شیخ اجل حضرت سعدی علیه الرحمه در دیباچه گلستان همیشه سبزش می‌فرماید: دو چیز طیره عقل است، دم فرو بستن به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی!
فکر می‌کنم در موضوع اخراج اتباع افغانستانی که به صورت غیرقانونی در ایران بسر می‌برند نکاتی وجود دارد که لازم است در این یادداشت به آنها اشاره کنم تا به امید خدا مورد توجه مجریان امر قرار گیرد تا کار قانونی آنان با شائبه‌های نقض قانون آمیخته نشود.
تقریبا همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در ایران، تحولاتی در افغانستان رخ داد که پی‌آمد آن ورود نیروهای شوروی به افغانستان و اشغال این کشورشد. بدنبال اشغال افغانستان توسط شوروی در دی ماه ۱۳۵۷ جهاد آزادیبخش مردم مسلمان افغانستان علیه نیروهای اشغالگر آغاز شد که از حواشی این مبارزات آزادیبخش، ورود پناهندگان افغان خصوصا خانواده‌های آنان به کشورهای همسایه از جمله ایران بود. ویژگی مهم جریان نسل اول پناهندگان افغان به ایران آن بود که عمدتا مجاهدین، خانواده‌های خود را به کشورهای همسایه از جمله ایران منتقل می کردند و خود برای جهاد به داخل افغانستان بازمی گشتند.
در اینجا قصد بازگویی تاریخ نزدیک به نیم قرن حضور پناهندگان افغان در ایران را ندارم ولی می خواهم یک تفاوت اساسی و بنیادی نسل اول پناهندگان افغان در ایران را با نسل‌های بعدی که امروز خود را مهاجر می نامند، بیان کنم.
مردم ایران در دوران جهاد مردم افغانستان با اشغالگران شرقی و بعد اشغالگران غربی با سعه صدر حضور برادران و خواهران هم دین و هم فرهنگ خود را در ایران پذیرفتند اما در طول زمان بدون آن که تصمیمی در نهادهای اجرایی کشور گرفته شده باشد، پدیده پذیرش پناهندگان به موضوعی به نام «مهاجرین افغان» تبدیل شد و این موضوعی بود که همواره در وزارت امور خارجه به آن توجهی خاص داشتیم و حتی از کاربرد واژه مهاجر در اسناد بین دو کشور خودداری می کردیم و این موضوع آنقدر جدی بود که یادداشت‌هایی را که سفارت افغانستان به وزرات امور خارجه تسلیم می کرد اگر در آن به شکلی واژه مهاجر آمده بود، عودت می‌دادیم .
تمام تلاش ما بر آن بود که سه مقوله را از هم جدا کنیم: اول پناهندگان که براساس رویه تعریف شده وارد کشور شده و ایران با همکاری کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل وضعیت پناهندگی آنان را پذیرفته بود، دوم پیوندهای خانوادگی ناشی از ازدواج بین اتباع ایرانی و افغانستانی و فرزندان آنها و سوم، سایر اتباع افغانستان که به طرق مختلف قانونی و غیرقانونی وارد ایران می‌شدند.
از نظر وزارت امور خارجه وضعیت گروه اول مشخص بوده و نیازی به اقدام خاصی نداشت ولی در مورد وضعیت گروه دوم می‌بایست به نوعی در چارچوب قوانین کشور وضعیت آنان روشن می شد و در مورد گروه سوم اصرار بر آن بود که ما از واژه مهاجرین استفاده ننماییم بلکه از واژه اتباع استفاده کنیم و همزمان وضعیت اقامت قانونی آنها را در داخل کشور روشن نماییم و اجازه ندهیم اتباع به صورت غیرقانونی وارد شده و یا اقامت داشته باشند.
بدون آن که بخواهم درباره نهادها یا سازمانهای مختلفی که در مسائل مربوط به اتباع افغانستان عهده دار وظایفی بودند و یا شدند، صحبت کنم معتقدم که همچنان ما باید این تقسیم بندی سه گانه را مورد توجه قرار دهیم و برای هریک اقدامات قانونی متفاوتی را دنبال کنیم.
در حال حاضر به نظر می رسد مشکل بوجود آمده در کشور، مربوط به گروه سوم باشد که در برخی نوشته ها و گفته ها از آنان با عنوان مهاجرین قانونی و غیرقانونی نام برده می شود که معتقدم نباید از واژه مهاجرین برای آنها استفاده شود؛ زیرا اساسا ما کشور مهاجر پذیری نیستیم و هیچ قانونی هم در مورد پذیرش مهاجر نداریم لذا باید از عناوین «اتباع با اقامت قانونی« و«اتباع غیرقانونی» استفاده نماییم .
در نحوه برخورد با این دو گروه ار اتباع حتما لازم است نهادهای مجری در اولین گام بین این دو گروه تفاوت قائل شده و بین اتباعی که دارای ویزا و اقامت قانونی هستند با اتباع غیرقانونی تفکیک قائل شوند و تمرکز اصلی خود را بر مدیریت اتباع غیرقانونی متمرکز کرده و نسبت به رد مرز کردن آنها اقدام کنند و در این اقدام خود یعنی رد مرز هم قانونی عمل کرده و کرامت انسانی اتباع را مورد احترام قرار دهند.
با شناختی که از موضوع دارم معتقدم اگر این موضوع کاملا شفاف و دقیق مطرح شود و برای اجرای آن استثنایی قائل نگردند، بسیاری از افغان‌هایی که غیرقانونی در کشور حضور دارند داوطلبانه کشور را ترک خواهند کرد و البته باید در همین‌جا ذکر کنم که جلوگیری از ورود غیرقانونی اتباع به کشور بسیار مهمتر از رد مرز آنهاست و مشکلاتی که ما در ورود غیرقانونی داریم بیشتر از مشکلات دستگیری و رد مرز اتباع غیرقانونی است.
اما یک مساله بسیار مهم در اینجا وجود دارد که باید مورد توجه جدی قرار گیرد وآن مسائل امنیتی مطرح شده اخیر در خصوص ارتباط برخی از اتباع با سرویس جاسوسی اسرائیل است که باید توجه داشته باشیم این مساله دامنه وسیعی می تواند داشته باشد و منحصر به اتباع افغانستان یا دیگر کشورها نیست و در اخبار منتشر شده (موثق یا غیر موثق) شاهد هستیم که در بین آنها اتباع کشورهای مختلف اروپایی و غیراروپایی، دیپلمات و غیردیپلمات وجود داشته است.
به نظر می‌رسد مقامات مسئول امنیت کشور لازم باشد مساله برخورد جدی با عوامل جاسوس و متصل به سرویسهای دشمن را از مسائل مربوط به اتباع غیرمجاز جدا کنند و چه بسا لازم باشد جاسوس و مرتبط به سرویسهای جاسوسی دستگیر شود نه آن که رد مرز گردد و به یک مساله حقوقی هم توجه داشته باشند که جرم یک اقدام با مسئولیت فردی است که دامنه مجازات به مجرم محدود می شود.
اگر با حوصله و با دقت و در چارچوب قوانین و با لحاظ داشتن اصل کرامت انسان‌ها بخواهیم مجموعه مسائل مربوط به اتباع خارجی از جمله افغانها را مدیریت کنیم به نظر می رسد می توانیم با آرامش مشکلات موجود را مدیریت کنیم و حتی از خود حکومت سرپرست افغانستان، سفارت افغانستان در تهران و مجموعه برادران و خواهران افغان که در ایران اقامت قانونی دارند برای مدیریت این وضعیت استفاده کنیم.
به عنوان کسی که سال‌ها در موضوع افغانستان کار کرده و از نزدیک با افغانستانی‌های بسیاری آشنایی دارم با اطمینان می گویم میزان بغض و کینه آنها علیه جاسوسان اسرائیلی و دیگر کشورهای دشمن ایران و مسلمانان از من و شما بیشتر نباشد کمتر نیست و آنها خود را جدای از حوزه فرهنگ و تمدن ایرانی نمی‌دانند و میراث سعدی و حافظ و رودکی و مولوی و سنایی و …..را پاسداری می کنند.
کسانی که امروز وظایف اجرایی در موضوعات مربوط به اتباع را برعهده دارند لازم است دقت کنند که ما راه درازی در حراست از پیوندهای مشترک حوزه فرهنگ و تمدنی مشترک ایرانی طی کرده ایم و وظایف بس سنگینی برای صیانت از میراث مشترک گران‌سنگ خود داریم مبادا با اقداماتی نسجیده، کاری کنیم که به این میراث شکوهمند خود لطمه بزنیم.
نباید شک داشته باشیم که دشمنان فرهنگ و تمدن ایران زمین و حوزه زبان فارسی برای تفرقه بین ساکنین این جغرافیای وسیع نقشه های زیادی دارند و ما نباید با اقدامات غیرمحاسبه شده خود زمینه را برای فرصت طلبی آنها فراهم کنیم.
بیشتر بخوانید:
فرماندار تایباد: از تمام ظرفیت‌ها برای تسهیل در خروج اتباع غیرمجاز استفاده شده است
معاون سازمان بهزیستی ایران: تعداد کودکان کار ایرانی بیشتر از اتباع است
