افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی کوهستانی، تغییرات اقلیمی و زیرساخت‌های شکننده، همواره در برابر بلایای طبیعی مانند سیل آسیب‌پذیر بوده است. در روزهای اخیر بارندگی‌های شدید و غیرمنتظره در ولایت‌های مختلف، به‌ویژه میدان‌وردک، خوست و لوگر، منجر به سیل‌های ویرانگر شد که خسارات جانی، مالی و زیست‌محیطی گسترده‌ای به دنبال داشت. این گزارش به بررسی علل وقوع این سیل‌ها، حجم دقیق خسارات و پیامدهای آن می‌پردازد.
علل وقوع سیل در فصل تابستان
1- تغییرات زیست محیطی باعث شده الگوهای بارندگی در افغانستان نامنظم و شدیدتر شود. بر اساس گزارش سازمان ملل، افغانستان یکی از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان در برابر بحران‌های اقلیمی است. در روزهای اخیر، بارش‌های سنگین با حجم ۱۰ تا ۳۵ میلی‌متر در ولایت‌های شرقی و مرکزی، از جمله خوست، میدان‌وردک و لوگر به دلیل گردش‌های جوی غیرعادی رخ داد. ذوب سریع برف در ارتفاعات هندوکش نیز جریان آب رودخانه‌ها را تشدید کردکه به سرریز شدن رودخانه‌ها و وقوع سیل منجر شد.
2- دهه‌ها جنگل‌زدایی و تخریب پوشش گیاهی، ظرفیت زمین برای جذب آب را به شدت کاهش داده است. به گفته کارشناسان، بیش از ۷۰ درصد جنگل‌های طبیعی افغانستان در ۵۰ سال گذشته از بین رفته‌اند که این امر فرسایش خاک را تشدید کرده است. در ولایاتی مانند خوست و لوگر، نبود پوشش گیاهی باعث شد آب باران به‌سرعت به مناطق مسکونی و کشاورزی سرازیر شود.
3- نبود سیستم‌های زهکشی مدرن، سدهای مقاوم و کانال‌های هدایت آب، شدت خسارات سیل را افزایش داده است. به عنوان مثال، در میدان‌وردک، تخریب کانال‌های قدیمی و سدهای کوچک گزارش شده است. بانک جهانی در سال ۲۰۱۹ گزارش داد که زیرساخت‌های افغانستان برای مقابله با بلایای طبیعی مانند سیل به شدت ناکافی هستند.
4- سال‌ها درگیری مسلحانه، ساختار خاک و اکوسیستم‌های طبیعی را تضعیف کرده است. مین‌های زمینی و عملیات پاک‌سازی، خاک را در برابر فرسایش آسیب‌پذیرتر کرده‌اند. این مشکل در مناطق شمالی و شرقی، از جمله میدان‌وردک، به افزایش شدت سیل‌ها کمک کرده است.
5- زمستان خشک ۲۰۲۴-۲۰۲۵ باعث شد خاک توانایی جذب آب را از دست بدهد. بارندگی‌های شدید تابستانی روی زمین سخت‌شده جاری شد و به‌سرعت به سیل تبدیل شد. این پدیده به‌ویژه در ولایت لوگر، که زمین‌های کشاورزی گسترده‌ای دارد، مشهود بود.
6- شیب‌های تند کوهستانی در ولایت‌های شرقی و مرکزی، مانند خوست و میدان‌وردک، باعث طغیان سریع رودخانه‌ها می‌شود. بیشتر رودخانه‌های افغانستان از کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند و با بارندگی شدید یا ذوب برف، به سرعت طغیان می‌کنند.
حجم خسارات در روزهای اخیر
محمد یوسف حماد، سخنگوی اداره ملی آمادگی مبارزه با حوادث طبیعی می گوید: بر اثر وقوع سیل شدید در ۱۰ ولایت افغانستان ، تاکنون دست‌کم پنج نفرکشته و هشت نفر زخمی شده اند. بر اساس گزارش های اولیه، سیلاب یک خانه را به طور کامل تخریب کرده و به۱۶۲ خانه دیگر صدمه زده است. ولایت‌های درگیرشامل کابل، پروان، لوگر، میدان وردک، خوست، پکتیا، پکتیکا، زابل، ننگرهار و لغمان هستند.
همچنین سیلاب‌ها علاوه بر تخریب منازل مسکونی، ۱۱ مسجد، ۱۷۱ چاه آب، شبکه‌های آبیاری، پل‌ها و جاده‌ها را نیزآسیب زده اند. بر طبق گزارش‌ها، تقریبا۱۰۰ رأس دام تلف شده و نزدیک به دو هزار جریب زمین کشاورزی و باغ‌ها نابود شدند. مسئولان محلی و گروه های امدادی در حال ارزیابی خسارات و ارائه کمک‌های اضطراری به آسیب‌دیدگان هستند. این حادثه در حالی رخ داده که افغانستان در ماه‌های اخیر با افزایش بارندگی‌های شدید مواجه بوده است.
خسارات زیست‌محیطی
فرسایش شدید خاک در مناطق کشاورزی، که بازسازی آن سال‌ها طول خواهد کشید.
نابودی صدها رأس دام در هر سه ولایت، که تأثیر مستقیمی بر معیشت خانواده‌های روستایی دارد.
آلودگی منابع آب آشامیدنی به دلیل سرریز شدن فاضلاب و گل‌ولای.
هشدارهای هواشناسی
ریاست هواشناسی افغانستان در تاریخ ۷ سرطان/تیر، هشدار داد که بارندگی‌های شدید با حجم ۱۰ تا ۳۵ میلی‌متر و تندبادهایی با سرعت ۸۵ کیلومتر در ساعت در ۱۴ ولایت، از جمله خوست، پکتیا، لوگر و میدان‌وردک تا ۸ سرطان/تیر ادامه خواهد داشت. این هشدار نشان‌دهنده احتمال تشدید خسارات در روزهای آینده است.
پیامدهای بلندمدت
سیل‌های اخیر تأثیرات عمیقی بر جامعه و اقتصاد افغانستان خواهند داشت:
تخریب بیش از ۶,۰۰۰ هکتار زمین کشاورزی در این سه ولایت، خطر ناامنی غذایی را به‌ویژه در مناطق روستایی افزایش داده است. با توجه به وابستگی ۷۰ درصد جمعیت افغانستان به کشاورزی، این خسارات می‌تواند به گرسنگی گسترده منجر شود.
آوارگی بیش از ۱۵,۶۰۰ نفر، کمبود آب آشامیدنی سالم و خطر بیماری‌های واگیردار مانند وبا، چالش‌های اصلی هستند.
تخریب زیرساخت‌ها و از بین رفتن منابع درآمدی، اقتصاد محلی را تضعیف کرده و بازسازی آن نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است.
همچنین انزوای طالبان در جامعه جهانی، دسترسی به کمک‌های بین‌المللی را محدود کرده است. درخواست اخیر طالبان از روسیه برای کمک در مدیریت بلایا، نشان‌دهنده محدودیت‌های مالی و فنی آن‌ها است.
توصیه‌ها برای کاهش خسارات آینده
سرمایه‌گذاری در ساخت سدهای مقاوم، کانال‌های زهکشی و سیستم‌های هدایت آب برای کاهش شدت سیل‌ها.
اجرای برنامه‌های جنگل‌کاری و حفاظت از منابع طبیعی برای کاهش فرسایش خاک.
توسعه سیستم‌های پیش‌بینی دقیق‌تر و اطلاع‌رسانی سریع به جوامع محلی از طریق همکاری با سازمان‌های بین‌المللی.
ایجاد مکانیسم‌هایی برای ارائه کمک مستقیم به مردم، بدون واسطه طالبان، برای تسریع در امدادرسانی.
آموزش جوامع محلی و مقامات برای مدیریت بهتر بلایا، مشابه برنامه‌های بانک جهانی در سال ۲۰۱۹.
نتیجه‌گیری
سیل‌های اخیر در ولایت‌های میدان‌وردک، خوست و لوگر، نتیجه ترکیبی از تغییرات اقلیمی، تخریب محیط‌زیست، زیرساخت‌های ضعیف و ویژگی‌های جغرافیایی بود. این سیل‌ها چندین نفرکشته، بیش از ۲,۶۰۰ خانواده آواره و خسارات مالی گسترده‌ای به جا گذاشتند، از جمله تخریب بیش از ۱,۲۰۰ خانه و ۶,۰۰۰ هکتار زمین کشاورزی. پیامدهای بلندمدت این بلایا، از جمله ناامنی غذایی و بحران انسانی، نیازمند اقدام فوری و هماهنگ است. با توجه به پیش‌بینی‌های هواشناسی مبنی بر ادامه بارندگی‌ها، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، حفاظت از محیط‌زیست و همکاری بین‌المللی برای کاهش آسیب‌پذیری افغانستان در برابر سیل‌های آینده ضروری است.
بیشتر بخوانید:
افغانستان زیر آب: نگاهی به عوامل و پیامدهای سیل‌های امسال
هشدار هواشناسی افغانستان: وقوع بارندگی و سیل در ۸ ولایت (سه‌شنبه، ۱۰ تیرماه)
سیل در پاکستان جان ۴۵ نفر را گرفت: کودکان در میان جان‌باختگان
