برای سومین سال پیاپی، آزمون سراسری ورود به دانشگاه‌ها در افغانستان موسوم به کنکور؛ بدون حضور دختران برگزار شد که این رویداد دوباره محرومیت‌های شدید دختران از آموزش در افغانستان را یادآور می‌شود.
تا پیش از تسلط طالبان در سال 2021، دختران حدود ۳۰ درصد داوطلبان کنکور را تشکیل می‌دادند و در موارد بسیاری رتبه‌های اول کشوری را نیز کسب می‌کردند که نماد روشنی از امید، مقاومت، و توانایی زنان در برابر محدودیت‌های اجتماعی بود.
دو نمونه برجسته از این دختران رتبه اول کنکور افغانستان؛ شمسیه علیزاده و سلگی بودند.
شمسیه علیزاده اهل کابل، بازمانده حمله انتحاری به مرکز آموزشی موعود در غرب کابل، با نمره ۳۵۳.۱۸۵ نفر اول کنکور سال 1399 یا 2020 شد و وارد دانشکده پزشکی دانشگاه کابل گردید. پدرش کارگر معدن زغال‌سنگ بود و خانواده‌اش برای حمایت از تحصیل او به کابل مهاجرت کردند. شمسیه در مصاحبه‌ای گفته بود: «رویاهایم از ترس‌هایم بزرگ‌ترند.»
همچنین در سال بعد نیز سلگی فرزند موسی‌خان در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱) اهل کابل، با نمره ۳۵۲.۵۷ رتبه اول کنکور را کسب کرده وارد دانشگاه پزشکی ابوعلی سینای کابل شد.
این دختران نه‌تنها در رقابت علمی موفق بودند، بلکه به نمادهایی از مقاومت فرهنگی و اجتماعی در برابر افراط‌گرایی تبدیل شدند.
به‌رغم دستاورد شگفت‌انگیز دختران در تحصیلات، متاسفانه مشارکت آنان در کنکور پس از تسلط طالبان در سال ۲۰۲۱ به‌طور قابل توجهی کاهش یافت و محدودیت‌های شدیدی بر ادامه تحصیل آنان اعمال شد.
طبق اعلام وزارت تحصیلات عالی طالبان، امسال فقط ۵۶ هزار داوطلب در این آزمون شرکت کردند؛ رقمی به مراتب کمتر از سال‌های قبل. مقامات طالبان از ارائه توضیح درباره عدم حضور دختران خودداری کرده‌اند.
واکنش‌ها به حذف دختران از کنکور برای سومین سال پیاپی در شبکه‌های اجتماعی به‌شدت احساسی، انتقادی و غم انگیز بوده است. بسیاری از دختران محروم‌شده، با انتشار تصاویر، اشعار و ویدیوهایی از دوران تحصیل خود، حسرت خود را از آینده‌ای که دیگر به آن امید ندارند، ابراز کردند. از سوی دیگر در توییتر و اینستاگرام نیز، هشتگ‌هایی مانند #حق_تحصیل_برای_همه و #دختران_افغان_را_فراموش_نکنید ترند شدند.
با محدودیت‌های روزافزون، دختران و فعالان آموزشی دست به ابتکاراتی خلاقانه و شجاعانه زده‌اند:
مدارس زیرزمینی
در مناطق مختلف افغانستان، مدارس مخفی یا «زیرزمینی» راه‌اندازی شده است. یکی از این نمونه‌ها، برنامه آموزشی LEARN Afghanistan به رهبری پشتانه دورانی است. این سازمان با همکاری معلمان داوطلب، در مناطقی مانند قندهار، بامیان و هرات، به صورت پنهانی به بیش از ۶۵۰ دختر آموزش می‌دهد.
پشتانه دورانی اکنون در تبعید زندگی می‌کند اما همچنان از راه دور به فعالیت‌های آموزشی و حمایتی خود در افغانستان ادامه می‌دهد. او همچنین پژوهشگر بین‌المللی در مرکز زنان کالج ولزلی است و روی آموزش زنان و سلامت مادران تمرکز دارد.
آموزش آنلاین – آکادمی بیگم
در پاریس، گروهی از مهاجران افغان به رهبری حمیده امان، پروژه‌ای به نام Begum Academy راه‌اندازی کرده‌اند. این پلتفرم دیجیتال، محتوای آموزشی را به زبان دری و پشتو برای دختران افغان محروم از تحصیل منتشر می‌کند. کلاس‌ها شامل ریاضیات، فیزیک، ادبیات، تاریخ و علوم اجتماعی است.
تلویزیون آموزشی – Begum TV
در مارس ۲۰۲۴، یک کانال ماهواره‌ای به نام Begum TV فعالیت خود را آغاز کرد تا خانواده‌هایی که به اینترنت دسترسی ندارند نیز بتوانند از آموزش‌ها بهره‌مند شوند. این کانال برنامه‌های آموزشی، مستند، و مشوق روانی برای دختران پخش می‌کند.
تأثیر روانی و اجتماعی محرومیت تحصیلی
کارشناسان اجتماعی هشدار داده‌اند که ادامه سیاست‌های تبعیض‌آمیز آموزشی در افغانستان، نه‌تنها به عقب‌ماندگی علمی، بلکه به بحران‌های روحی عمیق میان جوانان، به‌ویژه دختران، منجر شده است.
چنانچه دکتر صبوره نوری، روان‌شناس ساکن مزار شریف می گوید: «ما با نسلی از دختران مواجه خواهیم بود که حس بی‌ارزشی، افسردگی و ناامیدی را از سن نوجوانی تجربه می‌کنند.»
از طرفی گزارش‌ها نشان می‌دهد بسیاری از خانواده‌ها تلاش داشته و دارند دختران خود را به کشورهای دیگر بفرستند تا امکان تحصیل آنان حفظ شود. این در حالی است که بسیاری از خانواده‌هایی که برای تحصیل دخترانشان به کشورهای همسایه مانند ایران پناه آورده بودند، این روزها با اخراج اجباری به افغانستان بازمی‌گردند.
یونسکو، سازمان ملل، اتحادیه اروپا و ده‌ها نهاد بین‌المللی، ممنوعیت آموزش دختران را نقض آشکار حقوق بشر خوانده‌اند. سازمان ملل متحد از طالبان خواسته است تا فوراً سیاست‌های تبعیض‌آمیز خود را لغو کند. با این حال، طالبان تاکنون به این درخواست‌ها بی‌اعتنا بوده‌اند.
اگرچه درهای دانشگاه‌ها بر روی دختران افغان بسته شده، اما مقاومت آنان، در قالب تدریس در زیرزمین‌ها، کلاس‌های آنلاین، و صدای اعتراض در شبکه‌های اجتماعی، نشانگر یک حقیقت است و آن اینست که امید هنوز زنده است. جنبشی که روزی شاید راه را برای بازگشت عدالت آموزشی در افغانستان باز کند.
بیشتر بخوانید:
نتایج کنکور افغانستان در سال 1404 اعلام شد | سیدموسی از کابل نفر اول کنکور افغانستان شد + لینک سایت
تدابیر طالبان برای رسیدگی به وضعیت مهاجران بازگشته به بامیان
عراقچی به E3: از قطعنامه‌ای که خود به آن پایبند نبودید سوءاستفاده نکنید
