مهاجرت به‌عنوان یک پدیده جهانی و مؤثربر تحولات اجتماعی و اقتصادی، می‌تواند نقشی اساسی در توزیع مهارت‌ها، آموزش، نرخ اشتغال و فرصت‌های شغلی ایفا کند. جابه‌جایی از یک مکان به مکان دیگر، به‌منظور بهبود شرایط زندگی یا اشتغال، همواره با پیامدهای گوناگونی همراه بوده است.
مهاجرت نه‌تنها موجب رشد و شکوفایی کشورهای مبدا و مقصد می‌شود، بلکه تبادل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مثبتی را نیز رقم می‌زند. با این حال، این پدیده در کوتاه‌مدت و بلندمدت اثرات متفاوتی دارد که بر ساختارهای اجتماعی و اقتصادی جوامع مهاجر فرست و مهاجرپذیر تأثیرگذار است.
در خصوص مهاجرت اتباع افغانستان به ایران، روندی پیچیده و تاریخی وجود دارد که از چهار دهه پیش آغاز شده و ریشه‌های آن در جنگ‌ها، ناامنی، فشارهای سیاسی، اقتصادی و فقر شدید در افغانستان نهفته است. این فرایند، که از اشغال افغانستان توسط شوروی، جنگ‌های داخلی، سقوط حکومت طالبان، ورود نیروهای خارجی به رهبری ایالات متحده آمریکا و در نهایت بازگشت امارت اسلامی به افغانستان گذر کرده است، چالش‌های فراوانی را در پی داشته است. ایران، برخلاف بسیاری از کشورهای دیگر، با رویکردی انسانی و اسلامی، پذیرای میلیون‌ها افغانستانی بوده و این مهاجران توانسته‌اند از امکانات آموزشی، بهداشت، اشتغال و خدمات اجتماعی بهره‌مند شوند.
اما شرایط اقتصادی ایران در سال‌های اخیر، به‌ویژه با تشدید تحریم‌ها و هزینه‌های سنگین امنیتی و دفاعی، زندگی بسیاری از اقشار جامعه، از جمله مهاجرین افغانستانی را تحت فشار قرار داده است. این بحران‌ها، با برجسته‌سازی مفاهیم نظیر «ایران‌هراسی» و «افغان‌هراسی» توسط جریان‌های نفوذی دشمن، فضای منفی را در جامعه گسترش داده است. این وضعیت، موضوع بازگشت مهاجرین به افغانستان را به یک چالش پیچیده و حساس تبدیل کرده است.
در این میان، بازگشت مهاجرین افغان از ایران به افغانستان، با وجود دشواری‌ها، می‌تواند فرصت‌های ارزشمندی را برای بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی افغانستان فراهم آورد. این مهاجرین، که در سال‌های اقامت در ایران مهارت‌های متنوعی در زمینه‌های مهندسی، پزشکی، کشاورزی، فناوری اطلاعات و صنایع دستی کسب کرده‌اند، قادر خواهند بود نقش بسزایی در تقویت زیرساخت‌ها، صنایع و بخش‌های مختلف اقتصادی کشور ایفا کنند. این مهارت‌ها و تجربه‌ها می‌تواند در تقویت نیروی کار ماهر و بهبود کارایی در بخش‌های حیاتی افغانستان، همچون سلامت، آموزش، کشاورزی و فناوری، کمک شایانی نماید.
در چنین شرایطی، نقش حاکمیت طالبان در بهره‌برداری مؤثر از این منابع انسانی بسیار حیاتی است. افغانستان، که در حال حاضر با بحران‌های اقتصادی و اجتماعی فراوان روبه‌رو است، نیازمند سیاست‌های راهبردی و هوشمندانه‌ای است که بتواند از این نیروی کار ماهر بهره‌برداری کند. این سیاست‌ها باید شامل تأمین امنیت، فراهم آوردن فرصت‌های کارآفرینی، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، و تقویت زیرساخت‌های اقتصادی و اجتماعی باشد.
اگر حاکمیت طالبان بتواند با برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق، از مهارت‌های مهاجرین بازگشته استفاده کند، این فرصت‌ها می‌تواند به توسعه و بازسازی افغانستان کمک کرده و زمینه‌ساز تحقق اقتصاد پایدار، خوداتکایی اقتصادی و تقویت وحدت ملی گردد. بهره‌برداری از توانمندی‌های این مهاجرین، در صورتی که با سیاست‌گذاری‌های مؤثر و همکاری بین نهادهای دولتی و خصوصی همراه باشد، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار اساسی در مسیر توسعه کشور عمل کند.
راه‌های بهره‌وری از توانمندی‌های مهاجران بازگشته از ایران در توسعه افغانستان
بسیاری از مهاجران برگشت شده از ایران مهارت‌هایی کسب کرده‌اند که می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی افغانستان کمک کند. در این راستا، تخصص‌های مختلف این گروه از مهاجران در حوزه‌های کلیدی کشور می‌تواند تأثیرات مثبت زیادی داشته باشد.
حوزه‌های فنی و حرفه‌ای: یکی از مهم‌ترین تخصص‌های مهاجران افغان، مهارت‌های فنی مانند ساختمان‌سازی، جوشکاری، برق‌کاری، لوله‌کشی و نجاری است. این مهارت‌ها به‌ویژه در بازسازی زیرساخت‌های آسیب‌دیده افغانستان کاربرد دارند. با توجه به بیکاری گسترده در افغانستان، حضور نیروی کار ماهر در این حوزه‌ها می‌تواند به اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی کمک کند.
کشاورزی و دامپروری: کشاورزی بخش اساسی اقتصاد افغانستان است، اما به دلیل خشکسالی‌ها و استفاده از روش‌های سنتی، بهره‌وری کاهش یافته است. مهاجران بازگشته با تجربه‌ای که در کشاورزی مدرن و دامپروری در ایران کسب کرده‌اند، می‌توانند روش‌های نوین کشاورزی مانند آبیاری قطره‌ای و کشاورزی دقیق را به افغانستان بیاورند و به افزایش تولید و خودکفایی در این حوزه کمک کنند. این امر می‌تواند به امنیت غذایی کشور و کاهش وابستگی به واردات کمک کند.
تجاری و بازرگانی: مهاجران افغان در ایران تجربه‌های ارزشمندی در تجارت، واردات و صادرات، و مدیریت کسب‌وکار به‌دست آورده‌اند. این تجربه‌ها می‌تواند به احیای اقتصاد افغانستان کمک کند. مهاجران با استفاده از روابط تجاری که در ایران به‌دست آورده‌اند، می‌توانند فرصت‌های جدیدی برای صادرات محصولات افغان به کشورهای دیگر ایجاد کنند و همچنین با ایجاد کسب‌وکارهای جدید، فرصت‌های شغلی بیشتری فراهم کنند.
بهداشت و درمان: افغانستان به شدت با کمبود نیروی متخصص در بخش بهداشت و درمان مواجه است. مهاجران بازگشته که در ایران تجربه کار در این حوزه‌ها دارند، می‌توانند در تقویت سیستم بهداشتی کشور نقش مهمی ایفا کنند. این افراد با تجربه خود در مراقبت‌های بهداشتی و مدیریت بیمارستان‌ها، می‌توانند به کاهش کمبود نیروی انسانی و ارتقای سطح خدمات درمانی در افغانستان کمک کنند. همچنین، آموزش کادر پزشکی افغان توسط این مهاجران می‌تواند کیفیت خدمات بهداشتی را بهبود بخشد.
آموزش: آموزش یکی از ارکان توسعه است مهاجران بازگشته از ایران با تجربه‌هایی که در سیستم آموزشی ایران کسب کرده‌اند، می‌توانند به تقویت زیرساخت‌های آموزشی افغانستان کمک کنند. بازگشت معلمان و مربیان افغان می‌تواند کیفیت آموزش را ارتقا دهد و به تربیت نیروی انسانی ماهر در زمینه‌های فنی، علمی و حرفه‌ای کمک کند. این افراد همچنین می‌توانند برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای برای دختران و زنان در نظر بگیرند که به رشد اجتماعی و اقتصادی کشور کمک کند.
فرهنگ و هنر: فرهنگ و هنر بخش مهمی از هویت ملی افغانستان است. مهاجران بازگشته که در زمینه‌های فرهنگی و هنری فعالیت داشته‌اند، می‌توانند با همکاری با نهادهای فرهنگی کشور، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها برگزار کنند و هنرهای سنتی و مدرن افغانستان را احیا کنند. این امر می‌تواند علاوه بر تقویت هویت فرهنگی، به جذب گردشگر و توجهات بین‌المللی به فرهنگ افغانستان کمک کند.
زیرساخت‌ها: زیرساخت‌های افغانستان به بازسازی فوری نیاز دارند. مهاجران با تجربیات خود در پروژه‌های عمرانی و زیرساختی می‌توانند در طرح‌های بازسازی مشارکت کنند. تخصص‌های مهندسی و مدیریتی این افراد می‌تواند به بهبود کارایی پروژه‌ها و کاهش هزینه‌ها کمک کند.
سیاست‌ها و نقش حکومت طالبان در استفاده مؤثر از مهارت‌های مهاجران
حکومت طالبان به عنوان تصمیم‌گیرنده اصلی در سیاست‌گذاری‌های این کشور باید نقش کلیدی در فراهم آوردن بسترهای مناسب برای جذب و به‌کارگیری این نیروی انسانی ماهر ایفا نماید. برای رسیدن به این هدف، حکومت طالبان باید سیاست‌ها و برنامه‌هایی مشخص را در نظر گیرد که در پی آن ارتقای وضعیت اقتصادی و اجتماعی کشور میسر شود.
تدوین سیاست و راهبرد روشن برای جذب مهاجران: برای بهره‌برداری از مهارت‌های مهاجران بازگشته، حاکمیت طالبان باید یک سیاست جامع و راهبردی تدوین کند که شامل شناسایی مهارت‌ها، ایجاد فرصت‌های شغلی و تضمین حقوق قانونی مهاجران باشد. این سیاست باید از طریق نهادهای مختلف دولتی، به‌ویژه وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت اقتصاد، به طور هماهنگ به مرحله اجرا درآید. نبود یک سیاست منسجم و هماهنگ، مانعی اصلی در این زمینه است که باید به طور جدی رفع گردد.
ایجاد محیط امن و باثبات: یکی از پیش‌نیازهای اصلی برای جذب مهاجران بازگشته و مشارکت مؤثر آن‌ها در فعالیت‌های اقتصادی، فراهم نمودن امنیت و ثبات است. بسیاری از مهاجران نسبت به وضعیت امنیتی در افغانستان نگرانی دارند، به ویژه در مناطق دورافتاده. حاکمیت طالبان باید با تقویت نیروهای امنیتی و ایجاد مناطق امن، بستر مناسبی را برای فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی مهاجران فراهم آورد. این اقدام نه تنها باعث جلب اعتماد مهاجران می‌شود، بلکه به تقویت انگیزه برای کارآفرینی و سرمایه‌گذاری در کشور نیز کمک خواهد کرد.
ارائه تسهیلات و مشوق‌ها برای کارآفرینی: یکی از چالش‌های اصلی در جذب مهاجران و استفاده از مهارت‌های آن‌ها، فراهم آوردن شرایط مالی و حقوقی مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی است. حاکمیت طالبان باید تسهیلاتی مانند معافیت‌های مالیاتی، وام‌های کم‌بهره و حمایت‌های مالی برای ایجاد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در نظر بگیرد. علاوه بر این، باید راه‌هایی برای جذب منابع مالی داخلی و خارجی، از جمله کمک‌های بین‌المللی و مشارکت بخش خصوصی، پیدا کند. این اقدامات می‌توانند مهاجران را در راه‌اندازی پروژه‌های اقتصادی خود یاری رسانده و زمینه‌ساز توسعه پایدار باشند.
شناسایی و ثبت مهارت‌های مهاجران: یکی از مشکلات اصلی در بهره‌برداری از مهارت‌های مهاجران بازگشته، عدم وجود یک سیستم منسجم برای شناسایی و ثبت مهارت‌ها است. حاکمیت طالبان باید با راه‌اندازی پایگاه داده و سیستم اطلاعاتی، مهارت‌ها و تخصص‌های مهاجران را به‌طور دقیق شناسایی و ثبت کند. این اطلاعات می‌تواند در ایجاد ارتباط میان مهاجران و کارفرمایان داخلی یا بخش‌های مختلف اقتصادی استفاده شود. همکاری با سازمان‌های بین‌المللی و مؤسسات آموزشی برای ارزیابی تخصص‌ها و ارائه گواهی‌نامه‌های معتبر نیز می‌تواند به بهبود این فرآیند کمک کند.
ایجاد زیرساخت‌های اشتغال و فضای کاری مناسب: برای مشارکت مؤثر مهاجران در بازار کار افغانستان، نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فیزیکی و خدماتی است. این زیرساخت‌ها می‌تواند شامل شبکه‌های حمل‌ونقل، کارگاه‌های آموزشی و فضاهای کاری نوآورانه باشد که می‌تواند به جذب مهاجران متخصص کمک کند. حاکمیت طالبان باید سرمایه‌گذاری‌های وسیعی را در بخش‌های زیربنایی و خدماتی به‌ویژه در مناطق کمتر توسعه‌یافته انجام دهد تا از این طریق اشتغال‌زایی و بهبود شرایط زندگی برای مهاجران فراهم گردد.
سخن آخر
بازگشت مهاجران افغان از ایران، علی‌رغم چالش‌ها، فرصتی استراتژیک برای بازسازی افغانستان به‌ویژه در بخش‌های اقتصادی، زیرساختی و اجتماعی محسوب می‌شود. این مهاجران با کسب مهارت‌های فنی، حرفه‌ای، آموزشی، پزشکی، کشاورزی و بازرگانی در ایران، می‌توانند به عنوان نیروی انسانی ماهر در روند توسعه کشور ایفای نقش کنند. استفاده مؤثر از این ظرفیت، نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه، فراهم‌سازی امنیت، ایجاد مشوق‌های اقتصادی، شناسایی مهارت‌ها و توسعه زیرساخت‌ها از سوی حاکمیت طالبان است. در صورت اجرای این اقدامات، مهاجران بازگشته می‌توانند به محرک توسعه پایدار، افزایش اشتغال، کاهش فقر و تقویت وحدت ملی تبدیل شوند.
بیشتر بخوانید:
سفیر پاکستان در آمریکا: درباره به رسمیت شناختن اسرائیل تحت تأثیر فشارهای خارجی قرار نمی‌گیریم
طالبان: مدیریت بحران مهاجران نشانه بلوغ سیاسی است؛ درخواست کمک فوری از جامعه جهانی
نویسندگان افغانستان: قدردان میزبانی ایران هستیم | مهاجران را با برنامه‌ریزی مناسب بازگردانید
