۵)، طالبان چهار قرارداد عمده استخراج معادن به ارزش تقریبی ۱۸۰ میلیارد افغانی (حدود ۲.۶ میلیارد دلار) امضا کرده است. این قراردادها شامل معادن مختلف، از جمله پنجشیر، می‌شود.
در ژوئن ۲۰۲۵، بیش از ۴۷۰۰ قیراط زمرد از معادن پنجشیر استخراج و فروخته شد. این مقدار بخشی از عملیات استخراج مجوزدار است، اما گزارش‌ها نشان‌دهنده افزایش حجم است.
در ژانویه ۲۰۲۵، بیش از ۲۰۰۰ قیراط زمرد به ارزش تقریبی ۸۰ هزار دلار فروخته شد، که ادعاهای محلی مبنی بر اختلاس را نیز به همراه داشت.
در دسامبر ۲۰۲۳، ۳۶۴۰ قیراط زمرد به ارزش ۱۹۸۴۰۰ دلار حراج شد، و در مارس ۲۰۲۴، بیش از ۳.۶ میلیون دلار فروش در حراج‌های عمومی گزارش شد.
در دو ماه (تا ژوئن ۲۰۲۴)، طالبان نزدیک به ۹۰ میلیارد افغانی (تقریبی ۹۰ میلیون دلار) از معادن و میدان‌های نفتی، از جمله استخراج در پنجشیر، درآمد کسب کرد.
طالبان برای جبران از دست دادن کمک‌های بین‌المللی (که پیش از ۲۰۲۱ بیش از ۴۰% بودجه کشور را تشکیل می‌داد) به استخراج منابع معدنی روی آورده است. گزارش نیویورک تایمز در ژانویه ۲۰۲۵ تاکید می‌کند که طالبان معادن را برای احیای اقتصاد استفاده می‌کند.همچنین، استخراج گسترده بدون استانداردهای زیست‌محیطی و ایمنی، منجر به بهره برداری‌های محلی شده است.
گزارش‌های سازمان ملل متحد
سازمان ملل متحد در گزارش‌های متعدد خود، به ویژه از طریق مأموریت کمک‌رسانی در افغانستان (UNAMA) و تیم نظارت بر تحریم‌ها، به وضعیت معادن تحت کنترل طالبان پرداخته است. این گزارش‌ها استخراج را به عنوان منبع تامین مالی برای فعالیت‌های طالبان برجسته می‌کنند و هشدار می‌دهند که این درآمد‌ها می‌تواند به تروریسم کمک کند.
گزارش شورای امنیت فوریه ۲۰۲۵: این گزارش به تامین مالی تروریسم اشاره دارد و نشان می‌دهد که طالبان از منابع طبیعی برای حمایت از فعالیت‌های خود استفاده می‌کنند. همچنین، به اتهام‌های تامین مالی تروریسم علیه افراد مرتبط با طالبان می‌پردازد.
گزارش فوریه ۲۰۲۵: بروزرسانی فعالیت‌های سازمان ملل در افغانستان، شامل نظارت بر استخراج معادن در سطح محلی. این گزارش به افزایش کنترل طالبان بر منابع اشاره دارد
گزارش ژانویه ۲۰۲۵: بازرس ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان گزارش داد که طالبان استخراج را برای درآمدزایی استفاده می‌کند و این می‌تواند ریسک‌های امنیتی ایجاد کند.
گزارش دسامبر ۲۰۲۴: بروزرسانی سیاسی و امنیتی، شامل کنترل اقتصادی طالبان و ریسک‌های تروریستی
گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد (UNODC) مارس ۲۰۲۴: به کاهش کشت خشخاش اشاره دارد، اما معادن را به عنوان منبع جایگزین درآمد برای طالبان برجسته می‌کند.
این گزارش‌ها به طور کلی هشدار می‌دهند که نبود نظارت بین‌المللی، استخراج را به تامین مالی غیرقانونی تبدیل می‌کند.
خطرات بهره‌برداری توسط گروه‌های تروریستی مانند القاعده
یکی از اصلی‌ترین خطرات استخراج گسترده معادن پنجشیر، امکان بهره‌برداری توسط گروه‌های تروریستی مانند القاعده است. طالبان روابط تاریخی با القاعده دارد و گزارش‌ها نشان می‌دهد که درآمد معادن می‌تواند به تامین مالی این گروه‌ها برسد. سازمان ملل در گزارش‌های خود به این ریسک اشاره دارد که تروریست‌ها از منابع طبیعی برای تامین استفاده می‌کنند.
گزارش کمیته مبارزه با تروریسم (CTC) نشان می‌دهد که طالبان از معادن در ۱۴ ولایت درآمد دارد و این دومین منبع درآمد آن‌هاست، که می‌تواند به القاعده برسد. همچنین، القاعده از معادن برای کنترل محلی استفاده می‌کند.
گزارش ۲۰۲۳ سازمان ملل نشان می‌دهد که القاعده و گروه‌های وابسته در افغانستان فعال هستند و از خلاء قدرت استفاده می‌کنند.
در سال ۲۰۲۴، گزارش Global Terrorism Index به افزایش تهدیدات تروریستی در افغانستان اشاره دارد، جایی که گروه‌ها از منابع اقتصادی بهره می‌برند.
این ریسک‌ها می‌تواند منجر به گسترش تروریسم در منطقه شود، زیرا درآمد معادن به خرید سلاح و جذب نیرو کمک می‌کند.
واکنش مقامات سابق افغانستان
اشرف غنی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، امرالله صالح، معاون سابق رئیس‌جمهور و جبهه مقاومت ملی به رهبری احمد مسعود، بارها نسبت به استخراج غیرقانونی و بی‌رویه معادن ارزشمند پنجشیر توسط طالبان هشدار داده‌اند. آنها تأکید دارند که طالبان، به دلیل فقدان مشروعیت ملی و بین‌المللی، صلاحیت بهره‌برداری از منابع طبیعی کشور، به‌ویژه معادن سنگ‌های قیمتی مانند زمرد و لاجورد را ندارند. این اقدامات غیرقانونی نه‌تنها به غارت ثروت‌های ملی منجر می‌شود، بلکه با تخریب محیط‌زیست، کاهش منابع معدنی پایدار و تأمین مالی گروه‌های تروریستی از طریق درآمدهای غیرشفاف، به بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی در افغانستان و منطقه دامن می‌زند. مخالفان طالبان خواستار نظارت بین‌المللی بر بهره‌برداری از این منابع، اعمال تحریم‌های هدفمند علیه عوامل قاچاق مواد معدنی، و حمایت از تلاش‌های محلی برای حفاظت از ثروت‌های ملی شده‌اند تا از تشدید بحران و تهدید امنیت منطقه‌ای جلوگیری شود.
نتیجه دگیری
استخراج گسترده معادن پنجشیر توسط طالبان، در حالی که درآمد اقتصادی ایجاد می‌کند، ریسک‌های جدی امنیتی به همراه دارد. گزارش‌های سازمان ملل تاکید می‌کنند که این فعالیت‌ها می‌تواند به تامین مالی گروه‌های تروریستی مانند القاعده کمک کند و نیاز به نظارت بین‌المللی دارد. داده‌های جدید نشان‌دهنده افزایش استخراج است، اما بدون اصلاحات، این معادن می‌تواند منبع برای بی‌ثباتی منطقه‌ای شود. جامعه بین‌المللی باید بر تحریم‌های هدفمند برعلیه گروه های تروریستی فعال در افغانستان به ویژه پنجشیر ، تمرکز کند تا از سواستفاده آنان جلوگیری شود.3
بیشتر بخوانید:
تاکید وزیر معادن طالبان بر تسریع پروژه سیمان یتیم‌تاق
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز چهارشنبه (یکم مردادماه ۱۴۰۴)
سرپرست وزارت انرژی و آب طالبان از سد بخش‌آباد بازدید کرد
قیمت افغانی به تومان و دلار امروز چهارشنبه (یکم مردادماه ۱۴۰۴)
