به گزازش ایراف، پس از سقوط دولت سابق در افغانستان و روی کار آمدن طالبان، موجی از مهاجرت‌های اجباری و پناهجویی به کشورهای همسایه از جمله تاجیکستان به راه افتاد. اما اکنون تاجیکستان سیاست سخت‌گیرانه‌ای در قبال پناهجویان اتخاذ کرده است.
زمینه و بستر تاریخی و سیاسی
تاجیکستان یکی از همسایگان مهم و راهبردی افغانستان است که مرز طولانی و پرتنشی با این کشور دارد. روابط تاجیکستان با طالبان همواره پیچیده بوده است؛ تاجیکستان حاکمیت طالبان را به رسمیت نشناخته و از گروه‌های مقاومت در شمال افغانستان (مانند جبهه مقاومت ملی تحت رهبری احمد مسعود) حمایت کرده است. همچنین بسیاری از مهاجران تاجیک تبار از کارمندان سابق دوره جمهوریت را در خود پذیرفت.
انگیزه‌های اخراج؛ تیرگی روابط با گروه‌های مقاومت
نشانه‌هایی از تیرگی روابط تاجیکستان با جبهه مقاومت که می‌تواند از علل اخراج مهاجران باشد، دیده می‌شود که به آنها اشاره خواهیم کرد؛
– خروج احمد مسعود از تاجیکستان: منابع نزدیک به جبهه مقاومت ملی گزارش داده‌اند که احمد مسعود، رهبر این جبهه، چند ماه پیش تاجیکستان را ترک کرده و اکنون در انگلستان اقامت دارد.
– محدود شدن فعالیت دفاتر مقاومت: برخی گزارش‌ها حاکی از تعطیلی دفاتر جبهه مقاومت ملی در تاجیکستان و کاهش فعالیت‌های علنی آنان هستند.
– سفر مقامات امنیتی تاجیکستان به کابل: دیدار رئیس کمیته امنیت ملی تاجیکستان با مقامات طالبان نشان‌دهنده تلاش برای کاهش تنش‌ها و آغاز گفت‌وگوهای مستقیم است.
در خصوص احتمال تیرگی روابط، یکی از مواردی که تحلیلگران منطقه به آن اشاره می‌کنند؛ عدم حمایت بین‌المللی از جبهه مقاومت ملی و پراکندگی رهبران آن است که تاجیکستان را به بازنگری در حمایت خود سوق داده است.
با این حال همچنان سفارت افغانستان در دوشنبه در اختیار دیپلمات‌های دولت پیشین باقی مانده و تاجیکستان طالبان را گروه افراطی و غیرمشروع دانسته و از تشکیل دولت فراگیر در افغانستان حمایت می‌کند.
انگیزه‌های اخراج مهاجران؛ فشار بر طالبان
یکی از فرضیات مطرح این است که تاجیکستان با اخراج مهاجران می‌خواهد بر طالبان فشار وارد کند. با توجه به اینکه پناهجویان عمدتاً در مناطق تحت کنترل طالبان هستند، اخراج آنها می‌تواند پیامی باشد به طالبان برای همکاری در کنترل مهاجرت غیرقانونی یا همکاری در مسائل امنیتی. این سیاست می‌تواند بخشی از بازی سیاسی منطقه‌ای باشد تا طالبان را وادار به تعدیل رفتار خود کنند.
انگیزه‌های اخراج مهاجران؛ نگرانی‌های امنیتی
اخراج پناهجویان و محدودسازی فعالیت‌های سیاسی مرتبط با مقاومت، ممکن است نشان‌گر تغییر در سیاست خارجی تاجیکستان باشد؛ به‌ویژه در تلاش برای همسویی با موج منطقه‌ای تعامل با طالبان.
همزمان، تلاش برای خارج کردن چهره‌های کلیدی مقاومت از تاجیکستان می‌تواند نشانه‌ی فشارهای بین‌المللی یا تهدیدهای امنیتی داخلی باشد
تاجیکستان نگران است که این پناهجویان ممکن است به گروه‌های مسلح مخالف طالبان وابسته باشند یا پایگاه‌هایی برای فعالیت‌های مخالفان در خاک تاجیکستان فراهم کنند. این امر باعث شده که تاجیکستان سیاست سخت‌گیرانه‌ای در قبال آنها اتخاذ کند تا ثبات داخلی خود را حفظ نماید.
از سوی دیگر نگرانی از حضور انصارالله (طالبان تاجیکستان) در مرزهای این کشور است. دولت تاجیکستان بارها هشدار داده که نفوذ این گروه در مرزها تهدیدی برای امنیت ملی است.
همچنین استراتژی حذف پناهجویان بی‌هویت می تواند یکی از انگیزه‌های اخراج باشد. حذف این گروه می‌تواند نوعی «پاک‌سازی اداری» باشد تا دولت کنترل دقیق‌تری بر جمعیت مهاجران داشته باشد.
واکنش‌ها و پیامدها
اخراج پناهجویان باعث افزایش نگرانی در میان نهادهای بین‌المللی حمایت از پناهجویان شده است. سازمان‌های حقوق بشری نسبت به نقض حقوق پناهجویان هشدار داده‌اند. همچنین احتمال افزایش تنش‌های سیاسی بین تاجیکستان و طالبان، و نیز میان تاجیکستان و گروه‌های مقاومت افزایش یافته است.
اخراج پناهجویان افغانستانی از تاجیکستان را باید در بستر مجموعه‌ای از عوامل سیاسی، امنیتی و… تحلیل کرد. این اقدام نه تنها پیامدهای انسانی قابل توجهی دارد، بلکه بخشی از رقابت و فشار سیاسی-امنیتی در منطقه نیز محسوب می‌شود.
به نظر می‌رسد که تاجیکستان با این سیاست قصد دارد همزمان بر طالبان فشار وارد کند، هم مانع از تهدیدات امنیتی ناشی از حضور پناهجویان شود و هم چالش‌های داخلی را مدیریت کند. در نهایت، این موضوع نیازمند دیپلماسی منطقه‌ای و همکاری بین‌المللی و حمایت فعالان مدنی برای یافتن راه‌حلی انسانی و پایدار است.
بیشتر بخوانید:
اخراج پناهجویان آسیایی و لاتین‌تبار از آمریکا؛ وزیر ترامپ: آنها وحشی هستند
محرومیت مهاجران افغان از خدمات درمانی در پاکستان؛ ترس از اخراج مانع مراجعه به بیمارستان‌ها
