به گزارش ایراف، اشتراکات فرهنگی و زبانی میان کشورهای دارای حوزه تمدنی و تاریخی مشترک باعث افزایش پذیرش اجتماعی مهاجران در جوامع میزبان شده وهمچنین زمینه‌ساز دیپلماسی فرهنگی هستند چرا که ایران از طریق آموزش زبان فارسی، تبادل دانشجو، و رسانه‌های فارسی‌زبان تلاش کرده روابط فرهنگی را تقویت کند.
از سوی دیگر به عقیده جامعه شناسان اشتراکات زبانی، فرهنگی و تاریخی باید به ایجاد سیاست‌های مهاجرتی انسانی‌تر کمک کنند، به‌ویژه در شرایط بحران مانند مهاجرت‌های اجباری و ظرفیت‌هایی برای همکاری‌های چندجانبه در حوزه آموزش، اشتغال، و حمایت اجتماعی فراهم کنند.
در این میان بسیاری از فعالان فرهنگی و مدنی اخراج مهاجران افغان را اقدامی غیرانسانی و برخلاف پیوندهای فرهنگی و تاریخی میان دو ملت می‌دانند و نبود سازوکارهای حمایتی برای مهاجران فرهنگی، نخبگان و فارسی‌زبانان را موجب نگرانی درباره سرنوشت زبان و تمدن مشترک دانسته‌اند.
در ادامه دیدگاه برخی از کنشگران فرهنگی افغانستان درباره سیاست‌های مهاجرتی ایران و تاجیکستان را مرور می‌کنیم، چهره‌هایی چون محمدکاظم کاظمی، یعقوب یسنا، نجیب بارور و شوکت علی محمدی شاری، سیاست‌های مهاجرتی ایران را از زوایای فرهنگی، انسانی و تاریخی نقد کرده‌اند.
اخراج مهاجران بی‌توجهی به پیوندهای فرهنگی و تاریخی
شوکت علی محمدی شاری، نویسنده و پژوهشگر مهاجر افغانستانی با نگاهی فرهنگی، هویتی به مسئله سیاست‌گذاریهای مهاجرتی پرداخته است.
او در آثار و گفت‌وگوهایش، مهاجرت را نه صرفاً یک جابه‌جایی جغرافیایی، بلکه یک کوچ فرهنگی و تمدنی می‌داند که پیامدهای عمیقی برای زبان، هویت و آینده مهاجران دارد.
وی اخراج مهاجران را نقض کرامت انسانی و بی‌توجهی به پیوندهای فرهنگی و تاریخی میان ایران و افغانستان می‌داند و تأکید دارد که مهاجران نخبه باید مورد حمایت قرار گیرند، نه طرد و بی‌اعتنایی.
وی در برنامه‌ای تلویزیونی درباره سیاست‌های زبانی، از نقش ایران در حفظ زبان فارسی و فرهنگ مشترک سخن گفته است.
باید به مهاجران به چشم فرصت نگاه کرد
از سوی دیگر محمدکاظم کاظمی، شاعر و پژوهشگر برجسته افغانستانی، در سال‌های اخیر مواضع روشنی درباره سیاست‌های مهاجرتی ایران و مسئله اخراج مهاجران افغان اتخاذ کرده است. دیدگاه‌های او تلفیقی از نگاه فرهنگی، انسانی و تاریخی‌ست که بر ضرورت همدلی و اصلاح ساختارها تأکید دارد.
وی در نقد سیاست‌های اخراج مهاجران هشدار داده که بسیاری از این اقدامات بر پایه بزرگ‌نمایی‌های رسانه‌ای و شایعات بحران‌ساز صورت می‌گیرد.
او به مواردی اشاره کرده که مهاجران افغان به‌صورت گروهی متهم شده‌اند، پیش از آن‌که جرمشان اثبات شود.
کاظمی تأکید کرده که این برخوردها تبعات سنگینی برای مردمی دارد که «بی‌صدا» و «بی‌پناه» هستند، اما در دفاع از ایران جان و مال داده‌اند.
کاظمی معتقد است که باید به مهاجران نه به‌عنوان تهدید، بلکه به‌عنوان فرصت فرهنگی و انسانی نگاه کرد. وی خواستار استفاده از ظرفیت‌های نخبگان مهاجر، به‌ویژه نسل‌هایی که در ایران به دنیا آمده‌اند، شده است.
مهاجرت کوچ از یک منظومه فرهنگی به منظومه‌ای دیگر است
یعقوب یسنا، نویسنده و روشنفکر افغانستانی، از جمله چهره‌هایی‌ست که با نگاهی فرهنگی و فلسفی به مسئله مهاجرت پرداخته و نقدهایی جدی نسبت به سیاست‌های مهاجرتی ایران و منطقه مطرح کرده است.
دیدگاه‌های او، برخلاف رویکردهای صرفاً سیاسی، بر مفهوم کلان‌هویت تمدنی ایرانی و میراث فرهنگی مشترک تمرکز دارد.
او مهاجرت را صرفاً جابه‌جایی فیزیکی نمی‌داند، بلکه آن را کوچ از یک منظومه فرهنگی به منظومه‌ای دیگر تلقی می‌کند. در مصاحبه‌ای با روزنامه ایران، یسنا تأکید کرده است: «من زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را کلیتی فراتر از مرزهای سیاسی می‌دانم… حذف زبان فارسی در افغانستان، آسیب به کلیت فرهنگ ایرانی است.»
یسنا با وجود قدردانی از مردم ایران، سیاست‌های رسمی مهاجرتی را ناکافی و گاه نادیده‌گیرنده میراث مشترک فرهنگی می‌داند:
نبود سازوکارهای حمایتی برای مهاجران فرهنگی و نخبگان فارسی‌زبان.
عدم تفکیک میان مهاجران فرهنگی و مهاجران اقتصادی یا غیرمجاز.
بی‌توجهی به نقش ایران به‌عنوان آخرین سنگر زبان فارسی در منطقه.
یسنا راه‌حل خود را در قالب یک پیشنهاد فرهنگی-سیاسی مطرح کرده و معتقد است: همان‌طور که اتحادیه عرب یا اتحادیه اروپا وجود دارد، باید اتحادیه کشورهای فارسی‌زبان تشکیل شود تا هویت ایرانی فراتر از مرزهای سیاسی تعریف شود.
این اتحادیه می‌تواند بستری برای همکاری‌های فرهنگی، آموزشی و مهاجرتی میان ایران، افغانستان، تاجیکستان و دیگر کشورهای دارای میراث فارسی باشد.
در پایان باید خاطرنشان کرد که فرصت‌هایی مانند ایجاد سازوکارهای منطقه‌ای برای حمایت از مهاجران فارسی‌زبان و تدوین سیاست‌های مهاجرتی مبتنی بر همگرایی فرهنگی، نه صرفاً امنیتی و همچنین تشکیل اتحادیه فرهنگی کشورهای فارسی‌زبان برای مدیریت مهاجرت، تبادل نخبگان و حفظ زبان فارسی نه‌تنها راهبردی هستند بلکه می‌توانند پاسخگوی بسیاری از چالش‌های کنونی در حوزه مهاجرت باشند.
بیشتر بخوانید:
نخست‌وزیر طالبان خطاب به ایران: در روند اخراج مهاجران از «تدریج و تحمل» استفاده کنید
درخواست کمک طالبان از نهادهای بین‌المللی برای مدیریت بحران بازگشت مهاجران از ایران
