ولایت بدخشان، در شمال‌شرق افغانستان، طی سال‌های اخیر به یکی از مراکز مهم کشت مواد مخدر تبدیل شده است. با صدور فرمان ممنوعیت کشت و قاچاق مواد مخدر توسط طالبان در سال ۲۰۲۲، انتظار می‌رفت که تولید تریاک در سراسر کشور به طور یکسان کاهش یابد. اما شواهد میدانی و گزارش‌های معتبر نشان می‌دهند که سیاست طالبان در قبال مواد مخدر در ولایات مختلف به‌گونه‌ای ناهماهنگ اجرا شده است. بدخشان با افزایش چشمگیر کشت خشخاش و برخورد سختگیرانه طالبان، به نقطه‌ای کلیدی برای تحلیل این سیاست دوگانه تبدیل شده است.
از نظر تاریخی، بدخشان کمتر از ولایات جنوبی درگیر چرخه تولید و قاچاق مواد مخدر بوده است. اما طی دو دهه اخیر، به‌ویژه پس از کاهش حضور دولت مرکزی و افزایش ناامنی، زمینه برای کشت خشخاش در مناطق کوهستانی و دورافتاده این ولایت فراهم شد. بسیاری از روستاهای بدخشان به دلیل نبود راه‌های مواصلاتی و فرصت‌های شغلی، به‌سوی کشت مواد مخدر روی آوردند. این وضعیت پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱، وارد مرحله جدیدی شد؛ مرحله‌ای که در آن اعمال سیاست‌های سلیقه‌ای، عامل اصلی بی‌ثباتی در شمال‌شرق افغانستان گردیده است.
زمینه و اهمیت موضوع با تمرکز بر بدخشان
بدخشان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، ترکیب قومی متنوع و مجاورت با مرزهای تاجیکستان و چین، نقش مهمی در امنیت شمال‌شرق افغانستان ایفا می‌کند. گزارش سازمان ملل متحد (UNODC، ۲۰۲۴) حاکی از افزایش بیش از ۳۸۰ درصدی کشت خشخاش در این ولایت است. این رشد قابل توجه تولید مواد مخدر، علاوه بر تاثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی، پیامدهای سیاسی و امنیتی عمیقی دارد.
برخورد سختگیرانه طالبان در بدخشان که شامل تخریب مزارع و بازداشت کشاورزان است، در تضاد با رویکرد تساهل‌آمیز آنان در برخی مناطق جنوبی قرار دارد. این تبعیض در اجرای سیاست‌ها، منجر به نارضایتی‌های قومی و منطقه‌ای شده و احتمال تشدید اختلافات و ناامنی‌های محلی را افزایش داده است. از این رو، تمرکز بر بدخشان، به‌عنوان نمونه‌ای عینی از سیاست‌های دوگانه طالبان، اهمیت مضاعفی یافته است.
یافته‌ها و تحلیل وضعیت میدانی در بدخشان
شواهد میدانی حاکی از آن است که طالبان در بدخشان برخوردی سختگیرانه و گاه قهری با کشت مواد مخدر دارند. برخلاف ولایات جنوبی مانند هلمند و قندهار که کشت خشخاش با چشم‌پوشی مواجه است، در بدخشان مزارع تخریب شده، کشاورزان تهدید یا بازداشت شده‌اند، و حتی مواردی از خشونت در حین عملیات تخریب گزارش شده است.
بررسی‌ها در شهرستان‌های کشم، وردوج، جرم و راغ نشان می‌دهد که بسیاری از خانواده‌ها بدون دسترسی به منابع درآمدی بدیل، به ناچار کشت خشخاش را برگزیده‌اند. با تخریب مزارع، ده‌ها خانواده مجبور به ترک محل زندگی‌شان شده‌اند و به سمت فیض‌آباد یا مناطق مرزی کوچ کرده‌اند. این کوچ‌های اجباری، فشار بر بازار کار شهری را افزایش داده و در برخی موارد باعث پیوستن جوانان به گروه‌های غیرقانونی شده است.
بر اساس گزارش ایندیپندنت فارسی (۷ نوامبر ۲۰۲۴)، طالبان به جای ارائه راه‌حل جایگزین، تنها از ابزارهای قهرآمیز برای توقف کشت استفاده می‌کنند. این سیاست فاقد مشروعیت محلی بوده و زمینه‌ساز بی‌اعتمادی گسترده میان مردم و حاکمیت جدید شده است.
پیامدها و تحلیل سیاسی ـ اجتماعی در بدخشان
سیاست دوگانه طالبان، پیامدهایی فراتر از اقتصاد محلی دارد. نخست، برخورد تبعیض‌آمیز منجر به شکل‌گیری حس محرومیت قومی و منطقه‌ای شده که ممکن است در آینده به شکل اعتراضات یا مقاومت سیاسی بروز کند. دوم، تخریب معیشت کشاورزان بدون برنامه جایگزین، به ایجاد یک بحران انسانی انجامیده که ثبات اجتماعی را تهدید می‌کند.
در سطح فراتر، ناپایداری بدخشان به‌عنوان منطقه‌ای مرزی، پیامدهای امنیتی برای کشورهای آسیای میانه نیز دارد. افزایش تولید مواد مخدر در این ولایت، سبب نگرانی تاجیکستان و روسیه شده و احتمال دخالت‌های امنیتی خارجی را افزایش داده است. در عین حال، این وضعیت می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای برای مبارزه مشترک با قاچاق مواد مخدر گردد، اما تا زمانی که طالبان سیاستی شفاف، عادلانه و مشارکتی اتخاذ نکنند، حل این بحران بعید به نظر می‌رسد.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات
بدخشان با سیاست‌های سختگیرانه و در عین حال تبعیض‌آمیز طالبان درگیر بحران چندلایه‌ای شده است؛ بحرانی که اقتصاد، امنیت، و انسجام اجتماعی این ولایت را به‌طور جدی تهدید می‌کند. سیاست دوگانه طالبان در اجرای فرمان مبارزه با مواد مخدر، نه تنها بی‌عدالتی را افزایش داده، بلکه زمینه را برای بی‌ثباتی گسترده‌تر در شمال‌شرق کشور فراهم کرده است.
برای مهار این بحران، پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:
اجرای یکپارچه و عادلانه سیاست ممنوعیت کشت مواد مخدر در سراسر کشور؛
توسعه گزینه‌های معیشتی بدیل برای کشاورزان (مانند زراعت‌های سودآور کم‌آب، دامداری یا صنایع محلی)؛
مشارکت جامعه محلی در تصمیم‌گیری‌ها برای کسب مشروعیت اجتماعی؛
نظارت بی‌طرف نهادهای بین‌المللی بر اجرای سیاست‌های مبارزه با مواد مخدر؛
مستندسازی نقض حقوق کشاورزان برای پیگیری‌های حقوقی احتمالی؛
گسترش آموزش‌های تخنیکی در زمینه زراعت پایدار و کشاورزی جایگزین؛
گفت‌وگوی باز میان رهبران طالبان و نخبگان محلی بدخشان برای جلوگیری از تنش‌های بیشتر.
منابع:
دفتر مقابله با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC). (2024). گزارش سالانه وضعیت مواد مخدر افغانستان. کابل: دفتر منطقه‌ای UNODC.
ایندیپندنت فارسی. (2024، 7 نوامبر). کشت خشخاش در بدخشان و افزایش ۳۸۱ درصدی تولید در شمال افغانستان.
مجله اعتماد. (1404، 21 اردیبهشت). سیاست دوگانه طالبان و بحران مواد مخدر در بدخشان.
مجله مگ‌ایران (Magiran). (1404). افزایش تولید مواد مخدر و پیامدهای امنیتی در شمال‌شرق افغانستان. مقاله شماره 4605805.
TRT Global. (2025، 27 مه). بررسی سیاست طالبان در برخورد با کشت مواد مخدر: تمرکز بر بدخشان.
بیشتر بخوانید:
خشم خاش از جنگ خشخاش | از سرگیری اعتراضات بدخشان در برابر طالبان
سفر هیئت طالبان به قطر برای شرکت در نشست کمیته مبارزه با مواد مخدر
